Morgunblaðið - 11.08.2003, Blaðsíða 16

16 MÁNUDAGUR 11. ÁGÚST 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ÁRANGUR HJALLASTEFNUNNAR
VERÐMÆTT SJÁVARFANG
Sjávarútvegur er enn undir-stöðugrein íslensks atvinnu-lífs þótt fjölbreytni þess
fari ört vaxandi. Á fiskimörkuðum
heimsins ríkir hörð samkeppni og
því er mikilvægt að það hráefni,
sem héðan kemur, sé fyrsta
flokks. Rannsóknastofnun fiskiðn-
aðarins tekur nú þátt í umfangs-
miklu samevrópsku rannsóknar-
verkefni, sem er til fimm ára og
snýst um heilnæmi sjávarafurða.
Alls verður varið fjórum milljörð-
um króna til verkefnisins og fær
Rannsóknastofnun fiskiðnaðarins
sennilega 100 milljónir króna á
tímabilinu.
Verkefnið lýtur að næringar-
fræði, neytendum, öryggi, vinnslu
og vöruþróun og fiskeldi. Þá verð-
ur unnið að rekjanleikakerfi, sem
á að prófa á alla keðju vinnsl-
unnar, frá lifandi fiski til
neyendavöru. Markmiðið er að
hægt sé að rekja hvert atriði frá
neytendum út á mið eða í fiskeld-
isstöð.
Það er mikilvægt að ýta undir
rannsóknir, sem stuðla að því að
afla upplýsinga um hollustu sjáv-
arfangs. En það er ekki síður
mikilvægt að huga að því hvernig
best verði gengið frá vörunni fyr-
ir neytandann. Fiskur er mjög
viðkvæmt hráefni og skiptir miklu
máli hvernig hann er meðhöndl-
aður í upphafi eigi ferskleiki hans
að haldast sem lengst. Í því sam-
bandi er kæling lykilatriði. Það
getur lengt líftíma vörunnar um
marga daga ef fiskurinn er rétt
kældur. Þannig getur til dæmis
trillusjómaður, sem hefur með sér
ís út á miðin, fært mun verðmæt-
ari afla í land heldur en sá, sem
það gerir ekki.
Ástæðan er sú að þegar fisk-
urinn er drepinn hefst þegar í
stað niðurbrot, sem kælingin
vinnur gegn.
Í hinni hörðu samkeppni, sem
ríkir á fiskmarkaði um allan heim,
verður tromp íslenskra sjávar-
afurða að liggja í gæðum. Hér er
ekki hægt að keppa við það ódýra
vinnuafl, sem til dæmis er að
finna í Kína, sem stöðugt verður
atkvæðameira í útflutningi sjáv-
arafurða.
Rannsóknastofnun fiskiðnaðar-
ins hefur einnig gegnt því hlut-
verki að fræða um það hvernig
gera megi aflann sem verðmæt-
astan, en það má ef til vill segja
að helsti galli fiskmarkaða hér á
landi sé sá að verð fisktegunda
fer ekki eftir ástandi fiskjarins,
sem komið er með að landi, nema
að takmörkuðu leyti.
Rannsóknastofnun fiskiðnaðar-
ins mun taka þátt í stjórnun sam-
evrópsku rannsóknarinnar og sjö
rannsóknarverkefnum og hliðar-
verkefnum. Það er mikilvægt að
Íslendingar skuli vera þátttak-
endur í þessu verkefni, sem er
það eina á sviði sjávarútvegs, sem
ESB mun styrkja á næstu árum.
Margrét Pála Ólafsdóttir leik-skólakennari er höfundur
framsækinna uppeldisaðferða, sem
þekktar eru undir nafninu Hjalla-
stefnan og hafa einnig vakið at-
hygli erlendis. Margrét Pála rekur
fyrirtækið Hjallastefnuna ehf. og
á vegum þess eru tveir leikskólar,
Hjalli í Hafnarfirði og Ásar í
Garðabæ, og stendur nú yfir und-
irbúningur að stofnun grunnskóla
í haust í anda þessarar stefnu. Að
auki eru nú reknir 13 aðrir leik-
skólar hér á landi, sem byggja á
stefnunni, og sá 14. er á leiðinni.
Í viðtali Kristínar Gunnarsdótt-
ur við Margréti Pálu í Morgun-
blaðinu í gær lýsir hún stefnunni,
sem byggist á því að kynin eru að-
skilin hvort í sínum kjarnanum.
Hún segir að rannsóknir sínar
sýni að Hjallabörn standi sig
hvergi ver en önnur börn og að-
ferðin því ekki skaðleg að neinu
leyti, en áberandi hafi verið að
Hjallabörnin hafi að mati kennara
verið ófeimnari og öruggari í sam-
skiptum við hitt kynið: „… þessar
lögskipuðu samvistir kynjanna í
leik- og grunnskóla eru ekki að
færa okkur jákvæðni í viðhorfum
milli stúlkna og drengja eða raun-
verulegt jafnrétti kynja. Þvert á
móti kennir þetta okkur að með
kynjaskiptingunni hefur markmið
Hjallastefnunnar náðst! Markmið
okkar er nefnilega ekki kynja-
skipting heldur kynjablöndun þar
sem allir geta mæst, verið saman
og unnið saman og enginn þarf að
gjalda fyrir kyn sitt.“
Hjallastefnan er ekki óumdeild,
en hér er um mjög athyglisverðar
hugmyndir að ræða. Einn af já-
kvæðu þáttunum er að tekið er á
móti öllum börnum og komið til
móts við þarfir þeirra. Á Hjalla-
stefnuskólum hafa verið og eru
börn með hreyfihömlun, einhverf
börn, börn með Downs-heilkenni
og börn með helftarlömun, sem
sum þurfa stöðuga umönnun. Í
viðtölum við foreldra, sem eiga
börn í leikskólum Hjallastefnunn-
ar, virðast engin vandamál óleys-
anleg.
Hér er einnig um að ræða fyr-
irtæki, sem sýnir að ýmislegt er
hægt að gera til að auka fjöl-
breytni í skólastarfi. Eins og fram
kemur í viðtalinu er þetta rekstr-
arform kallað markaðsrekstur
þannig að því er ekki um að ræða
hefðbundinn einkarekstur, en þó
meira sjálfstæði í rekstri skólans
en gerist í öðrum skólum.
E
R ÍSLAM ósamrýmanlegt lýðræð-
islegu fjölmenningarsamfélagi?
Margir benda á þá staðreynd að
fá samfélög múslíma eru lýðræð-
isleg og draga þá ályktun að ísl-
am sé í eðli sínu ólýðræðislegt. Þeir vísa til ísl-
amsks hatursáróðurs gegn Vesturlöndum og
álykta að múslímar geti ekki verið góðir borg-
arar í vestrænum lýðræðisríkjum.
Bretland, þar sem um 1,6 milljónir af 58,7
milljónum íbúanna eru múslímar, er einkar
fróðlegur prófsteinn á þessar hugmyndir. Þrír
fjórðu bresku múslímanna koma frá Pakistan,
Bangladesh og Indlandi, einkum frá lands-
byggðinni í fyrrnefndu löndunum tveimur.
Þetta er mikilvægt vegna þess að aðlög-
unarvandamál þessa fólks í nýju landi stafa
ekki af trú þess, heldur af því að það er ekki
vant borgarlífi nútímans.
Til þessa hefur aðeins fjórum sinnum komið
til óeirða meðal múslíma í Bretlandi, en um átta
sinnum meðal Breta sem eiga ættir að rekja til
Afríku eða eyja í Karíbahafi. Eitt uppþotanna
meðal múslíma snerist um skáldsögu Salmans
Rushdies, Söngva Satans, hin blossuðu upp
vegna ónærgætni lögreglumanna og kröfu-
gangna hvítra kynþáttahatara. Að fyrstnefndu
óeirðunum undanskildum voru uppþotin stað-
bundin, tiltölulega smávægileg og þau stóðu að-
eins í einn eða tvo daga. Breskir múslímar hafa
því ekki verið lögreglunni til mikilla vandræða.
Hins vegar þarf að leysa önnur vandamál sem
komið hafa upp í samskiptum breskra múslíma
og annarra Breta. Blossað hafa upp deilur um
ýmsar siðvenjur, meðal annars kröfur um Halal-
kjöt handa múslímskum skólabörnum, klæðnað
múslíma, bænatíma, umskurð kvenna, fjölkvæni
og hjónabönd sem foreldrar hjónaefnanna
semja um. Lagt er bann við umskurði kvenna
og fjölkvæni og múslímar sætta sig við það.
Múslímar virða yfirleitt „vestræn gildi“, svo
sem jafnrétti, tjáningarfrelsi, umburðarlyndi,
friðsamlega lausn deilumála og virðingu fyrir
ákvörðunum meirihlutans. Raunar er jafnrétti
kynþáttanna mikilvægt gildi og venja meðal
múslíma. Jafnrétti kynjanna veldur mestu erf-
iðleikunum – einkum vegna þess að múslímskar
stúlkur krefjast þess í auknum mæli.
Eftir nokkra guðfræðilega umræðu hafa flest-
ir múslímar einnig viðurkennt að þeim beri að
sýna Bretlandi hollustu. Þó er nokkuð óljóst
hvað múslímar eigi að gera þegar kröfur rík-
Stafar lýðræðinu hæ
© Project Syndicate/Institute for Human Sciences.
Eftir Bhikhu Parekh
D
R. EAMONN Butler fram-
kvæmdastjóri Adam Smith
Institute var staddur hér á
landi á dögunum og hélt meðal
annars erindi um einkavæð-
ingu stórra mannvirkja á morgunverð-
arfundi Verslunarráðs Íslands. Þar fjallaði
hann um einkavæðingu vega og veitukerfa
og sagði reynsluna frá Bretlandi og öðrum
löndum sýna að unnt væri að ná fram sam-
keppni á þeim sviðum sem áður hefði verið
talið að náttúruleg einokun ríkti.
Stofnun Adam Smith hefur verið starfandi
í um aldarfjórðung og hefur verið fram-
arlega í umræðu og ráðgjöf um einkavæð-
ingu víða um heim, ekki síst í Bretlandi þar
sem stofnunin er staðsett.
„Ég ætla ekki að halda því fram að ég sé
sérfræðingur í aðstæðum á Íslandi, en mér
virðist þið hafa markaðs- eða einkavætt all-
marga geira atvinnulífsins,“ segir Butler
spurður að því hver hann telji að ættu að
vera næstu verkefni í einkavæðingarferlinu
hér á landi. „Eftir að hafa gert þetta þarf að
huga að þeim hlutum sem eru erfiðari, rétt
eins og við höfum þurft að gera í Bretlandi.
Þegar verið er að endurbæta hagkerfið er
byrjað á því sem er auðveldast og svo er far-
ið út í þá hluti sem eru erfiðari bæði pólitískt
og tæknilega. Ég mundi halda að þið ættuð
talsvert verk óunnið á sviði heilbrigðis- og
menntamála.“
Þessir málaflokkar eru að sögn Butlers
erfiðir vegna þess hve nátengdir fólki þeir
eru. Framleiðslufyrirtæki séu til að mynda
fremur fjarlæg fólki og þar starfi tiltölulega
fáir. Heilbrigðisþjónustan sé aftur á móti
mjög nærri fólki, því það viti að það muni
þurfa á henni að halda. Sömu sögu sé að
segja um menntun, sérstaklega á Íslandi
vegna þess að þjóðin sé ung og börn mörg.
Af þessum ástæðum þurfi að vanda sér-
staklega vel til verka þegar farið sé út í
einkavæðingu á þessum sviðum.
„Í Bretlandi höfum við ekki náð miklum
árangri í þessu. Við höfum einkavætt öll
framleiðslufyrirtækin og veitufyrirtækin, en
við höfum ekki gert mikið í heilbrigðis- og
menntamálum. Það viðurkenna allir að end-
urbóta er þörf á þessum sviðum, en það er
pólitískt erfitt að framkvæmda slíkar breyt-
ingar,“ segir Butler, og bætir því við að um
90% allrar heilbrigðisþjónustu í Bretlandi sé
á hendi hins opinbera, kerfið sé risavaxið og
þar starfi meira en ein milljón manna.
Að sögn Butlers kostar heilbrigðiskerfið í
Bretlandi hvern landsmann yfir 1.000 pund
á ári, jafnvirði yfir 120.000 króna, og hann
segist telja að hægt sé að spara allt að 40%
af kostnaðinum með því að fela einkaaðilum
að veita þessa þjónustu. Reynslan sýni að
almennt sparist á bilinu 20%-40% við að fela
einkaaðilum verkefni, stundum komi sparn-
aðurinn fram í betri þjónustu fyrir sama
verð og stundum í lægri kostnaði fyrir sömu
þjónustu. „Mín skoðun er sú að heilbrigð-
iskerfið breska sé svo stórt og óhagkvæmt
að líklega megi spara mun meira en 20% og
líklega nálægt 40% með því einu að nýta
starfskraftana betur. Kerfið virkar mjög
illa og er afar miðstýrt, þetta er eiginlega
stalínískt kerfi,“ segir Butler. Hann tekur
sem dæmi um miðstýringuna í kerfinu að þó
að skortur sé á hjúkrunarfræðingum á gjör-
gæslu í Birmingham fáist engir til starfa því
ekki sé hægt að bjóða þau laun og starfs-
aðstæður sem þurfi til.
Almennt segir hann að opinbera heil-
brigðiskerfinu haldist illa á hjúkrunarfræð-
ingum, því það séu ekki aðeins launin sem
fólk horfi í heldur einnig þættir eins og
sveigjanlegur vinnutími. Einkaaðilar séu
mun betri en hið opinbera í því sem við
komi starfsmannastjórnun. Þar sem kostn-
aður vegna starfsmanna sé um 70% kostn-
aðar heilbrigðiskerfisins skipti þetta veru-
legu máli. Hann segir slæmt að einkaaðilar
skuli ekki fá að reka sjúkrahúsin að öllu
leyti, en fái aðeins að taka að sér einstaka
þætti, svo sem viðhald eða ræstingar. Vand-
inn hjá sjúkrahúsunum sé að miklu leyti
stjórnunin og hún verði að vera í höndum
einkaaðila til að árangur náist.
Butler tekur sem dæmi að bestur árang-
ur af einkafjármögnun hafi náðst í fang-
elsum því þar hafi einkaaðilar tekið að sér
allt verkið, hönnun, byggingu og rekstur.
Með því hafi náðst mikil hagræðing og hann
nefnir sem dæmi að það taki ríkið 11 ár að
byggja nýtt fangelsi, en einkaaðilar byggi
fangelsi á 11 mánuðum, enda finni þeir
meira fyrir þeim kostnaði sem fylgir
löngum framkvæmdatíma.
Miðstýring í stað þess að fólkið ráði
Butler segir að hið sama eigi við um
menntun og heilbrigðismál, skortur á
sveigjanleika standi skólastarfi fyrir þrifum
og í mennt
um 80%, s
„Ég er f
sem börnin
um í mestu
vegna þes
bridge og
gjarna vilj
við skólann
hafa ekki e
launum se
ættum auð
urunum hæ
kostnað.
Við verð
hjá yfirvöl
val í þeim
hvaða laun
við eigum
að fá kenn
Þetta se
sé að etja þ
urinn, því
um í stað þ
að ráða. Þa
með allt öð
þjónustu.
Heilbrigðis- og menntakerfið ætti að vera næst á
dagskrá einka- eða markaðsvæðingar hér á landi.
Dr. Eamonn Butler lýsir þessari skoðun sinni í sam-
tali við Harald Johannessen og telur einnig að hægt
væri að ná fram mikilli hagræðingu með því að fela
einkaaðilum rekstur og byggingu fangelsa og vega.
Dr. Eamo
Notendur velf
hafi frjálst val