Morgunblaðið - 11.08.2003, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 11. ÁGÚST 2003 17
isvaldsins samræmast ekki umma (íslamska al-
heimssamfélaginu).
Múslímar voru til að mynda andvígir Persa-
flóastyrjöldinni 1991 en efndu ekki til mótmæla.
Stjórnin hvatti landsmenn til að virða „skilj-
anlega samúð múslíma með trúbræðrum sínum“
og komið var í veg fyrir ólgu. Nokkrir ungir
múslímar börðust síðar með talibönum í Afgan-
istan. Flestir múslímar fordæmdu þá hins veg-
ar, kröfðust hollustu við Bretland. Flestir músl-
ímar voru einnig hlynntir aðgerðum
lögreglunnar þegar hún réðst inn í mosku í
London og gerði þar vopn upptæk, en leiðtogi
hennar hafði lengi haft í frammi hatursáróður
gegn Vesturlöndum og lýst yfir stuðningi við
hryðjuverk.
Múslímar láta einnig opinber málefni til sín
taka og kjörsóknin meðal þeirra er svipuð og
meðal annarra Breta. Um það bil 150 múslímar
eiga sæti í borgar- og bæjarstjórnum í Bret-
landi og átta múslímar eru borgarstjórar. Aðrir
minnihlutahópar eiga ívið fleiri fulltrúa í borg-
arstjórnunum en það er ekkert áhyggjuefni.
Fjórir múslímar eru í lávarðadeild þingsins og
þrír í neðri deildinni, og múslímar eiga fleiri
fulltrúa á þinginu en sumir aðrir minni-
hlutahópar.
Reyndar er íslam túlkað í auknum mæli þann-
ig, með formlegum og óformlegum hætti, að ísl-
amstrúin færist nær mikilvægustu gildum
bresks lýðræðis. Sérbresk tegund af íslam er að
koma fram og sömu sögu er að segja um Frakk-
land, Þýskaland, Holland og Spán þar sem
múslímar laga trú sína að aðstæðum.
Breskt íslam er augljóslega í andstöðu við
nokkra þætti þeirrar íslamstrúar sem innflytj-
endurnir fluttu með sér. Trúarbrögð eru ekki í
neinu tómarúmi. Áhrif þeirra mótast af öðrum
þáttum. Þegar múslímar búa í lýðræðisríki laga
þeir sig að því. Ein af ástæðunum er pólitísk
sjálfsbjargarviðleitni; þegar múslímar eru í
minnihluta eiga þeir enga möguleika á að stofna
íslamskt ríki með ólýðræðislegum tilhneigingum
þess. Aðrir fagna tækifærinu sem gefst til að
berjast fyrir lögmætum hagsmunamálum, jafn-
vel með mótmælum.
Helsta vandamál múslíma felst ekki í lýðræð-
inu, heldur fjölmenningarsamfélaginu. Múslím-
ar eru sannfærðir um algera yfirburði íslams og
það endurspeglast í örvæntingarfullri þrá þeirra
eftir því að endurlífga forna dýrð, auk skyldu
þeirra til að snúa öðrum til íslamstrúar. Þeir
geta gengið að eiga konur sem eru ekki múslím-
ar, en leyfa oft ekki öðrum að kvænast músl-
ímskum konum og vænta þess að konur sem
giftast múslímum snúist til íslamstrúar.
Ekki er hægt að rekja þetta til þess að marg-
ir múslímar hafa það nú á tilfinningunni að þeir
eigi undir högg að sækja, að eining þeirra og
samsemd sé í hættu. Jafnvel á blómaskeiði
Tyrkjaveldis var litið á gyðinga og kristna menn
sem annars flokks borgara þótt þeim væri sýnt
talsvert umburðarlyndi. Þeir máttu snúast til
íslamstrúar en þeim var bannað að snúa músl-
ímum til kristni eða gyðingdóms og ganga að
eiga konur þeirra.
Afstaða múslíma til fjölmenningarsamfélags-
ins er því einhliða. Þeir fagna því í aðra röndina
vegna þess að það veitir þeim frelsi til að halda
trú sinni og útbreiða hana. Á hinn bóginn hafa
þeir andúð á fjölmenningarsamfélaginu vegna
þess að það neitar að kannast við yfirburði ísl-
ams og vegna þess að það gerir þá og börn
þeirra berskjölduð fyrir öðrum trúarbrögðum
og veraldarhyggju.
Íslam og Evrópa hafa lengi mótað menn-
ingu hvort annars. Samskipti þeirra hafa
stundum verið vinsamleg, stundum fjand-
samleg, en þau hafa orðið til þess að tengsl
íslam og Evrópu eru nánari en margir músl-
ímar og Evrópubúar gera sér grein fyrir.
Að Spáni og svæðum í Austur-Evrópu und-
anskildum hafa Evrópa og íslam orkað hvort á
annað úr fjarlægð og utan landamæra álf-
unnar. Finna þarf nú nýjar leiðir til að íslam
og Evrópa geti lifað saman í sátt og samlyndi.
Reynslan af samskiptum breskra múslíma og
annarra Breta sýnir að full ástæða er til
bjartsýni.
ætta af íslam?
Bhikhu Parekh er heiðursprófessor við London
School of Economics, er í Verkamannaflokknum, í
lávarðadeild breska þingsins og forseti Academy of
Learned Societies in Social Sciences.
’ Reynslan af samskiptumbreskra múslíma og ann-
arra Breta sýnir að full
ástæða er til bjartsýni. ‘
Í
SÍÐASTLIÐINNI viku var
heimsþing um tóbaks-
varnir haldið í Helsinki. Í
framhaldi af fundinum var
haft eftir formanni Tóbaks-
varnanefndar, að næsta skref í tób-
aksvörnum hér á landi væri að
koma á banni við reykingum á veit-
inga- og skemmtistöðum.
Hugmyndir um slíkt bann voru
reifaðar þegar lögum um tóbaks-
varnir var breytt og þau endur-
útgefin á árinu 2001. Náðu þær
ekki fram að ganga en þess í stað
er kveðið svo á um í lögunum, að á
veitinga- og skemmtistöðum megi
leyfa reykingar á afmörkuðum,
loftræstum svæðum, en tryggja
skal að meirihluti veitingarýmis sé
ávallt reyklaus og aðgangur að því
á ekki liggja um reykingasvæði.
Á síðari árum hefur áhersla í lög-
gjöf á verndum fólks fyrir áhrifum
tóbaksreyks aukist eftir því sem
rannsóknir hafa sýnt frekar fram á
skaðsemi óbeinna reykinga. Mikill
árangur hefur þegar náðst í því að
vernda rétt þeirra sem forðast vilja
tóbaksreyk með lagasetningu.
Ýmsir urðu þó til að gagnrýna þær
breytingar sem gerðar voru á tób-
aksvarnarlögunum árið 2001. Með-
al þess sem nefnt var í þeirri um-
ræðu var að með lögunum væri um
of þrengt að rétti reykingafólks og
að almennt væri gengið of nærri
einstaklingsfrelsinu. Aðrir vilja þó
ganga enn lengra, t.a.m. fram-
kvæmdastjóri Alþjóðaheilbrigð-
ismálastofnunarinnar, sem hvatt
hefur til þess, að lagt verði almennt
bann við reykingum á heimilum þar
sem börn búa. Einnig vakti athygli
þegar landlæknir Breta sagði nauð-
syn að banna reykingar á almanna-
færi þar í landi.
Hugmyndir um algert bann við
reykingum á veitinga- og skemmti-
stöðum virðast sprottnar af því að
lögin, eins og þau eru í dag, gagnist
ekki nægilega vel þeim tilgangi sín-
um að virða rétt þeirra sem ekki
vilja anda að sér tóbaksreyk. Þann-
ig kom fram í máli formanns Tób-
aksvarnanefndar að þar sem reyk-
ingar væru leyfðar á afmörkuðum
svæðum bærist reykurinn um all-
an staðinn.
Þessi umræða vekur mann til
umhugsunar um nokkra þætti
þessa máls. Í fyrsta lagi hlýtur
maður að spyrja hvort þessi laga-
regla, þ.e. að leyfa reykingar á af-
mörkuðum svæðum veitinga- og
skemmtistaða, hafi í upphafi þótt
vera líkleg til að ná fram því
markmiði að halda meirihluta
veitingarýmisins ávallt reyklausu,
eins og lögin kveða á um. Lögin
geyma reyndar kröfur um loft-
ræstingu reyksvæða en stað-
reyndin er sú að þar sem reyk-
ingar eru leyfðar dreifir
reykurinn sér. Það eru vond lög
sem fyrir mála-
miðlanir og hálf-
kák gagnast ekki
megintilgangi sín-
um.
Í annan stað
vaknar sú spurn-
ing hvort það
ástand á veit-
ingastöðum, sem
hér hefur verið lýst, sé að ein-
hverju leyti risið vegna skorts á
eftirliti. Er það ekki tiltölulega
einfalt, að þegar skipulag er þann-
ig að ekki er hægt að afmarka sér-
stakt svæði fyrir reykingar, án
þess að reykurinn berist um allt,
er í raun ekki hægt að bjóða upp á
reykingar?
Í þriðja lagi liggur fyrir könnun
sem sýnir að mikill meirihluti veit-
ingahúsagesta myndi fara jafn oft
eða oftar á veitingastaði ef þeir
væru alveg reyklausir. Þetta vek-
ur spurninguna um það hvers
vegna veitingastaðirnir almennt
taki ekki frumkvæði málsins í sín-
ar hendur og banni allar reyk-
ingar. Eru lög nauðsynleg?
Fyrir skemmstu var ég á ferða-
lagi vestanhafs þar sem almennt
reykingabann á veitinga- og
skemmtistöðum tók nýlega gildi.
Sjónvarpsfrétt um málið sýndi
reykingamenn standa fyrir utan
einn barinn þar sem þeir máttu
húka við iðju sína á stéttinni. Þeir
reykingamenn sem ekki vildu út
gátu keypt sér sérstakan snafs á
barnum, nikótíndrykk. Flest er í
neyðinni nýtandi.
Höfundur er alþingismaður
Sjálfstæðisflokksins.
Tóbaksvarnir á
veitinga- og
skemmtistöðum
Eftir Bjarna Benediktsson
’ Þetta vekur spurninguna umþað hvers vegna veitingastað-
irnir almennt taki ekki frum-
kvæði málsins í sínar hendur og
banni allar reykingar. Eru lög
nauðsynleg? ‘
takerfinu sé enn hærra hlutfall,
em fari í launakostnað.
formaður skólaráðs í ríkisskóla
n mín sækja í Cambridge. Við eig-
u erfiðleikum með að fá kennara
s að það er dýrt að lifa í Cam-
nágrenni. Kennarar myndu
ja koma til Cambridge og kenna
n, því þetta er góður skóli, en þeir
efni á að búa í Cambridge á þeim
em við megum bjóða. Það sem við
ðvitað að gera er að greiða kenn-
ærri laun en skera niður annan
ðum að greiða fyrir stjórnsýsluna
ldum staðarins og höfum ekkert
efnum og höfum ekkert val um
n við greiðum. Afleiðingin er sú að
í erfiðleikum með það á hverju ári
nara að skólanum.“
egir Butler að sé sá vandi sem við
þegar hið opinbera sjái um rekst-
þá miðstýri stjórnmálamenn hon-
þess að fólkið á hverjum stað fái
að myndi skipuleggja starfsemina
ðrum hætti og fá í staðinn betri
Aukin fjárframlög hafa
ekki bætt þjónustuna
Butler segir að ríkisstjórn
verkamannaflokksins í Bretlandi
hafi aukið framlög til heilbrigð-
ismála um næstum 50%. Ætlunin
hafi verið að bæta þjónustuna og
eyða öllum stíflum í kerfinu. Nú,
nokkrum árum síðar, sé staðan
aftur á móti sú að fólk greiði
hærri skatta til að standa undir
heilbrigðiskerfinu en þjónustan
virðist ekkert fara batnandi.
Megnið af fjármununum fari í
launagreiðslur, sem sé gott því
laun hafi verið of lág, en lítið hafi
farið í að bæta þjónustuna. Hann
segir að það sama sé uppi á ten-
ingnum í skólamálum. Meira fé sé
varið til menntunar en nið-
urstaðan sé sú að fleiri skólar séu
í raun gjaldþrota en áður hafi
verið.
Butler segir að nú sé fólk farið
að átta sig á því að þrátt fyrir að
allt hafi verið gert til að reyna að
bæta risavaxnar og þunglama-
legar þjónustustofnanir ríkisins
hafi það engan árangur borið.
Hann segir að lausnin á þessu fel-
ist í því að gefa notendum þjón-
ustunnar frjálst val um að leita
annað. Í stað þess að ríkið greiði
fyrir rekstur stofnana ætti það að
greiða þeim sem þurfa á þjónust-
unni að halda og leyfa þeim að
velja hvert þeir leita. Með þessu
móti náist fram endurbætur, enda taki jafn-
vel ríkisstofnanir hratt við sér þegar við-
skiptavinirnir leiti annað vegna slakrar
þjónustu.
Markaðurinn veit betur
hvar vega er þörf
Í fyrirlestri sínum nefndi Butler ýmislegt
annað, svo sem að láta einkaaðila leggja
vegi og reka þá. Hér á landi hefur þeirri
hugmynd verið hreyft að einkaaðilar leggi
nýjan veg, Sundabraut. Slíkur vegur væri
með mörgum leiðum inn og út og að því
leyti væri gjaldtaka flóknari en til að mynda
í Hvalfjarðargöngunum, sem einkaaðilar
reka.
Spurður að því hvort einkaaðilar geti rek-
ið slíka vegi og hvernig það væri fram-
kvæmanlegt segir Butler að markaðurinn
hafi betri hugmynd um hvar þörf er á veg-
um, brúm og göngum en stjórnmálamenn.
„Fyrrverandi leiðtogi Sovétríkjanna,
Krútsjov, sagði eitt sinn að stjórnmálamenn
myndu jafnvel byggja brú þar sem engin á
væri fyrir, og þeir munu gera það ef það
skilar þeim atkvæðum. Við höfum dæmi um
þetta í Bretlandi, þar sem brýr hafa verið
byggðar í þeim tilgangi að vinna kosningar
þótt umferð sé mjög lítil. Þetta er afar
slæmt og sóun á fé almennings.
Ég held það væri mun betra ef einkaað-
ilar gætu komið til hins opinbera og boðist
til að taka að sér að byggja brú, veg eða
tengibraut og taka áhættuna af verkefninu
og fá greiðslu í samræmi við notkun,“ segir
Butler. Með þessu móti segir hann að hægt
sé að fá vegakerfi eins og fólk vilji í raun
hafa það. Með þessu móti komi greiðsla
fyrir vegina beint úr vösum þeirra sem vilji
nota vegina, en ríkið taki peningana ekki
úr vösum allra til að greiða þá.
Vegir greiddir með skuggagjöldum
eða beinum gjöldum
„Hægt er að leysa öll tæknilegu vanda-
málin,“ segir Butler. „Ég held að Ísland sé
góður staður til að hafa gjaldtöku á vegum.
Það eru tvær leiðir færar. Annars vegar er
hægt að nota einkafjármagn til að leggja
vegina og taka áhættuna, en ríkið greiði í
samræmi við fjölda bíla sem aki um vegina.
Notendur veganna greiða þá ekki beint
fyrir þá frekar en nú, en þeir sem leggja
vegina fá aðeins greitt ef umferð er mikil.
Þeir sem leggja vegina koma því með hug-
myndir að vegum sem þeir telja að muni
verða mikið notaðir og það er gott og betra
en núverandi fyrirkomulag.
Hins vegar er hægt að hafa gjald-
tökukerfi þannig að notendur veganna
greiði sjálfir fyrir notkunina. Ég held að
það sé gott, því að í stað þess að fjármun-
irnir komi frá skattgreiðendum, jafnvel
þeim sem ekki aka, þá kemur greiðslan frá
notendum. Þetta held ég að sé gott vegna
þess að fólk á að greiða fyrir það sem það
notar, nema það sé of fátækt og þá á að
styðja það í gegnum félagslega kerfið.“
Butler segir að ef notast sé við það sem
kallað sé skuggagjald, þ.e. þegar ríkið
greiðir fyrir vegina í samræmi við notkun
þeirra, þá skipti engu máli hve margar leið-
ir séu inn á veginn eða út af honum. Hægt
sé að setja upp nokkra teljara og það sé
einfalt í framkvæmd. Ef menn vilji ganga
lengra og láta notendurna sjálfa greiða fyr-
ir vegina, þá þurfi að taka afstöðu til þess
hvaða tækni sé notuð. Síðastliðið ár hafi
þeir sem aka inn í miðborg Lundúna þurft
að greiða fyrir það og daggjaldið sé fimm
pund, jafnvirði um 630 króna. Þar séu 144
mismunandi leiðir inn í miðborgina og
þrátt fyrir það gangi kerfið upp. Teknar
séu myndir af númeraplötum bílanna og
eigendurnir fái sekt hafi þeir ekki greitt
innan tiltekins tíma. Hægt sé að greiða
með ýmsu móti, til að mynda með farsíma,
sem sé einföld leið sem um helmingur öku-
manna nýti sér. Það sé líka hægt að hafa
fullkomnara rafrænt greiðslukerfi, til
dæmis með rafrænum númeraplötum,
þannig að framkvæmdin sé ekki vandamál.
Morgunblaðið/Kristinn
onn Butler
haraldurj@mbl.is
ferðarþjónustu