Morgunblaðið - 14.08.2003, Blaðsíða 4

4 B FIMMTUDAGUR 14. ÁGÚST 2003 MORGUNBLAÐIÐ










































































































NVIÐSKIPTI Þrátt fyrir að við upphaf nýrrar samningalotu um alþjóðavið-
skipti á vegum WTO hafi verið lýst yfir að reynt yrði að bæta hlut-
skipti þróunarríkja bendir margt til að sú verði ekki raunin.
Þróunarríkin óttast að verða
undir á nýjan leik
E
INS og frægt er orðið
runnu America Online og
Time Warner saman í eitt
undir merkjum AOL Time
Warner í nóvember 1999.
Daginn eftir samrunann kepptust fjár-
málaskýrendur við að lofa hann. Sam-
krullið átti að vera skothelt og engum
datt í hug að efast um að dæmið gengi
upp. Aðeins tveimur árum síðar var farið
að síga á ógæfuhliðina og hlutabréfaverð-
ið tók að lækka. Nú, þremur og hálfu ári
eftir að samsteypan varð til, er ljóst að
samruninn fór á versta veg.
Richard Parsons tók við starfi for-
stjóra AOL Time Warner og fyrr á þessu
ári var hann gerður að stjórnarformanni
einnig. Í febrúar síðastliðnum fékk hann
Ólaf Jóhann Ólafsson í lið með sér til að
taka þátt í stefnumótun hjá fyrirtækinu.
Að eigin sögn er Ólafur Jóhann vertíðar-
kall og hefur ekki ákveðið hversu lengi
hann verður hjá fyrirtækinu. Hann var
hættur afskiptum af viðskiptalífinu en
ákvað að slá til í febrúar þegar Parsons
vildi fá hann í lið með sér í þá miklu „til-
tekt“ sem nú stendur yfir.
Var ákveðinn í að hætta
„Ég var búinn að ákveða að hætta þessu
stússi, hafði fengið minn skammt af bisn-
ess, sem ég ætlaði nú reyndar aldrei að
ílengjast í. Fór í þetta af slysni úr háskóla
og ætlaði að prófa þetta í svona tvö, þrjú
ár vegna þess að ég hélt að ég myndi
kynnast einhverjum heimi sem ég þekkti
annars ekki og gæti notað þá reynslu hér
og þar í skriftum. Rithöfundar hafa gott
af því að reyna eitt og annað.“
Ólafur Jóhann segist hafa verið búinn
að draga sig í hlé áður en Parsons hafði
samband og bað hann að taka þátt í að
endurmóta stefnu fyrirtækisins. „Það er
nú alltaf þannig að þegar nýir menn taka
við fyrirtæki sem hefur gengið í gegnum
umrótatímabil og þurfa að koma því á
kjöl þá vilja þeir gjarnan raða í kringum
sig fólki sem þeim hentar að vinna með.
Ég fór þarna inn fyrst og fremst vegna
þess að ég ber virðingu fyrir Parsons og
við vinnum vel saman. Í framkvæmda-
stjórninni er fólk sem ég met mikils og
finnst prýðilegt að vinna með. Það skiptir
mestu máli.“
Sú staða sem Ólafur Jóhann gegnir hjá
þessari risavöxnu samsteypu er kölluð á
ensku excecutive vice president – eða
einn af yfirmönnum fyrirtækisins. Þrír
aðrir eru í slíkri stöðu hjá fyrirtækinu en
tveir framkvæmdastjórar stýra sinni ein-
ingunni hvor hjá fyrirtækinu. Parsons er
svo höfuðið á þessu sex manna teymi sem
um þessar mundir vinnur að því hörðum
höndum að koma fleyinu á kjöl.
Að sögn Ólafs Jóhanns hittist þessi sjö
manna hópur á hverjum mánudegi í há-
deginu og fer yfir stöðuna. Sjálfur starfar
Ólafur Jóhann mest að stefnumótun með
stjórnarformanninun og forstjóranum.
„Starf þeirra sem bera ábyrgð á fyrir-
en önnur tó
gagngera u
hann.
Warner
þrennt: ste
geisladiska
sem eru fj
hefur þega
una en önn
samsteypun
AOLTW sé
BMG í eitt
selja stefgja
irtækið kom
sem það m
Bertelsman
stærsta tón
er ekki nem
steypunnar
alfyrirtækju
kvikmyndav
Ólafur Jóha
Innan sa
tæki sem t
ins lítið, íþr
mörg þeirra
AOL tekur
Kastljósi fjö
ur mikið ver
erica Onlin
ekki staðið
yfir rannsók
Online og ti
inu væri g
tækinu er að leggja meginlínurnar. Við
höfum verið að gera það um hríð og
hrinda í framkvæmd breytingum á mörg-
um sviðum,“ segir Ólafur Jóhann.
Vaxtarbroddurinn til vandræða
Á sínum tíma starfaði Ólafur Jóhann hjá
Time Warner, en sá hluti fyrirtækisins
hefur að geyma þá starfsemi sem helst
hefur blómstrað eftir samrunann. Daginn
eftir að tilkynnt var um samruna AOL og
Time Warner seint í nóvember 1999 fór
hlutabréfaverð fyrirtækisins yfir 90 doll-
ara á hlut. Nokkurs konar jafnvægi náð-
ist þó fljótt í kringum 40–60 dollara á hlut
og verðið rokkaði á því bili í um tvö ár.
Verðið fór í fyrsta sinn eftir samrunann
undir 30 dollara á hlut í byrjun síðasta
árs. Nú er verð hlutabréfa í samsteyp-
unni í kringum 16 dollara á hlut og mark-
aðsvirðið í kringum 70 milljarða dollara.
„Verðið var auðvitað allt of hátt á sín-
um tíma. AOL var allt of hátt verðlagt og
þar af leiðandi AOL Time Warner eftir
samrunann. Þegar markaðurinn var leið-
réttur fór fyrir þessu fyrirtæki eins og
öðrum að hlutabréfin lækkuðu mjög ört.
Fyrirfram var gert ráð fyrir því að AOL
myndi vaxa mjög ört, örar en fyrirtækin
innan Time Warner-samsteypunnar. En
svo fór nú að AOL hætti að vaxa en öll
Time Warner-fyrirtækin héldu áfram að
vaxa.“
Skuldir samsteypunnar nema um 24
milljörðum Bandaríkjadala (um 1.870
milljörðum króna) og hefur verið höggvið
mjög á skuldirnar sem búist er við að
verði komnar niður í um 20 milljarða
Bandaríkjadala í árslok. „Fyrirtækið
skuldaði mikla peninga. Þegar markaðs-
virðið var 300 milljónir dollara voru
skuldirnar bara brotabrot af markaðs-
virði. Það var mjög viðunandi. Síðan
hrundi markaðsvirðið, en skuldirnar
stóðu auðvitað eftir og hlutfallið raskað-
ist. Það fyrsta sem Parsons þurfti að gera
var að rétta við efnahagsreikninginn því
hann var kominn úr skorðum. Það leiddi
af stað ferli sem var mjög heilbrigt fyrir
fyrirtæki sem var búið að vaxa jafnhratt
og raun bar vitni og hafði orðið alls kyns
dótturfyrirtæki undir hattinum.
Þegar fólk þarf að taka til, hvort sem er
á heimilum eða í fyrirtækjum, þá hugsar
það um hvað það getur misst og hvers
það getur ekki verið án. Við erum að
reyna að skerpa fyrirtækið og skilgreina
það að mörgu leyti upp á nýtt. Það sem
skiptir ekki máli, það seljum við. Við ætl-
um ekki að vera í rekstri sem vex ekki,“
segir Ólafur Jóhann.
Selja frá sér tónlistina
Sá hluti þeirrar risavöxnu afþreyingar-
og fjölmiðlasamsteypu sem AOL Time
Warner er, sem átt hefur hvað erfiðast
uppdráttar á síðustu árum eru tónlistar-
fyrirtækin sem starfa undir merkjum
Warner Music. „Tónlistarfyrirtækið hef-
ur ekki vaxið undanfarin ár, ekki frekar
Tiltek
Hallarbylting er orðin hjá AOL Time Warner og
endurnýjað teymi yfirmanna tekst á við að koma
fyrirtækinu á réttan kjöl. Einn af sjö yfirmönnum
sem leiða breytingarnar er Ólafur Jóhann Ólafsson
rithöfundur. Í spjalli við Eyrúnu Magnúsdóttur segist
hann áfram einbeita sér að skriftum og njóta góðs af
því að horfa á viðskiptin úr fjarlægð.
AOL Time Warner er stærsta fjölmiðlafyrirtæki í heimi og veltir um 40 milljörðum
Bandaríkjadala árlega, eða sem nemur yfir 3.000 milljörðum íslenskra króna. Mark-
aðsvirði samsteypunnar er um þessar mundir í kringum 70 milljarðar dollara, um
5.500 milljarðar íslenskra króna. Til samanburðar má nefna að markaðsvirði allra
skráðra fyrirtækja í Kauphöll Íslands nemur um 480 milljörðum króna eða um einum
ellefta af markaðsvirði AOL Time Warner.
Þegar America Online og Time Warner sameinuðust í AOL Time Warner var skipt-
ingin sú að AOL fékk 55% í sameinuðu fyrirtæki en Time Warner 45%. Nú stendur AOL
hins vegar á bak við um 20% fyrirtækisins. Hjá samsteypunni starfa 80 þúsund
manns og starfseminni er skipt upp í tvær einingar. Í annarri eru stjónvarpsstöðvar
fyrirtækisins, þeirra á meðal CNN og HBO, kvikmyndafyrirtækin Warner Brothers og
New L
ingun
anbor
Cable
Sta
dæmi
ar fra
sjónva
mynd
varpsstöðvarinnar HBO sem
á sjónvarpsstöðinni NBC, s
Allt frá bókum til beðmála
RÁÐHERRAR viðskiptamála úr öllum
heiminum munu koma saman til fundar dagana
10.–14. september til að ræða næstu skref í við-
ræðulotunni sem átti öðru fremur að snúast um
málefni þróunarríkja. Á síðasta fundi ráð-
herranna í Doha í nóvember 2001 voru ráðherr-
arnir sammála um að fyrri samningalota, Urug-
uay-lotan, hefði einkennst af ákveðnu
ójafnvægi. Næsta samningalota átti að draga úr
því ójafnvægi.
Maður hefði talið að þróunarríkin myndu
hlakka til þessa fundar og telja hann tækifæri
til að ná fram réttlátara viðskiptakerfi í heim-
inum. Þvert á móti óttast nú mörg þeirra að
sagan muni endurtaka sig: leynilegar samn-
ingaviðræður, þrýstingur og beiting hrás efna-
hagslegs valds af hálfu Bandaríkjanna og Evr-
ópu – og sérhagsmunahópa í þróuðu ríkjunum –
með það að markmiði að tryggja hagsmuni
hinna ríku.
Þótt nokkuð hafi orðið ágengt í því að gera
viðræðurnar opnari og gegnsærri hafa tilraunir
til að ganga lengra mætt mikilli andstöðu og
ekki að ástæðulausu. Ferli sem ekki er í jafn-
vægi leiðir til þess að niðurstaðan er það ekki
heldur. Það felst ákveðin kaldhæðni í því að
Heimsviðskiptastofnunin (WTO), þar sem
hvert ríki hefur eitt atkvæði, getur virst vera
mun „lýðræðislegri“ en til dæmis Alþjóðagjald-
eyrissjóðurinn, þar sem eitt ríki, Bandaríkin, er
með neitunarvald. Þrátt fyrir það hefur raun-
veruleiki hins efnahagslega valds gert að verk-
um að hagsmunir þróuðu ríkjanna eru í fyrir-
rúmi.
Hér er stuttur gátlisti sem hægt er að styðj-
ast við til að meta hvort niðurstaðan í Cancun
verður skref í átt að raunverulegri þróunarlotu:
Landbúnaður. Flestir íbúar þróunarríkja
búa á landbúnaðarsvæðum og þess vegna
skipta frjáls og réttlát viðskipti með landbún-
aðarafurðir miklu máli. Málið snýst ekki ein-
ungis um aðgang að mörkuðum heldur að eyða
niðurgreiðslum sem ýta undir framleiðslu í auð-
ugum ríkjum en valda bændum í fátækum ríkj-
um tjóni. Tölurnar eru vissulega uggvænlegar.
Niðurgreiðslur í þróuðu ríkjunum nema hærri
upphæð en heildartekjur ríkja í Afríku sunnan
Sahara. Meðalgreiðslur í Evrópu á hverja kú
eru tveir dollarar á dag sem er jafnhá upphæð
og fátæktarmörkin og milljarðar jarðarbúa
skrimta við. Fjögurra milljarða dollara niður-
greiðslur Bandaríkjastjórnar til 25 þúsund vel-
megandi baðmullarbænda valda örbirgð hjá tíu
milljónum afrískra bænda og eru hærri en hin
vesældarlega þróunaraðstoð Bandaríkjanna til
þessara ríkja. Þrátt fyrir að Bandaríkjamenn
og Evrópubúar saki hvorir aðra um óréttláta
stefnu í landbúnaðarmálum eru hvorugir reiðu-
búnir til að gefa eftir.
Lyf og hugverk. TRIPS, samkomulagið um
verndun hugverka er var hluti af síðustu samn-
ingalotu, svipti milljónir manna í þróunarríkj-
unum aðgangi að lífsnauðsynlegum lyfjum.
Fjöldi vísindamanna hefur bent á að skilmál-
arnir í samkomulaginu, sem samþykktir voru
að undirlagi lyfjafyrirtækjanna, eru það ein-
hliða að þeir hefta vísindalegar framfarir. Á
þessu sviði hefur nokkur árangur orðið en ekki
nægilegur. Kröfur Bandaríkjanna hefðu gert
litlum ríkjum á borð við Botswana nær ókleift
að fá aðgang að lyfjum á viðráðanlegu verði. Þá
hafa þróunarríki áhyggjur af lífefna-sjóráni,
þeirri þróun að lyfjafyrirtæki taka út einkaleyfi
á hefðbundin matvæli og lyf.
Vefnaðarvörur. Í Uruguay-lotunni náðist
samkomulag um að kvótar yrðu lagðir niður
fyrir árslok ársins 2004 en þar með myndi opn-
ast leið fyrir mörg þróunarríki til að nýta sér
hlutfallslega yfirburði sína á þessu sviði. Mörg
þróunarríki óttast hins vegar að höft verði
áfram á viðskiptum vegna „öryggisákvæða“
sem nýtt verða til að vernda störf með háum
tollum. Margir óttast jafnframt að Vesturlönd
muni reyna að komast hjá því að standa við
fyrri skuldbindingar sínar.
Aukið jafnvægi í áætlunum um aukið frelsi.
Þjónustuviðskipti verða stöðugt hærra hlutfall
af viðskiptum í þróuðu ríkjunum og því beina
menn í auknum mæli sjónum að því að auka
frelsi á þessu sviði. Ef menn vilja aukið jafn-
vægi hvað stefnumið varðar verður samhliða
því að auðvelda flæði fjármagns að auðvelda
flæði vinnuafls, þar með talið ósérhæfðs vinnu-
afls.
Samkeppni. Allir eru talsmenn „réttlátrar
samkeppni“. Umræður um samkeppni og rétt-
lát viðskipti varpa hins vegar ljósi á hina hug-
myndalegu fátækt og óréttlæti viðskiptavið-
ræðna. Lög um undirboð eiga að tryggja réttlát
viðskipti með því að koma í veg fyrir að vörur
séu seldar undir kostnaðarverði. Í þróuðu ríkj-
unum hafa menn löngum haft áhyggjur af svo-
kallaðri rándýrshegðun (predation) og búið er
að móta nákvæma staðla til að koma í veg fyrir
hana. Með aukinni heimsvæðingu ætti að vera
eðlilegt að útvíkka þessar reglur þannig að þær
gildi um heimsviðskipti almennt og ekki skipti
máli hvort framleiðandinn sé innlendur eða er-
lendur þegar metið er hvort hann hegði sér með
óeðlilegum hætti. Það skiptir hins vegar máli
hvort varan er framleidd innan lands eða utan.
Það er mun auðveldara að saka erlenda fram-
leiðendur um „óréttláta“ hegðun en innlenda.
Það er raunar þannig að ef Bandaríkin myndu
beita innlendum stöðlum viðskiptalaga á al-
þjóðavettvangi væri hætta á því að meirihluti
fyrirtækja innan Bandaríkjanna yrðu sek um
undirboð. Hæstiréttur Bandaríkjanna hefur
hins vegar sett þröskuldinn það hátt varðandi
rándýrshegðun bandarískra fyrirtækja að mjög
fá fyrirtæki hafa verið fundin sek fyrir dóm-
stólum. Það er ekki einu sinni til umræðu í við-
skiptaviðræðunum að afnema þennan tvískinn-
ung. Því hafa þróunarríkin áhyggjur af því að
tilraunir til að koma hugtakinu „samkeppni“
inn í viðskiptaviðræðurnar muni einungis gera
þeim erfiðara fyrir. Þau óttast að tilraunir til að
styðja við bakið á innlendum framleiðendum
eða ákveðnum hópum sem eiga undir högg að
sækja (með aðgerðum í anda jákvæðrar mis-
mununar sem hafa gegnt mikilvægu hlutverki
jafnt í þróuðum ríkjum sem minna þróuðum
ríkjum) verði dæmdar „óréttlátar“ og þar með
bannaðar.
Það er raunveruleg hætta á því að í lotunni,
sem átti að vega upp það ójafnvægi er ein-
kenndi fyrri samningalotur, muni ekki einungis
mistakast að ná því markmiði heldur muni
ójafnvægið aukast enn frekar. Það má nefna
áform um að þrýsta á ríki til að auka frelsi á
fjármagnsmörkuðum sínum og opna þá fyrir
fjármagnsflæði spákaupmanna í því sambandi.
Nú þegar IMF hefur loks viðurkennt að aukið
frelsi á þessu sviði geti leitt til óstöðugleika en
ekki hagvaxtar tekur WTO málið upp á sína
arma.
Ef ekki næst árangur á fundinum í Cancun
mun það staðfesta ótta þeirra sem stóðu gegn
því að ný samningalota færi í gang. Það er
óþarft að bæta því við að sú niðurstaða yrði vatn
á myllu mótmælenda um allan heim er berjast
gegn heimsvæðingunni.
Verður grafið undan
þróun í Cancun?
ll ALÞJÓÐAVIÐSKIPTI Joseph Stiglitz
Höfundur er prófessor í hagfræði og fjármálum
við Columbia-háskóla. Hann hlaut Nóbels-
verðlaun í hagfræði árið 2001, var formaður
efnahagsráðgjafaráðs Bills Clintons Bandaríkja-
forseta og aðalhagfræðingur Alþjóðabankans.