Morgunblaðið - 14.08.2003, Blaðsíða 4


   
"+&
 
"+,
 +
-

 
  
"+&
 
"+,
 
-

 
  
"+&
 
"+,
 
-

 
  
"+&
 
"+,
 
-

 
 ./
/0
/
0/1
/

2/0

/0
/
/.
/

/
3/0



))
)
)







%
* + %
* ,
' 
4
*5
65


&#7



%#

- &#7



%#

$ &#7



%#

3
.
   .
   3
.

.
   3
.

 2

2

2
 2

* + 
 ,
 &#* + 
 - !.,/& & 0   + 
+8  +8  +8 































  !" #$%&'
-

!'

1
/#'
55 5 $ 
  +9#+


!
(
!

. +8 /) ..
+8 '
. +8 
5
+" !
!

:;
+++
)  !" $*+ '
-

!'


/#' 5  
<
+! +5!'11/0#'
533 +8 

#
'
./#' 5 2 +8 

#
+
 
, /

 , /

 , /

 
1 /

'.



2

1
3
=
UM fátt er meira rætt á bryggjunni, í beitningarskúrnum og á
hafnarvoginni þessa dagana en hina svokölluðu línuívilnun og
reyndar hefur hún verið mjög til umræðu allt frá því í kosninga-
baráttunni síðastliðið vor. Frambjóðendur slógu sér upp á málinu,
tillögur um línuívilnun voru samþykktar á landsfundum beggja
stjórnarflokkanna og hún rataði að lokum inn í stjórnarsáttmála
ríkisstjórnarinnar. Það þarf því enginn að velkjast í vafa um að af
línuívilnuninni verður, því hefur verið kirfilega lofað. Spurningin
er hins vegar, og um það er þráttað þessa dagana, hvenær hún
verður sett á. Það verður verkefni Alþingis að ákveða það en þing-
manna bíður einnig það verkefni að ákveða hvernig línuívilnunin
verður útfærð, hverjir fái að njóta hennar. Á landsþingi Sjálfstæð-
isflokksins var skýrt kveðið á um það
í ályktun um línuívilnun að hún væri
til handa dagróðrabátum. Fram-
sóknarmenn gengu lengra, sögðu að
línuívilnun skyldi handa dag-
róðrabátum sem beittu línu sína í
landi. Þetta á allt eftir að útfæra.
Línuívilnun er nefnilega ekki bara
línuívilnun. Línuívilnunin hefur fyrst
og fremst verið hugsuð til að styrkja
byggðir landsins en inn í umræðuna
hefur einnig fléttast hinn vistvæni þáttur línuveiða. Það er hins
vegar margt til í þeim orðum sjávarútvegsráðherra að línuívilnun
geti varla verið hvort tveggja í senn; byggðaaðgerð og umhverfis-
vernd. Þó að uppi séu deildar meiningar um umhverfisáhrif veið-
arfæra hljóta flestir að vera sammála um að kyrrstæð veiðarfæri
valda hverfandi skaða á lífríki hafsins, vitaskuld öðrum en þeim að
veiða fisk. Þá gildir einu hvort línan er beitt í landi og lögð í sjó úr
lítilli trillu eða úr stærra skipi með beitningarvél. Sé línan beitt í
landi skapar beitningin vissulega atvinnu í viðkomandi byggð og
dagróðrabátar koma með ferskt og gott hráefni að landi daglega
til vinnslu.
En beitningu í landi fylgir kostnaður fyrir útgerðirnar og það
er ekki tilviljun að sífellt fleiri smábátar kjósa að beita línu í svo-
kallaðri beitningartrekt úti á sjó.
Kvöð um að landa afla daglega takmarkar sömuleiðis þau mið
sem bátarnir geta stundað. Sé langt að sækja aflann felst beinlínis
óhagræði í því að þurfa að landa aflanum daglega og eyða stórum
hluta sjóferðarinnar í stím á miðin og aftur í land.
En það verður heldur ekki litið fram hjá þeirri staðreynd að það
getur reynst fiskvinnslum í hinum smærri byggðum erfitt að stóla
eingöngu á hráefnisöflun af smábátum. Á Íslandi er umhleypinga-
samt, stóran hluta ársins gefur ekki á sjó fyrir minni báta dögum
saman. Stóru beitningavélaskipin geta hins vegar róið í nánast
hvaða veðri sem er og skilað afla sínum vikulega á land. Fiskur af
þessum skipum hefur líka þótt afar gott hráefni, enda mikið lagt í
meðferð aflans um borð í þeim.
Þetta eru hlutir sem Alþingi þarf að ræða í vetur, auk margra
annarra útfærsluatriða. Hversu mikil á línuívilnunin t.d. að vera?
Fram til þessa hafa ekki verið nefndar aðrar tölur í því sambandi
en að hún verði 20% í þorski og 50% í öðrum tegundum. Þannig
yrði t.d. önnur hver ýsa sem kemur á línuna utan kvóta. Hætt er
við að mörgum þyki nóg um og eflaust verður tekist hraustlega á
um málið í þingsölum.
BRYGGJUSPJALL Helgi Mar Árnason
Línuívilnun eða
ekki línuívilnun?
Það getur reynst
fiskvinnslum í hin-
um smærri byggð-
um erfitt að
stóla eingöngu á
hráefnisöflun af
smábátum.
hema@mbl.is
GÍFURLEG aukning hefur orðið í
framboði á kræklingi undanfarin ár.
Ræktunin ræður þar mestu en hún
hefur tuttugufaldazt á síðustu árum.
Á sama tíma hafa veiðarnar tvöfald-
azt. Verð til allra framleiðenda á
árinu 2000 var 550 milljónir dollara,
eða 42,7 milljarðar króna samtals.
Mest hefur aukningin í kræklinga-
ræktinni orðið í Asíu og Kína. Á ár-
unum 1970 til 2000 jókst framleiðsl-
an í Asíu úr tæplega 100.000 tonnum
í 600.000 tonn. Þar er hlutur Kína
langmestur, en hann hefur farið úr
40.000 tonnum í 534.000 tonn umrætt
tímabil.
Framleiðsla í Evrópu hefur farið
úr 300.000 tonnum í 500.000 tonn á
síðustu þremur áratugunum. Aukn-
ing annars staðar í heiminum er
einnig mikil, en þar hefur framleiðsl-
an farið úr 54.000 tonnum í 235.000
tonn og er mest aukning í Kanada,
Nýja-Sjálandi og Chile.
Mishátt verð
Ýmar tegundir ef kræklingi eru
veiddar og ræktaðar. Mest er fram-
boðið af bláskel, sem hefur farið úr
390.000 tonnum 860.000 tonn á ár-
unum 1970 til 2000. Á sama tíma hef-
ur framleiðsla á grænskel farið úr
50.000 tonnum í 168.000 og svart-
skelin hefur aukizt úr 16.000 tonnum
í 117.000 tonn. Bláskelin er nú með
77% heimsmarkaðsins, grænskelin
13 og svartskelin 10%.
Verð á skelinni er mjög mismun-
andi, en meðalverð í Evrópu var 650
dollarar á tonnið árið 2000, eða um
50.000 krónur miðað við gengi um
þessar mundir. Bretar og Írar fá
hæsta verðið fyrir skelina, 132.000
íslenzkar krónur fyrir tonnið. Verð á
Spáni er um 27.000 krónur. Meðal-
verð í Kína var 15.500 krónur en
meðalverð annars staðar í heiminum
var 33.300 krónur.
Kræklingarækt á sér margra alda
sögu og í Evrópu hafa Frakkar,
Spánverjar, Ítalir og Hollendingar
verið í fararbroddi.
Ræktun á staurum
Í Frakklandi eru nú 1.600 kílómetrar
af kræklingastaurum í notkun við
Atlantshafsströnd landsins. Botn-
ræktun er einnig töluverð við norð-
vesturströndina og flekar eru notað-
ir við Miðjarðarhafið. Þá er byrjað
að nota flotlínur við Atlantshafs-
ströndina.
Frakkar framleiða um 60.000 tonn
af skelinni á ári og flytja inn annað
eins frá Spáni, Hollandi og Bret-
landseyjum. Þeir fá um 3.000 tonn úr
botnrækt, 55.000 af staurunum og
afganginn af flotlínunni. Gert er ráð
fyrir að aukning í eldinu komi fyrst
og fremst af aukinni notkun á flotlín-
um. Hátt verð fæst fyrir krækling-
inn af staurunum eða 220.000 krónur
á tonnið á móti 150.000 fyrir innflutt-
an krækling. Stórmarkaðarnir eru
leiðandi í sölu á kræklingi, með um
55% heildarinnar en hefðbundnir
fisksalar selja um þriðjunginn. Ein
af stórmarkaðskeðjunum hefur til
dæmis nýlega tekið í notkun sjálfsala
á kræklingi. Sjálfsalinn heldur lífinu
í skelinni í allt að sjö daga samfleytt.
Spánn
Á Spáni er mesta ræktunin í Galisíu.
Þar eru notaðir um 3.300 flekar og
skila þeir árlega um 250.000 tonnum,
sem er um 40% allrar framleiðslu í
Evrópu. Mikið byggist á fullvinnslu
og frystiri skel, auk niðursuðu. Þessi
iðnaður veltir árlega um 34 milljörð-
um íslenzkra króna. Árið 2001 fluttu
Spánverjar út 22.000 tonn af ferskri
skel, 3.000 tonn af niðursoðnum bit-
um og 4.700 tonn af frystum afurð-
um. Mikið er lagt upp úr uppruna-
merkingu og er skelin
stærðarflokkuð fyrir sölu. Mikið eft-
irlit er með gæðum framleiðslunnar
og hollustu skeljarinnar.
Holland
Í Hollandi koma um 95% framleiðsl-
unnar úr botnræktun, en hún skilar
árlega um 80.000 tonnum. Skilaverð
til framleiðenda er um 81.000 krónur
á tonnið. Þannig er staðið að botn-
ræktinni að ungviði er sótt í Wadd-
enzee og annað hvort ræktað áfram
þar eða flutt til Zeeland til ræktunar.
Það tekur skelina 18 til 20 mánuði að
ná markaðsstærð. Þegar henni er
náð er skelinni safnað saman í plóg
og tekin um borð í sérstaka söfnun-
arpramma, sem flytja kræklinginn
síðan á uppboðsmarkaðinn í Yers-
eke. Þar er tekið sýni úr hverjum
pramma til að meta gæði skeljarinn-
ar áður en boðið er í hana. Að lokinni
sölu fer skelin aftur í sjó við verk-
smiðjurnar og er sótt þangað til
vinnslu eftir þörfum. Fyrst fer hún í
tanka þar sem hún er hreinsuð, síðan
er hún þvegin, kæld og pökkuð.
60% af skelinni eru síðan flutt út
til Belgíu, 32% fara til Frakklands og
8% fara á heimamarkaðinn. Nýlega
var tekin sú ákvörðun að hætta að
selja skel frá marz til júlí, vegna
slakra gæða skeljarinnar á því tíma-
bili.
Chile
Ræktun á kræklingi byrjaði í Chile á
sjöunda áratugnum, en lítið var byrj-
að að markaðsetja skelina fyrr en á
síðasta áratug. Árið 2001 nam fram-
leiðslan 30.000 tonnum. Við ræktina
eru bæði notaðir flekar og flotlína,
en 2 til 3 ár tekur það að ná markaðs-
stærð. Vandkvæði hafa verið með
lirfusöfnun og hefur því verið kannað
hvort hægt sé að notazt við lirfur úr
klakstöðvum í Kanada og Bandaríkj-
unum. Mikil vinna er við ræktina
vegna lítillar vélvæðingar, en unnið
er að vélvæðingu og frekari upp-
byggingu.
Árið 2000 flutti Chile krækling út
til 30 mismunandi landa, en mest fór
til Portúgal, Argentínu, Ítalíu, Spán-
ar og Bandaríkjanna. Nær öll skelin
er flutt út frosin, aðeins bitinn. Með
vaxandi framleiðslu hefur verð til
framleiðenda lækkað úr 210.000
krónum tonnið árið 1997 í 148.000 ár-
ið 2001.
Bandaríkin
Í Bandaríkjunum eru ræktaðar þrjá
megintegundir. Á austurströndinni
er um botnræktun að ræða og er
skelin tekin upp með plóg og síðan
sett í hreinsitanka þar sem hún losar
sig við sand og önnur óhreinindi.
Byrjað er að nota fleka við ræktun í
Maine og á vesturströndinni er einn-
ig mikil ræktun. Ýmist er notazt við
náttúrulegt set eða lirfur úr klak-
stöðvum.
Kræklingurinn fer nær eingöngu
ferskur á markað innan lands og
verðið um 170 krónur á kíló.
Kanada
Framleiðslan í Kanada er um 25.000
tonn á ári og eru umsvifin mest á
Prince Edward eyju. Árið 2000 var
veltan í kræklingaeldinu þar um 1,7
milljarðar króna, sem var um 82% af
heildarveltu í kræklingarækt í Kan-
ada.
Megnið af skelinni er selt lifandi,
en lítill hluti fer á markað frystur eða
maríneraður. Gert er ráð fyrir því að
með aukinni framleiðslu muni full-
vinnsla líka aukast. Ræktunin á vest-
urströnd Kanada er á flekum eða
flotlínum og tekur það skelina 12 til
18 mánuði að ná markaðsstærð.
Vegna nýrrar tækni er nú unnt að
uppskera skelina allan ársins hring,
á veturna er hún tekin upp í gegn um
ís, og hefur það gefið ákveðið forskot
á markaðnum.
Nýja-Sjáland
Á Nýja Sjálandi byggist ræktunin á
grænskelinni, sem er mun stærri en
hinn hefðbundni kræklingur. Eldið
er mjög tæknivætt á öllum sviðum.
Nú eru um 600 ræktendur á Nýja
Sjálandi, en eldið hófst fyrir 30 ár-
um. Vegna fjarlægðar frá öllum
helztu mörkuðum er skelin nánast
öll flutt utan lausfryst, „hálf“.
Lirfum er safnað á söfnunarbönd
á flotlínum. Sérstakir verktakar sjá
um uppskeru á sérhönnuðum bátum
og geta þeir tekið um 20 tonn á
klukkutíma og skilað 100 tonnum að
landi í eins tonns pokum. Í vinnsl-
unni er skelin kæld niður, flokkuð og
efri skelin hituð til að losa vöðvann
frá henni. Loks fer skelin í vatnsbað
og þá er efri skelin fjarlægð. Hún er
svo lausfryst og íshúðuð fyrir pökk-
un og útflutning.
Heimild: Seafood International
Gífurleg aukning í
kræklingaræktinni
Gert ráð fyrir því að framboð haldi áfram að aukast
      
  
$/
 /
+  01 










(, 

2 
/

3

4"  
01 01 02 02 00 00 
ALLIR grálúðuhausar sem falla
til við veiðar frystiskipanna eru
frystir um borð. Mjög gott verð hef-
ur fengizt fyrir þá frysta á Taívan
og í Kína, þar sem þeir þykja sér-
stakt lostæti. Hér eru skipverjarnir
á Eldborginni RE að slíta úr haus-
um. F.v. Einar Örn Arnarson, Guð-
mundur Guðmundsson, Hermann
Bjarnason og Bjarni Eiríksson.
Morgunblaðið/Þorgeir Baldusson
Gómsætir grálúðuhausar