Morgunblaðið - 17.08.2003, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. ÁGÚST 2003 29
isins (allt frá Víetnam til átaka í Mið-Ameríku)
hafi það ekki haft áhrif á samstarfið innan banda-
lagsins.
Hann telur að jafnt hlutlægt sem huglægt
virðist sem Evrópa og Bandaríkin eigi meira
sameiginlegt á sviði öryggismála en það sem
skilji þau að þar sem flestar ógnir megi rekja til
hnattrænnar þróunar er snerti alla. Það eigi ekki
síst við um hryðjuverkaógnina. Einnig megi
nefna baráttu gegn útbreiðslu gjöreyðingar-
vopna og þörfina á að tryggja stöðugleika í Rúss-
landi og ljúka við starfið á Balkanskaga.
„Þar með er ekki sagt að ekki sé neinn munur
á öryggishagsmunum Bandaríkjanna og Evrópu,
raunverulegur eða ímyndaður. Þótt öryggis-
vandamál snerti í stöðugt ríkara mæli heims-
byggðina alla er ekki þar með sagt að landafræði
skipti ekki lengur máli. Öryggishagsmunir
Bandaríkjanna í Austur-Asíu, þar með taldir
samningar um öryggismál við Japan og Kóreu og
sterk söguleg tengsl við Taívan, gera að verkum
að Bandaríkin eiga ríkari hagsmuna að gæta
þegar kemur að því að stjórna þeim flóknu um-
skiptum sem eiga sér stað í Austur-Asíu vegna
aukins máttar Kína og líklegrar sameiningar
Kóreuríkjanna.“
Áfram NATO
eða nýjar leiðir?
En hvernig eiga Evr-
ópa og Bandaríkin að
haga samstarfi sínu?
Á að endurnýja
NATO eða er betra að fara nýjar leiðir til að ná
settum markmiðum? Steinberg segir þá sem
vilja viðhalda NATO aðallega beita fimm rök-
semdum. Í fyrsta lagi eigi bandalagið sér að baki
langa sögu sem helsti samráðsvettvangur banda-
lagsríkjanna í fjölmörgum málum. Í öðru lagi sé
bandalagið vettvangur þar sem öll ríki komi sam-
an sem sjálfstæð ríki á jafnréttisgrundvelli. Rík-
in skiptist ekki í hópa eða klíkur þar sem önnur
ríki séu útilokuð frá þátttöku í ákvörðunum. Í
þriðja lagi geri stækkun NATO og efld tengsl við
Rússland að verkum að öll þau ríki sem skipti
máli séu innan stofnunarinnar. Í fjórða lagi sé
áfram mikilvægt að ríki eigi hernaðarlegt sam-
starf þó svo að hin pólitíska vídd öryggisvanda-
mála verði stöðugt mikilvægari. Þetta hafi sýnt
sig í Afganistan og í Írak. Loks sé NATO for-
senda þess að Bandaríkin hafi afskipti af örygg-
ismálum Evrópu. Verði dregið úr hlutverki
NATO muni það óhjákvæmilega leiða til að
Bandaríkin dragi sig frá Evrópu.
Þeir sem vilja fara nýjar leiðir telja að hægt sé
að snúa öllum þessum röksemdum gegn banda-
laginu. Í fyrsta lagi hafi NATO gegnt mjög tak-
mörkuðu hlutverki þegar kemur að öryggismál-
um utan Evrópu, ekki síst ef þau hafi haft
einhverja pólitíska vídd. Í öðru lagi geri þróun
Evrópusambandsins að verkum að ESB-ríkin
muni í auknum mæli þurfa að móta sameiginlega
afstöðu í málum. Ekki einungis endurspegli
fjölgun NATO-ríkjanna í nítján og brátt í 26 ekki
þróunina innan ESB heldur geti hún grafið und-
an tilraunum ESB til að samræma stefnu sína í
öryggismálum. Í þriðja lagi útvatni stækkun
bandalagsins og fjölgun samstarfsvettvanga
kjarna samstarfs Bandaríkjanna og Evrópu þar
sem nú komi við sögu ríki í Kákasus og Mið-Asíu
sem deili hvorki hagsmunum né gildum þeirra.
Loks er bent á að ný og efld tengsl á milli ESB og
Bandaríkjanna geti orðið að valkosti varðandi
stöðu Bandaríkjanna í Evrópu.
Steinberg telur ekki hægt að komast að ein-
hlítri niðurstöðu í þessari deilu. Hins vegar virð-
ist sem þeir er vilji áfram hafa NATO í öndvegi
hafi meira til síns máls þótt vissulega verði að
laga bandalagið og starfsemi þess að breyttum
aðstæðum.
Annað þekkt vandamál sem Steinberg fjallar
um er að stöðugt meiri munur verður á hern-
aðarlegri getu Evrópu og Bandaríkjanna, Evr-
ópu í óhag. Telja sumir að jafnvel þótt Bandarík-
in og Evrópa komist að samkomulagi um
valdbeitingu geti þau ekki staðið að henni sam-
eiginlega. Þessar áhyggjur telur Steinberg ýktar
þótt vissulega sé vandinn til staðar. Í flestum til-
vikum sé ekki þörf á hátæknibúnaðinum. Þá væri
hægt að draga verulega úr muninum á getu her-
aflanna ef Bandaríkin væru viljugri til að selja
bandamönnum sínum hátæknibúnað.
Engin ósýnileg
hönd
Til að hægt sé að ná
því markmiði að
Bandaríkin og Evrópa
taki sameiginlega á
öryggisvandamálum samtímans er ekki hægt að
treysta á einhvers konar ósýnilega hönd. Það
verður að taka nokkur mikilvæg skref til að ná
markmiðinu, segir Steinberg. Í fyrsta lagi megi
menn ekki falla í gryfju verkaskiptingarinnar og
líta svo á að Bandaríkin sjái um hernaðaraðgerð-
ir en Evrópuríkin taki til á eftir. Slíkt gæti að
hans mati haft hörmulegar afleiðingar í för með
sér. Skýr verkaskipting myndi smám saman
leiða til þess að skýr munur yrði á því hvaða leiðir
menn vilja fara til lausnar á deilum.
Í öðru lagi verði Evrópuríkin að bæta herafla
sinn og koma sér upp að minnsta kosti einhverj-
um hátæknibúnaði ef hermenn frá Evrópu eigi
að geta starfað við hlið bandarískra hermanna.
Þá verði jafnt Bandaríkin sem Evrópuríkin að
efla getu sína til friðargæslu og enduruppbygg-
ingar ríkja. Í fjórða lagi megi ekki hverfa frá því
að ákvarðanir innan bandalagsins séu teknar
samhljóða. Pólitísk samstaða hafi legið að baki
árangri NATO, ekki síður en hernaðarlegur
máttur. Í fimmta lagi verði að finna lausn á því
hvernig hægt sé að tengja hernaðarlega getu
NATO og ESB án þess að það leiði til deilna. Í
sjötta lagi verði að efla samstarf Evrópu og
Bandaríkjanna á sviði hergagnaframleiðslu. Það
hafi lengi verið í deiglunni en pólitískar deilur
hamlað framförum.
Tökum höndum
saman
Richard Morningstar,
fyrrverandi sendi-
herra Bandaríkjanna
hjá Evrópusamband-
inu og nú kennari við Harvard-háskóla, leggur
einnig ríka áherslu á mikilvægi Atlantshafssam-
starfsins í grein er hann ritar í The Boston Globe
fyrir nokkrum dögum. Rétt eins og Steinberg
færir Morningstar rök fyrir því að Bandaríkin og
Evrópa þurfi hvort á öðru að halda. Því sé nauð-
synlegt að setja niður þær deilur er ríkt hafi í
kjölfar Íraksstríðsins og taka höndum saman
varðandi sameiginleg hagsmunamál. Hann bend-
ir á að á síðustu mánuðum hafi komið greinilega í
ljós að Bandaríkin þurfi nauðsynlega á aðstoð
annarra ríkja að halda, þar á meðal Frakklands
og Þýskalands, til að koma á stöðugleika í Írak að
stríðinu loknu. Bandaríkin þurfi jafnframt á fjár-
hagslegum stuðningi Evrópuríkja að halda til að
byggja upp Írak á ný en talið sé að það muni
kosta allt að 30–50 milljarða dollara á ári. Sú að-
stoð verði ekki veitt nema til komi umboð frá
Sameinuðu þjóðunum og Evrópuríkin fái að hafa
áhrif á hvernig málum er háttað í Írak.
Morningstar nefnir einnig Doha-lotuna, þær
samningaviðræður sem nú eiga sér stað á vett-
vangi Heimsviðskiptastofnunarinnar um aukið
frelsi í alþjóðaviðskiptum, sem dæmi um brýnt
sameiginlegt hagsmunamál. Bandaríkin og Evr-
ópa beri ábyrgð á því að þessar viðræður muni
skila árangri.
„Bandaríkin og Evrópa búa ekki í tómarúmi.
Samskipti okkar hafa gífurleg áhrif á umheim-
inn. Þegar við störfum saman er er hægt að ná
miklum árangri. Er við deilum þá stöðvast fram-
farir. Það er hægt að bíða með Írak og Doha.
Hins vegar verður að taka á Atlantshafssam-
starfinu nú þegar,“ segir Morningstar.
Morgunblaðið/Kristinn
Við Lækinn í Hafnarfirði.
„Til að byggja á nýj-
an leik upp traust
samband yfir Atl-
antshafið verði hins
vegar að taka með-
vitaðar ákvarðanir
jafnt austan hafs
sem vestan. Þetta
samstarf verði að
byggja á vali en ekki
nauðsyn.“
Laugardagur 16. ágúst