Morgunblaðið - 17.08.2003, Blaðsíða 32

SKOÐUN
32 SUNNUDAGUR 17. ÁGÚST 2003 MORGUNBLAÐIÐ
RJÚPAN er þýðingarmikill fugl í
íslensku vistkerfi. Hún er ríkjandi
grasbítur meðal hryggdýra á þurr-
lendi, skipar mikilvægan sess í fæðu-
vefnum og er m.a. forsenda fyrir til-
vist fálka á Íslandi. Rjúpan er að auki
vinsælasta bráð íslenskra skotveiði-
manna. Frá því að veiðikortakerfið
var tekið upp 1995 hefur meðalveiðin
verið um 148.000 rjúpur á ári og hafa
rúmlega 5.000 veiðimenn tekið þátt í
veiðunum ár hvert. Samkvæmt veiði-
skýrslum dreifist aflinn mjög mis-
jafnlega á milli veiðimanna, en um
10% þeirra hafa að jafnaði veitt um
helming aflans. Rjúpan hefur verið
verslunarvara um langa hríð og þeir
tugir þúsunda fugla, sem á hverju ári
ganga kaupum og sölum, koma frá
þessum svokölluðu magnveiðimönn-
um.
Í þessari greinargerð verða raktar
helstu forsendur fyrir róttækum til-
lögum Náttúrufræðistofnunar Ís-
lands um friðun rjúpna næstu árin.
Einnig verður fjallað um gagnrýni
Skotveiðifélags Íslands (Skotvís) og
Umhverfisstofnunar á aðferðir Nátt-
úrufræðistofnunar við mat á rjúpna-
stofninum og á tillögur Náttúru-
fræðistofnunar um verndaraðgerðir
frá 21. ágúst 2002 og 7. júlí 2003.
Á Náttúrufræðistofnun Íslands
hafa rannsóknir á rjúpum verið
stundaðar um langt skeið, þar er
rjúpnastofninn vaktaður og ástand
hans metið, enda er það hlutverk
stofnunarinnar samkvæmt lögum um
vernd, friðun og veiðar á villtum fugl-
um og villtum spendýrum (nr. 64/
1994) og lögum um Náttúru-
fræðistofnun (nr. 60/1992). Þá hefur
stofnunin veitt umhverfisráðherra og
Umhverfisstofnun ráðgjöf um vernd-
un rjúpu og veiðar úr stofninum í
samræmi við lögbundið hlutverk sitt.
Stofnsveiflur
Það er vel þekkt staðreynd að
stærð íslenska rjúpnastofnsins hefur
sveiflast og að um 10 ár hafa liðið á
milli hámarksára. Munur á fjölda
rjúpna í hámarksári og lægðinni sem
á eftir fylgir hefur verið 3–10-faldur.
Þessar sveiflur eru náttúrlegt fyrir-
bæri og stjórnast ekki af skotveiðum.
Hliðstæðar sveiflur eru þekktar hjá
ýmsum tegundum grasbíta á norð-
urslóðum, svo sem hjá hérum og
smávöxnum nagdýrum. Talið er að
skýringa á stofnsveiflunum sé að
leita í fæðuvefnum, þ.e. hjá þeim
plöntum sem dýrin bíta og þeim rán-
dýrum sem á þau herja. Þessar
sveiflur endurspeglast m.a. í tölum
um útfluttar rjúpur frá Íslandi á ár-
unum 1864–1940 (1. mynd) og út-
flutta fálka, en fálkastofninn sveiflast
í takt við rjúpnastofninn.
Fækkun rjúpna
Frá um 1950 hafa rjúpnanytjar
verið stundaðar á þeim forsendum að
skotveiðar hefðu engin áhrif á stofn-
stærð rjúpunnar. Álitið hefur verið
að rjúpnastofninn bætti sér upp
veiðiafföll með því að það dragi úr
öðrum afföllum. Veturinn 2001–2002
ákvað Náttúrufræðistofnun að
endurskoða öll gögn varðandi
rjúpnastofninn og lágu niðurstöður
fyrir sumarið 2002. Meginnið-
urstaðan var sú að rjúpum hefði
fækkað jafnt og þétt síðan um 1950
(sbr. 2. mynd). Í ljósi þessarar þróun-
ar stofnsins, og eins seinni tíma rann-
sókna bæði hér á landi og í Skandin-
avíu, var það mat sérfræðinga
Náttúrufræðistofnunar að ekki væri
lengur hægt að réttlæta fullyrð-
inguna um skaðleysi skotveiða, enda
sýna rannsóknir að afföll vegna skot-
veiði bætast að hluta til við nátt-
úruleg afföll. Það var mat stofnunar-
innar að þegar bæri að bregðast við
þeim breytingum sem sannanlega
hafa orðið á stærð rjúpnastofnsins á
liðnum áratugum. Þó svo að orsaka-
samhengið sé ekki þekkt nægilega
vel þá gildir hér varúðarreglan; rjúp-
an skal njóta vafans.
Það er rökstutt mat Náttúru-
fræðistofnunar Íslands að stofn-
sveiflur rjúpna séu að sléttast út hér
á landi og að stofninn sé nú líklega í
sögulegu lágmarki. Þá er átt við að á
undanförnum áratug hafi að jafnaði
verið mun minna af rjúpu en áður í
manna minnum. Vegna þessa hefur
Náttúrufræðistofnun fært rjúpu á
válista sem tegund í yfirvofandi
hættu. Fækkun rjúpunnar getur haft
skaðleg áhrif í fæðuvefnum og nægir
þar að benda á hlutskipti fálkans.
Þótt fálkinn sé fáliðaður hér á landi
og á válista (300–400 pör) ber Ísland
ábyrgð á einum stærsta fálkastofni
Evrópu og lífsafkoma fálkans er al-
gjörlega háð rjúpunni. Nátt-
úrufræðistofnun telur að aðgerðir til
að snúa við þessari þróun séu bæði
réttlætanlegar og nauðsynlegar og
þegar til skemmri tíma sé litið þá sé
takmörkun á skotveiðum eina tækið
sem stjórnvöld hafi til slíks.
Hvers vegna hefur rjúpum
fækkað?
Ekki er vitað með vissu af hverju
rjúpnastofninum hefur hrakað jafn-
mikið og raun ber vitni. Miklar breyt-
ingar hafa orðið í sveitum landsins á
nýliðinni öld og sumar þeirra hafa
reynst rjúpunni skeinuhættar.
Mögulegar skýringar á fækkun
rjúpna geta verið ýmsar og samverk-
andi, t.d. ofveiði og atburðir í fæðu-
vefnum, svo sem aukið afrán vegna
fjölgunar tófu eða rýrnun bithaga
vegna uppblásturs og ofbeitar. Einn-
ig má nefna aukin afföll vegna slys-
fara (girðingar og raflínur). Skotvís
og fleiri hafa látið að því liggja að
þessar breytingar á umhverfinu og
aukin mergð rándýra séu megin-
ástæðan fyrir hnignun rjúpna-
stofnsins og því séu litlar sem engar
líkur á því að stofninn nái sömu upp-
sveiflu og hann náði á fyrri hluta
seinustu aldar. Að mati Nátt-
úrufræðistofnunar þarf það
ekki svo að vera þar sem vaxt-
argeta stofnsins er sann-
anlega fyrir hendi.
Rannsóknir á radíómerkt-
um rjúpum hafa sýnt að þær
eru tiltölulega staðbundnar og
því er hætt við staðbundinni
ofveiði þar sem sóknin er mik-
il. Frjósemi rjúpna hér á landi
er hins mikil, lítil afföll eru á ungum
og fjölskyldurnar eru stórar síðsum-
ars. Þessi mikla og góða ungafram-
leiðsla flest ár er óvenjuleg miðað við
ástandið í öðrum löndum þar sem
rjúpur finnast; þar ráða afföll á eggj-
um eða ungum yfir sumarið miklu um
örlög stofnsins. Það sem skiptir hins
vegar máli á Íslandi er tímabilið sept-
ember til desember, þá verða þau af-
föll sem öllu ráða en það er einmitt á
þessum tíma sem veitt er úr stofn-
inum. Þegar vetrarafföll ungfugla
eru mikil (að jafnaði 92%) fækkar
rjúpu og stofninn er í niðursveiflu. Í
uppsveifluárum dregur hins vegar úr
vetrarafföllum ungfugla og eru þau
þá að jafnaði um 85%. Á fyrri hluta
síðustu aldar var vaxtarhraði rjúpn-
astofnsins í uppsveiflu að jafnaði um
50%, en nú vex stofninn í uppsveiflu
aðeins um 25% að jafnaði á milli ára.
Náttúrufræðistofnun telur að hér
ráði áhrif skotveiða miklu.
Tillögur Náttúrufræðistofnunar
2002 um styttingu veiðitíma og
sölubann
Í kjölfar þeirrar endurskoðunar á
gögnum um rjúpnastofninn sem lýst
hefur verið hér að framan lagði Nátt-
úrufræðistofnun til sumarið 2002 að
öll verslun með rjúpur yrði bönnuð
og að jafnframt yrði veiðitíminn
styttur í einn mánuð næstu fimm ár-
in. Með þessum aðgerðum var vonast
til að rjúpnaveiði myndi dragast sam-
an um 50–70% og að rjúpnastofninn
næði að taka við sér og vaxa líkt og
hann gerði í uppsveifluárum á fyrri
hluta síðustu aldar.
Ýmsar aðrar leiðir eru mögulegar
til að draga úr veiðum og hafa verið
til athugunar, svo sem kvóti. Ólíklegt
er þó að mati Náttúrufræðistofnunar
að kvótasetning á veiðimenn, t.d. með
leyfilegum hámarksafla á dag, muni
skila árangri. Afar erfitt er að fylgja
slíkum takmörkunum eftir líkt og
veiðbanni á tilteknum vikudögum
eins og bryddað var upp á af af
Skotvís og Umhverfisstofnun nú í
sumar.
Með sölubanni er átt við öll við-
skipti með rjúpur, hvort heldur er
um að ræða sölu til einstaklinga,
verslana, veitingahúsa eða til útflutn-
ings. Slíkt bann myndi bitna á magn-
veiðimönnum og viðskiptavinum
þeirra og því væri hvatinn til magn-
veiða ekki lengur fyrir hendi í sama
mæli og áður. Því var talið að þessi
leið gæti dregið verulega úr veiðum
án þess að skerða hagsmuni þorra
veiðimanna.
Ef hins vegar ná ætti því markmiði
að draga úr veiði um 50% með stytt-
ingu veiðitíma án sölubanns, þyrfti að
færa veiðitímann niður í rúmar tvær
vikur. Forsendan hér er að endur-
heimtur merktra rjúpna á veiðitíma
gefi rétta mynd af því hvernig
rjúpnaafli dreifist, samanber 3.
mynd. Þessi leið myndi bitna jafnt á
öllum veiðimönnum og hún myndi
líka hafa veruleg áhrif á þá sem
kaupa rjúpur, þ.e. færri rjúpur verða
á markaði en ella.
Tillögu Náttúrufræðistofnunar
2002 um styttingu veiðitímans niður í
einn mánuð (30 dagar) var breytt í
meðförum umhverfisráðuneytisins
sem ákvað að frá og með 2003 og til
og með 2007 yrði veitt frá 25. október
til 12. desember hvert ár (49 dagar).
Hefðbundinn veiðitími hefur verið
frá 15. október til 22. desember í
marga áratugi (69 dagar). Alþingi
hafnaði tillögunni um bann við versl-
un með rjúpur en umhverfisnefnd
þingsins beindi því til ráðherra að
stytta veiðitímabilið. Náttúru-
fræðistofnun telur því að fullreynt sé
í bili að koma á sölubanni.
Tillögur Náttúrufræðistofnunar
um samdrátt í veiðum sumarið 2002
áttu ekki að koma neinum á óvart
enda var aðdragandi þeirra nokkur.
Verndun rjúpunnar
Eftir Jón Gunnar Ottósson,
Ólaf Karl Nielsen og
Kristin Hauk Skarphéðinsson
Jón Gunnar
Ottósson
Ólafur K.
Nielsen
Kristinn Haukur
Skarphéðinsson
Guðmundur Andri Skúlason - símar 520 9552/820 0215
gandri@remax.is - Hans Pétur Jónsson lögg. fastsali
Heimilisfang: Austurstræti
Strandgata
Verð: Tilboð
Erum með í sölu allan rekstur veitingastaðar-
ins Shalimar sem er staðsettur í Austurstræti
Reykjavík og Strandgötu Hafnarfirði.
Shalimar býður upp á indverskt- pakistanskt
eldhús á hagstæðu verði og einnig „take
away“ og heimsendingu. Góð framlegð og
mjög hagstæðir leigusamningar.
Allar nánari upplýsingar veitir Guðmundur
Andri sölufulltrúi RE/MAX
GSM 8 200 215.
GOTT TÆKIFÆRI
Ingólfur G. Gissurarson, logg. fast. - www.valholl.is - Opið virka daga frá kl. 9.00-17.30.
Rúmgóð, björt og vel með farin 90 fm,
íbúð á 3. hæð í lyftuhúsi. Tvennar svalir,
til suðurs og austurs. Vönduð gólfefni
og innréttingar. Húsvörður.
Verð 11,0 millj. Áhv. 6,0 millj.
Magnús og Ásdís taka á móti
gestum í dag frá kl. 14 - 17 .
Opið hús í dag - Engihjalli 9, íbúð 3f.
FASTEIGNA
MARKAÐURINN
ÓÐINSGÖTU 4. SÍMI 570 4500, FAX 570 4505. OPIÐ VIRKA DAGA KL. 9–17.
Netfang: fastmark@fastmark.is - Heimasíða: http://www.fastmark.is/
Jón Guðmundsson, sölustjóri, lögg. fasteigna- og skipasali.
Staðarbakki 14
Fallegt 145 fm raðhús á tveimur hæðum ásamt 22 fm
bílskúr. Eignin skiptist í forstofu, þrjú herbergi auk for-
stofuherb., eldhús með búri innaf, stofu með útgangi á
stórar flísalagðar suðursvalir, flísalagt baðherbergi og
þvottahús. Fallegur garður með timburverönd. Áhv.
húsbr. 7,3 millj. Verð 20,5 millj.
Verið velkomin í dag milli kl. 14-16.
Ingólfsstræti 7a
Eitt af fyrstu parhúsum Reykjavíkur til sölu. Eignin sem
er 120 fm á þremur hæðum er mikið endurnýjuð og
skiptist m.a. í þrjú svefnherbergi, stofu, borðstofu,
baðherbergi og eldhús. Upprunaleg gólfborð er á öllu
gólfum nema í forstofu og á baði. Húsið hefur allt ver-
ið endurnýjað hið ytra og hafa eigendur hlotið viður-
kenningu fyrir það. Verð 17,2 millj. Verið velkomin í
dag milli kl. 14-16.
Mánagata 19
Glæsileg og nánast algjörlega endurnýjuð 111 fm íbúð
á tveimur hæðum, 1. og 2. hæð, í góðu tvíbýlishúsi. Á
neðri hæð er forstofa, hol, eldhús, stofa, borðstofa og
gestawc. Á efri hæð er sjónvarpshol, 2 stór herbergi
og endurnýjað baðherbergi. Áhv. byggsj. 3,5 millj.
Verð 18,5 millj. Verið velkomin í dag milli kl. 14-16.
Furugrund 62 - Kópavogi
Glæsileg og nánast algjörlega endurnýjuð 111 fm íbúð
á tveimur hæðum, 1. og 2. hæð, í góðu tvíbýlishúsi. Á
neðri hæð er forstofa, hol, eldhús, stofa, borðstofa og
gestawc. Á efri hæð er sjónvarpshol, 2 stór herbergi
og endurnýjað baðherbergi. Áhv. byggsj. 3,5 millj.
Verð 18,5 millj. Verið velkomin í dag milli kl. 14-16.
Opið hús í dag, sunnudag frá kl. 14-16.
KRINGLUNNI 4-12,
s. 800 6000
s. 585 0600
DRANGAGATA - HAFNARFIRÐI -
EINSTÖK STAÐSETNING
Vorum að fá í einkasölu mjög vandað og tignarlegt 366 fm ein-
býlishús. Einstök lóð og friðað hraun allt í kring og fallegt sjávar-
útsýni. 8 svefnherb., 3 stofur með arni, 3 baðherb., rúmgott eld-
hús, þvottahús, tvöfaldur bílskúr. Vandaðar innréttingar og gól-
efni eru marmari, parket og flísar. Allt fyrsta flokks. Sjón er sögu
ríkari. TILBOÐ ÓSKAST. Hagstæð áhvílandi lán.
GRÆNAMÝRI - SELTJARNARNESI
258,7 fm 8 herbergja þ.a. 5 svefnherbergja einbýlishús í frábæru
ástandi með bílskúr og upphituðu bílaplani á yndislegum stað,
með nærliggjandi útivistarsvæði fyrir börn og fallegum og skjól-
góðum garði. Miðja hússins er opin upp í mæni og flæðir birta
um allt húsið sem skartar fyrsta flokks innréttingum og gólfefn-
um. Glæsileg eign. TILBOÐ ÓSKAST.