Morgunblaðið - 17.08.2003, Blaðsíða 33

SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. ÁGÚST 2003 33
Þegar árið 1998 vakti stofnunin at-
hygli á því að nauðsynlegt væri að
draga úr rjúpnaveiðum, a.m.k. á
sumum svæðum og benti þá á stað-
bundna ofveiði rjúpna á Suðvest-
urlandi. Í kjölfarið (haustið 1999)
friðaði umhverfisráðherra allstórt
svæði í Mosfellsbæ og Reykjavík og
stækkaði það síðan haustið 2002
þannig að það náði yfir allan Reykja-
nesskagann.
Tillögur Náttúrufræðistofnunar
um tímabundið veiðibann 2003
Skömmu eftir að Alþingi hafði
hafði hafnað sölubanni á rjúpum, ósk-
aði umhverfisráðuneytið eftir til-
lögum Náttúrufræðistofnunar varð-
andi verndun rjúpunnar. Það er mat
stofnunarinnar að sjö vikna langur
veiðitími einn og sér (sem ákveðinn
var frá og með haustinu 2003) muni
lítið sem ekkert draga úr mögulegri
veiðigetu en á fyrstu 7 vikum veiði-
tíma nást um 90% af heildarveiðinni
(3. mynd). Því er hægur leikur fyrir
menn að bæta það sem upp á vantar
með stífari sókn.
Náttúrufræðistofnun skoðaði
ýmsa möguleika varðandi samdrátt í
veiðum með það að leiðarljósi að
draga úr veiðum um 50–70% eins og
stefnt hafði verið að árið áður. Það
var mat stofnunarinnar að veiðitími
mætti ekki vera lengri en 1–2 vikur
til að tryggt yrði að viðunandi árang-
ur næðist. Svo stuttur veiðitími hefði
að mati Náttúrufræðistofnunar þýtt
örtröð á veiðislóðinni og því væri nær
að friða rjúpuna tímabundið, líkt og
gert var á fyrri hluta síðustu aldar.
Rjúpnatalningar á vegum Nátt-
úrufræðistofnunar vorið 2003 sýndu
fækkun eða kyrrstöðu á nær öllum
talningasvæðum miðað við árið 2002
og staðfestu þannig fyrra mat stofn-
unarinnar á ástandi rjúpnastofnsins.
Rjúpan er nú í algjöru lágmarki víð-
ast hvar um landið. Athyglisvert er
hins vegar að greinileg aukning er í
fjölda rjúpna á friðaða svæðinu á
Suðvesturlandi, en það er eina stóra
svæðið á landinu sem friðað er fyrir
rjúpnaveiði.
Í ljósi þessara niðurstaðna lagði
Náttúrufræðistofnun til veiðibann
næstu fimm árin, þ.e. að öll rjúpna-
veiði yrði bönnuð árin 2003–2007 með
því að umhverfisráðherra felli úr
gildi reglugerð um afléttingu á friðun
rjúpu, sbr. 17. gr. laga nr. 64/1994,
eða breyti henni þannig að veiðar
verði óheimilar á þessu tímabili.
Þessa ákvörðun mætti endurskoða
að þremur friðunarárum liðnum, en
markmiðið ætti að vera að leyfa ekki
veiðar aftur fyrr en rjúpnastofninn
hefur styrkst verulega og náð góðu
„hámarki“. Tillagan um 5 ára veiði-
bann miðast við að yfirleitt hafa liðið
10 ár á milli toppa í náttúrulegum
stofnsveiflum rjúpna, sem þýðir að
uppsveifla vari að jafnaði 4–6 ár.
Jafnframt lagði Náttúru-
fræðistofnun til að áður en veiðar
yrðu leyfðar á nýjan leik yrði komið á
fót neti griðasvæða fyrir rjúpu sem
nái til landsins alls. Slík griðasvæði
ættu að ná bæði til varp- og vetrar-
stöðva og stuðla að sterkum stað-
bundnum stofnum í öllum lands-
hlutum eftir að skotveiðar yrðu
heimilaðar. Tíma tekur að skipu-
leggja slíkt net verndarsvæða og ná
sátt um það meðal hagsmunaaðila og
því telur Náttúrufræðistofnun það
ekki geta komið í stað veiðibanns
núna.
Friðun næstu þrjú árin
Umhverfisráðherra ákvað hinn 24.
júlí sl. að friða rjúpur í þrjú ár og
skipa nefnd er geri tillögur um fram-
tíðarfyrirkomulag rjúpnaveiða.
Ákvörðun ráðherra hefur yfirleitt
verið vel tekið, en hún hefur þó sætt
töluverðri gagnrýni, aðallega frá
veiðimönnum í Skotvís, Umhverfis-
stofnun og framleiðendum hagla-
skota. Nauðsyn aðgerða hefur verið
dregin í efa, en í málflutningi gagn-
rýnenda hefur margvíslegs misskiln-
ings gætt varðandi afstöðu Nátt-
úrufræðistofnunar til rjúpnaveiða.
Hafa ber í huga að áður hefur verið
gripið til hliðstæðra aðgerða til
verndar rjúpunni eins og þeirra sem
Náttúrufræðistofnun leggur nú til. Á
fyrri hluta síðustu aldar var rjúpan
friðuð í lágmarksárum í fjögur skipti.
Fyrst var friðað 1915, þá 1920–23,
aftur 1930–32 og svo loks 1940–42.
Ekki var þá reynt að meta áhrif þess-
arar friðunar á rjúpnastofninn, en
mesta skráða rjúpnaveiði á Íslandi
var í kjölfar friðunarinnar 1920–23 en
þá voru fluttar út á fjögurra ára tíma-
bili samtals um 960.000 rjúpur (mest
252.000 á ári).
Gagnrýni á vinnubrögð
Náttúrufræðistofnunar
Ekki virðist vera teljandi ágrein-
ingur á milli Náttúrufræðistofnunar,
Umhverfisstofnunar og Skotvís um
stöðu rjúpnastofnsins, en deilt er um
hvað valdi þeim breytingum sem orð-
ið hafa og til hvaða verndaraðgerða
eigi að grípa. Það er álit Nátt-
úrufræðistofnunar að tillögur Um-
hverfisstofnunar og Skotvís um stytt-
ingu veiðitímans muni ekki duga til
að draga nægjanlega mikið úr
rjúpnaveiðum til þess að von sé að
aðgerðir beri tilætlaðan árangur.
Bæði Skotvís og Umhverfis-
stofnun hafa lagt áherslu á að rjúpna-
stofninn sé ekki í útrýmingarhættu
og virðast líta svo á að ekki beri að
grípa til róttækra ráðstafana til
verndar stofninum nema um slíka
hættu sé að ræða. Náttúru-
fræðistofnun leggur hins vegar
áherslu á að svigrúm til árangurs-
ríkra aðgerða sé meðan enn er líf-
vænlegur rjúpnastofn í landinu.
Ástandið gæti orðið mjög varasamt
ef rjúpnastofninn fer lengra niður.
Ekki er hér verið að tala um útrým-
ingu, heldur ástand þar sem rjúpna-
stofninn er orðinn það lítill að rándýr,
t.d. tófa, sem við eðlilegar aðstæður
ættu ekki að ráða stofnstærð rjúp-
unnar næðu að halda stofninum niðri
til langs tíma. Rjúpnastofnar víðast
hvar um land virðast nú vera að ná
lágmarki stofnsveiflu eða komnir í
lágmark hennar og uppsveiflufasinn
ætti því að vera að hefjast. Nú er því
lag til aðgerða og ætti stofninn að
vaxa næstu fjögur til fimm árin.
Því hefur einnig verið haldið fram
af Skotvís að óraunhæft sé að byggja
upp svipaðan rjúpnastofn og á fyrri-
hluta síðustu aldar. Þessi málflutn-
ingur er einnig á misskilningi byggð-
ur; markmiðið með tillögum
Náttúrufræðistofnunar er að stofn-
inn vaxi með líkum hraða og hann
gerði áður, 50–60% á milli ára en ekki
aðeins 20–30% eins og á síðustu
tveimur uppsveifluskeiðum.
Heimildir um ástand rjúpna-
stofnsins ná rúmlega 100 ár aftur í
tímann og útilokað er því að segja
hvort það ástand sem ríkti á fyrri
hluta 20. aldarinnar hafi verið ein-
stakt (stórir og miklir toppar með um
10 ára millibili). Fullyrðingar Skotvís
um að þetta hafi verið afbrigðilegt
ástand eru því ekki studdar rökum,
fremur en að þakka beri rjúpna-
mergðina því að rándýrum, svo sem
fálka, hafi verið nær útrýmt á þessu
skeiði.
Skotvís hefur vegið alvarlega að
vísindaheiðri Náttúrufræðistofnunar
og sérfræðinga hennar með því að
halda því fram í fréttatilkynningu 24.
júlí sl. að „Ekki verður betur séð en
að Náttúrufræðistofnun hafi hagrætt
rannsóknargögnum til að auðvelda
umhverfisráðherra að taka ákvörðun
um að alfriða rjúpuna. Flestar upp-
lýsingar um ástand stofnsins koma
frá talningasvæðum þar sem byrjað
var að telja eftir síðasta hámark, eða
þegar stofninn var í niðursveiflu.“
Náttúrufræðistofnun vísar þessum
ásökunum algjörlega á bug. Mat
stofnunarinnar á ástandi rjúpna-
stofnsins byggist á öllum tiltækum
talningagögnum allt frá um 1945. Til
að mæta kröfum um bætt mat á
stofnbreytingum, hefur tugum svæða
verið bætt við á síðustu 10 árum
þannig að nú eru allir landshlutar
undir í þessari vinnu og
rannsóknasvæðin eru nú um 40 tals-
ins.
Það er miður að Skotvís skuli setja
svo ómálefnanlegar fullyrðingar
fram, ekki síst í ljósi þess að
sérfræðingar stofnunarinnar hafa
alla tíð unnið af fullum heilindum
með Skotvís t.d. að vöktun
rjúpnastofnsins og að fræðslu um
lífshætti rjúpunnar með opnum
fyrirlestrum innan þess ágæta félags
og með skrifum í rit skotveiðimanna.
Lokaorð
Helsti mælikvarði á árangur frið-
unaraðgerða er örari vöxtur rjúpna-
stofnsins á næstu árum en undan-
farna áratugi og ættu vísbendingar
um betri stöðu hans að fást fljótlega,
svo fremi sem veiðibann verði virt. Á
Náttúrufræðistofnun er nú í sam-
vinnu við Reiknifræðistofu háskólans
unnið að gerð stofnlíkans fyrir rjúpu
en tilgangurinn með slíku stofnlíkani
er að varpa nýju ljósi á þær upplýs-
ingar sem liggja fyrir og skoða mögu-
leg áhrif skotveiða og rándýra á
stofnsveiflu rjúpunnar.
Til skemmri tíma mun veiðbann
bitna á öllum þeim fjölmörgu veiði-
mönnum sem stundað hafa rjúpna-
veiði sem sport, sem og hinum sem
haft hafa margvíslegar beinar eða
óbeinar tekjur af rjúpnaveiðum.
Rjúpnaveiðar munu hefjast aftur að
nokkrum árum liðnum en menn
verða að horfast í augu við þá stað-
reynd að taka verður upp nýja hætti
við veiðistjórnun, m.a. með stofnun
griðasvæða á veiðitíma. Magnveiði,
og þar með verslun með rjúpur, ætti
einnig að heyra sögunni til. Annars
er hætt við að fljótlega sæki í sama
farið og grípa verði aftur til harka-
legra aðgerða til verndar rjúpunni.
Jón Gunnar Ottósson er forstjóri
Náttúrufræðistofnunar Íslands,
Ólafur Karl Nielsen og Kristinn
Haukur Skarphéðinsson eru fugla-
fræðingar.
Um er að ræða 31 spildu úr jörðinni Svínhaga í Rangárþingi ytra. Stærð
spildna er 10 - 30 ha. Sumar eru fallega grónar við Rangá en aðrar eru lítt
grónar og tilvaldar til skógræktar eða landgræðslu. Verð á spildum er frá
40 - 490 þús. per. ha.
Sumarhúsalóðirnar eru 106 á 300 ha landsvæði. Flestar lóðirnar eru á bil-
inu 1 - 2 ha. Tekin eru frá rúm svæði til útivistar og gönguleiðir eru m.a.
meðfram Rangá.
‘
Hér ættu allir að geta fundið lóð eða landsvæði við sitt hæfi.
Upplýsingar á netinu www.vortex.is/heklubyggd.
Hægt er að nálgast loftmyndir af lóðum og spildum á staðnum.
Allar nánari upplýsingar veitir Grettir í síma 898 8300 og Þórarinn hjá
Eignavali í síma 585 9999.
WWW.EIGNAVAL.ISSigurður Óskarsson, lögg. fasteigna. sali
Fjölbreytt úrval sumarhúsalóða og land-
spildna í stórbrotnu umhverfi á bökkum
Ytri-Rangár
Opið hús - Hraunbær 154 - 2. h.
Kristbjörn Þór Þorbjörnsson GSM 898 3221
kristbjorn@remax.is RE/MAX
Heimilisfang: Hraunbær 154
Stærð: 110 fm
Brunabótamat: 11 milljónir
Byggingaár: 1967
Verð: 14,3 milljónir
Stór 4ja herbergja íbúð í nýlega
viðgerðri blokk við Hraunbæ.
Þrjú svefnherbergi, stofa, bað-
herbergi og eldhús. Sameigin-
leg geymsla, hjólageymsla og
þvottahús. Leiktæki í garði og
stutt í alla þjónustu.
Kristbjörn Þór Þorbjörnsson, sölu-
fulltrúi RE/MAX, tekur á móti
gestum milli kl. 14-16 í dag.