Morgunblaðið - 22.08.2003, Blaðsíða 32

UMRÆÐAN
32 FÖSTUDAGUR 22. ÁGÚST 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
að er augljóst að við
Íslendingar erum að
eyða um efni fram á
mörgum vígstöðvum.
Sífellt berast fréttir
af því að heimilin séu skuldsett
sem aldrei fyrr og margir virðast
að lokum vera komnir í svo þykka
skuldasúpu að mjög erfitt er að
komast upp úr.
Það eru líklega ótal skýringar á
þessu, t.d. að auðveldara er að fá
lán fyrir dýrum bílum, fá 90% lán
fyrir húsnæði, setja hitt og þetta á
raðgreiðslur og fá svimandi háa
yfirdráttarheimild með einu sím-
tali. En það er varla hægt að
kenna opinberum stofnunum og
bankakerfinu
um allt sem
aflaga fer þó
að það væri
vissulega
hentugt.
Það er
nefnilega eitt til viðbótar sem ég
held að hægt sé að tína til og það
er söfnunarárátta Íslendinga. Ég
get alla vegna ekki séð annað en
að hún sé að stigmagnast. Þessi
árátta felst að hluta til í að safna
berjum að hausti og öðru eins, en
meira áberandi er bílasöfnun og
söfnun annarra veraldlegra hluta
af öllum stærðum og gerðum.
Stundum er það líka svo að öllu
sem nágranninn fer að safna för-
um við að safna, við erum nefni-
lega svolitlar hermikrákur inni
við beinið.
Þegar ég var að alast upp þótti
ekkert tiltökumál að allar hurð-
irnar fyrir herbergjunum í húsinu
væru mismunandi þar til við syst-
urnar komumst á unglingsár og
hættum að berja með hömrum og
öðru slíku á þær. Það var líka ekk-
ert að því að hafa gamalt gólfteppi
árum saman sem hreinsað var vel
og reglulega. Það var heldur ekki
nokkur skapaður hlutur að því að
nota ennþá gamla teketilinn
hennar langömmu, aka um á 20
ára gömlum bílskrjóð og ferðast í
Skorradalinn einu sinni á ári og fá
þar með úrás fyrir ferðaþörfina.
Aðeins örfáir áttu tjaldvagn eða
sumarhús og þóttu þeir allsér-
stakir og auðugir sem svo vel
höfðu komið sér fyrir í lífinu.
Á heimilinu var heldur ekki
mikið um tæki og tól. Mynd-
bandstæki voru nærri óþekkt og
sömuleiðis tölvur. Símtæki voru
bundin við veggi í bókstaflegri
merkingu og fólk hefði fríkað út af
hlátri ef einhver hefði reynt að
selja þeim hugmyndina um ör-
bylgjuofna. Fólk notaði virkilega
snúrur í stað þurrkara, þurfti ekki
eggjasuðutæki eða flóknar mat-
vinnsluvélar en gerði samt, ótrú-
legt en satt, hinn besta mat. Það
voru færri hlutir sem hægt var að
eyða peningunum í og gamla
tuggan um að lífið hafi verið ein-
faldara er því alls ekki svo fjarri
lagi.
Það er þó ekki eins og ástandið
sem ég er að lýsa hér að ofan eigi
við um miðja síðustu öld. Nei,
heldur á þessi lýsing við um síð-
ustu tvo áratugi nýliðinnar aldar
eða svo langt aftur sem ég man
eftir mér.
Núna virðist flest ungt fólk
kaupa sér íbúð sem er ekki aðeins
með splunkunýjum gólfefnum og
hurðum í stíl (sem er kannski ekki
svo galið eftir allt saman) heldur
eru öll húsgögnin ný og sömuleið-
is bíllinn sem stendur inni í upp-
hituðum bílskúrnum við hliðina.
Ég játa það hér með að ég er
síður en svo saklaus í þessu fárán-
lega kappi. Ég hef þó mótmælt í
hljóði, neitað að kaupa samstæða
diska heldur notast við gamla
héðan og þaðan sem mér hafa ver-
ið gefnir, hef ofurtrú á gamla bak-
arofninum mínum og finnst há-
vært malið í forna ísskápnum
mínum bara „notalegt“.
Það er svo ótalmargt sem hægt
er að kaupa í dag. Úrvalið er gríð-
arlegt, fjölbreytnin óendanleg.
Fjöldi verslana hefur margfaldast
undanfarin ár, þó í engum takti
við íbúaþróun á höfuðborg-
arsvæðinu. Það eru sífellt færri
íbúar um hverja verslun, íbúarnir
versla sum sé sífellt meira.
Lífsgæðakapphlaupið marg-
umtalaða virðist hreinlega vera að
ná hæðum sem engan hefði grun-
að. Það er bara spurning um hvar
þetta endar ef það endar þá ein-
hvern tímann. Allt þetta kapp er
líka svo mikill tímaþjófur að
sennilega erum við mörg búin að
missa sjónar á því sem skiptir
raunverulegu máli. Við gefum
okkur ekki tíma til að njóta
augnabliksins heldur látum okkur
dreyma um framtíðina, hlaðna
fylgihlutum.
Þegar staðan er orðin svona er
ekkert skrítið að fólk fari í aukn-
um mæli að reyna að einbeita sér
að andlegum málefnum, stunda
jóga og aðra heilsurækt, ganga
um óbyggðir landsins og einbeita
sér að umhverfis- og nátt-
úruvernd. Allt annað er orðið svo
innantómt. Að versla og gera fal-
legt í kringum sig veitir aðeins
skamma hugarró. Hugurinn fer
að reika á ný innan skamms og til
að forða okkur frá því að hann
reiki inn í næstu verslun er gott
að eiga sér áhugamál sem er gef-
andi. Ekki er verra ef áhugamál
okkar leiða eitthvað gott af sér
fyrir aðra, t.d. náttúruna og kom-
andi kynslóðir. Það er mikilvægt
að fólk fái að eiga slíkar hugsjónir
í friði, að tilfinningar þeirra til
náttúrunnar, lands og dýra, séu
ekki hafðar að engu, að á það sé
hlustað. Það er líka afskaplega
óréttlátt að afskrifa skoðanir fólks
með þeim rökum að hugsjónir
þeirra séu tískufyrirbrigði. Það er
ekki í tísku að mótmæla, það er
ekki í tísku að láta sér ekki standa
á sama um lífið og tilveruna. Ekki
frekar en það er í tísku að virkja á
hálendinu og veiða í vísindaskyni.
Við mannfólkið erum kannski nú
um stundir að gera okkur grein
fyrir því að það er meira sem lífið
hefur upp á að bjóða en óhóflegt
magn tækja og tóla í kringum
okkur. Við viljum heldur ekki láta
stjórnmálamenn stjórna framtíð
okkar, taka eina ákvarðanir um
stríð og frið. Sem betur fer viljum
við þó flest betri heim og aukin
lífsgæði handa komandi kyn-
slóðum. Við höfum bara ólíkar
áherslur og trúum á ólíkar leiðir
að því markmiði.
Keppt um
lífsgæði
Myndbandstæki voru nærri óþekkt fyr-
irbæri og sömuleiðis tölvur. Símtæki
voru bundin við veggi í bókstaflegri
merkingu og fólk hefði fríkað út af hlátri
ef einhver hefði reynt að selja þeim hug-
myndina um örbylgjuofna.
VIÐHORF
Eftir Sunnu Ósk
Logadóttur
sunna@mbl.is
HVERJUM hefði dottið í hug að þær sprengjur sem
springa í kvikmyndum væru hljóðlausar slíkur er hávað-
inn þegar áhorfendur berja þær augum. En hvers vegna
skyldu þær vera hljóðlausar. Jú, vegna
þess að í öllu vinnuumhverfi þarf að huga
að öryggi og heilsu starfsmanna. Í þessu
tilfelli er verið að verja leikara og annað
kvikmyndagerðarfólk fyrir heyrn-
arskaða, hljóðinu er bætt við á síðari stig-
um vinnslunnar. Þetta kom meðal annars
fram í máli W. Haegeland sem vinnur að
öryggismálum hjá BBC. Haegeland hélt
erindi á ráðstefnunni Hugur og í heimi tækninnar. Á ráð-
stefnuna mættu um 180 manns víðs vegar að úr heiminum
en hún er haldin árlega af Norrænum samtökum í vinnu-
vistfræði (Nordic Ergonomics Society, NES). Samtökin
voru stofnuð fyrir 35 árum og er þetta í fyrsta sinn sem
ráðstefnan er haldin á Íslandi en Íslendingar gengu í sam-
tökin 1998. Á ráðstefnunni var fjallað um marga áhuga-
verða fleti vinnuverndar; tæknilega, félagslega og lík-
amlega. Umsjón var í höndum VINNÍS sem er félag
áhugafólks um vinnuvistfræði á Íslandi. Ráðstefnustjóri
var Þórunn Sveinsdóttir, deildarstjóri þróunar- og eft-
irlitsdeildar Vinnueftirlitsins og formaður VINNÍS. Með
vinnuvistfræði er átt við samspil mannsins og þess um-
hverfis sem hann lifir og starfar í. Umhverfi tekur til að-
stöðu, búnaðar, tækja, skipulags, samskipta og fleiri þátta.
Þarfir, vellíðan og öryggi fólks er haft í fyrirrúmi.
Ný vandamál
Einn af aðalfyrirlesurum ráðstefnunnar var Peter Hasle
frá tækniháskólanum í Lyngby í Danmörku. Í máli hans
kom fram að vandamál tengd vinnuumhverfi væru að
breytast. Tekist hefði að vinna gegn ýmsum neikvæðum
þáttum í vinnuumhverfinu en samfélagið breytist stöðugt
og vandamálin með. Þetta eru til dæmis mál er koma í
kjölfar niðurskurðar innan fyrirtækja eða vinnuálags. Hér
er um að ræða áhættuþætti eins og streitu, kulnun eða of-
beldi. Lausnir við áhættuþáttum í vinnuumhverfi hafa oft-
ar en ekki verið formi lagasetninga eða reglugerða. Þessi
nýju mál verða ekki leyst með slíkum hætti. Ekki er hægt
að banna uppsagnir eða þenslu fyrirtækja. En atvinnurek-
endur og aðrir sem starfa að vinnuvernd geta ekki lengur
einblínt á tæknilegar hliðar í vinnuumhverfi eins og hljóð
og birtu heldur þarf að skoða vinnuumhverfið sem eina
heild. Andleg vanlíðan starfsmanns getur líka valdið lík-
amlegri vanlíðan. Starfsmaður getur verið þjáður að
verkjum sem ekki eru auðveldlega læknaðir þar sem upp-
runi þeirra er andlegs eðlis. Vinnuframlag starfsmannsins
verður skert og þess vegna tapa allir; bæði starfsmað-
urinn og atvinnurekandinn. Það er því allra hagur að
huga vel að vinnuumhverfi í fyrirtækjum og stofnunum.
Ánægja á vinnustað skilar betri og skilvirkari árangri.
Rannsókn á rafrænu eftirliti á vinnustöðum, sem unnin
er af rannsókna- og heilbrigðisdeild Vinnueftirlitsins í
samvinnu við Landlæknisembættið og Persónuvernd, var
kynnt á ráðstefnunni. Í rannsókninni er rafrænt eftirlit á
vinnustöðum skoðað. Í fyrsta lagi er spurt hvort rafrænt
eftirlit sé til staðar á vinnustöðum og ef svo er þá hvers
konar eftirlit sé um að ræða, vita launþegar af því og
hvaða skoðun hafa þeir á slíku eftirliti.
Rannsókn, sem einnig var gerð á vegum rannsókna- og
heilbrigðisdeildar Vinnueftirlitsins, á heilsufari, líðan og
vinnuumhverfi kvenna, sem starfa í öldrunarþjónustunni,
leiddi í ljós mikinn mun milli starfshópa. Hjúkrunarfræð-
ingar nutu betri líkamlegrar og andlegrar heilsu en aðrir
starfshópar en leituðu þó ekki síður lækna en aðrir.
Sjúkraliðar og ófaglærðar konur í umönnun reyndust
undir mun meira líkamlegu álagi en hjúkrunarfræðingar
og þeim og öðrum starfshópum fannst starfið líka andlega
einhæfara. Aðrir starfshópar en hjúkrunarfræðingar
töldu of lítið til sín leitað þegar breytingar væru fyrirhug-
aðar á vinnustaðnum.
Vinnum saman
Margir fyrirlestrar á ráðstefnunni Hugur og hönd í heimi
tækninnar fjölluðu um hvernig haga skuli skipulagi á
vinnuumhverfi og áhættumati á vinnustöðum. Talið er
áhrifaríkast að fá starfsmenn í lið með stjórnendum þegar
kemur að slíkri vinnu. Með því að taka virkan þátt í skipu-
lagningu á vinnuumhverfi verða starfsmenn meðvitaðri
og jákvæðari. Þeir finna að álit þeirra er metið að verð-
leikum og þeir eru tilbúnari að vinna eftir skipulagi sem
þeir hafa sjálfir átt þátt í að skapa. Samkvæmt lögum á Ís-
landi eiga allir vinnustaðir með tíu eða fleiri starfsmenn
að kjósa öryggistrúnaðarmann og öryggisvörð. Ef starfs-
menn eru 50 eða fleiri á fyrirtækið að kjósa sérstaka ör-
yggisnefnd. Þessir aðilar eiga, í samvinnu við atvinnurek-
anda, að vinna að bættu vinnuumhverfi. Námskeið eru
haldin reglulega á vegum Vinnueftirlitsins um lög og regl-
ur stjórnenda og starfsmanna og þá þætti sem hafa áhrif á
heilsu okkar og líðan á vinnustað. Þeir sem vilja kynna sér
vinnuverndarmál betur er bent á heimasíðurnar
www.vinnis.is og www.vinnueftirlit.is
Hljóðlátar sprengjur
Eftir Þóru Magneu Magnúsdóttur
Höfundur er fræðslufulltrúi Vinnueftirlitsins.
Í KJÖLFAR ákvörðunar um-
hverfisráðherra að friða rjúpuna
næstu þrjú árin hafa heyrst raddir
um að ástæða sé til
að banna notkun
hunda við rjúpna-
veiðar. Ég bý yfir 10
ára reynslu með
veiðihundum
(rjúpnahundum,
standandi fugla-
hundum, standandi hænsnahundum)
og er ennfremur menntaður sem
dómari til þess að dæma vinnueig-
inleika slíkra hunda. Af þessari
reynslu minni fullyrði ég að mikils
misskilnings gætir í umræðunni
meðal almennings og ráðamanna
varðandi veiðar með slíkum hundum.
Langar hefðir
Veiðar með rjúpnahundum eiga
um það bil þrjátíu ára sögu á Íslandi.
Slíkar veiðar hafa hins vegar verið
stundaðar lengur en eina öld um alla
Evrópu og Norður-Ameríku. Upp-
runa veiðanna, eins og þær eru
stundaðar nú, má rekja til enska að-
alsins allt til loka nítjándu aldar, þar
sem veiðar byggðust á sport-
mennsku og glæsileika en ekki mat-
arþörf. Slíkum veiðum má líkja við
laxveiðar með flugu þar sem leik-
urinn er gerður meira krefjandi og
erfiðari en veiðar í net en ekki í þeim
tilgangi að auka veiðina.
Krefjandi veiðar
Það er ekkert áhlaupaverk að nota
fuglahund við rjúpnaveiðar. Til þess
að hann nýtist til veiða og geri meira
gagn en ógagn, þarf markvissa, dag-
lega, þjálfun hans í um það bil tvö ár.
Að vera með skynlausa skepnu sér
til aðstoðar eykur óvissu veiðanna.
Ef miðað er við veiðar, þar sem veiði-
maðurinn gengur sjálfur fram á fugl-
inn og skýtur hann jafnan kúrandi á
jörðinni, er aðdragandi veiða með
rjúpnahundi bæði langur og flókinn.
Margt getur farið úrskeiðis hjá
hundinum áður en veiðimaðurinn
getur átt þess kost að skjóta á fljúg-
andi rjúpu. (Það þykir lágkúrulegt að
skjóta sitjandi rjúpu yfir fuglahundi.)
Til að ná árangri þarf hundurinn
góðar veðurfarslegar aðstæður á
veiðislóð. Í logni er engin lykt sem
berst frá rjúpunni. Í miklu roki tvíst-
rast lyktin en í rigningu loðir lyktin
föst við jörð. Sé meðvindur hefur
hundurinn ekkert við að styðjast
nema hlaupa fyrst langt undan vindi
og vinna sig síðan upp í vindinn til
baka. Slíkar aðstæður auka líkur á að
styggð komi að rjúpunni áður en
hundurinn getur staðsett hana. Ef
hundinum tekst að finna og staðsetja
rjúpuna er spurning hvort hann nær
að halda ró sinni og ekki síður hvort
rjúpan bíði þess að veiðimaðurinn
komist í skotfæri. Þá á eftir að tjónka
við hundinn, láta hann reka rjúpna í
loftið og vera rólegan á meðan fugl-
inn flýgur áleiðis burtu. Hundur, sem
ekki er fullkomlega rólegur við upp-
flug fuglsins, truflar skyttuna og
hætta er á að hann sé kominn í skot-
línuna milli skyttu og fugls og
skemmi þar með skotfærið. Af þess-
ari upptalningu, sem þó er ekki tæm-
andi yfir þá atburði sem geta farið
úrskeiðis, má ráða að það er ekki
sjálfgefið að góður árangur náist
með að nota fuglahunda við rjúpna-
veiðar.
Tilgangur veiðanna
Hvers vegna hafa menn þá slíka
hunda við veiðar? Því er líklega best
svarað með annarri spurningu.
Hvers vegna veiða menn silung og
lax með flugustöng en ekki í net?
Svarið er það sama í báðum tilvikum.
Tilgangurinn er að auka erf-
iðleikastig veiðanna, gera þær meira
krefjandi og spennandi en ella. Að-
ferðir og hefðir við almennar rjúpna-
veiðar á Íslandi geta varla talist
krefjandi veiðiskapur og má frekar
flokka sem nytjaveiðar en sportveið-
ar. Ef mikið er af rjúpu getur lítt
reyndur veiðimaður og léleg skytta
drepið margar rjúpur á skömmum
tíma með hefðbundnum aðferðum.
Að veiða með fuglahundi er ekki
bara upplifun sérhverrar veiðiferðar.
Að eiga, þjálfa og veiða með fugla-
hundi er lífsstíll þar sem stór hluti af
frítíma viðkomandi fer í umönnun,
þjálfun og leik með hundinum.
Hundasýningar, veiðihundapróf og
veiðihundakeppnir eru þættir í þessu
sporti. Sá tími og fjármunir sem í
þetta fara, dragast í raun frá þeim
tíma og þeim fjármunum sem sér-
hver hundeigandi hefur til ráðstöf-
unar og þá jafnframt frá þeim tíma
og peningum sem viðkomandi hefur
ráð á til veiða. Þetta og þær aðferðir
við veiðarnar, sem slíkir aðilar hafa
tamið sér, draga verulega úr því
magni sem þeir annars ættu kost á
að veiða.
Fyrir mann og hund er mikið í húfi
að gæta þess að rjúpnastofninn sé
sterkur og hægt sé að ganga til veiða.
Að öðrum kosti er grunnurinn að lífs-
stíl þeirra brostinn. Innan þessa
hóps verða þær raddir því háværari
sem hvetja til almennra sportlegri
veiðihefða og breytinga á veiðitíma
sem hvorar tveggju myndu leiða til
verndunar rjúpunnar án þess að
skerða tækifæri til ástundunar.
Sá metnaður og ásetningur þeirra,
sem veiða með fuglahundum, að
skjóta eingöngu á fljúgandi rjúpu, er
fuglavernd. Í stað þess að bíða eftir
að fleiri en ein eða tvær rjúpur beri
saman á jörðunni til að ná sem flest-
um fuglum í skoti er hópnum leyft að
fljúga. Fuglarnir fljúga hver í sína
áttina og bilið milli þeirra eykst og þá
eru litlar líkur á að særa eða drepa
aðra fugla en þann sem miðað er á.
Rjúpan verpir á sama tíma og aðr-
ar fuglategundir sem leyft er að
veiða og því er sanngjarnt að spyrja:
Hvers vegna er rjúpa ekki veidd á
sama tíma og aðrar tegundir?
Hugmyndir um veiðar á rjúpu í
byrjun september hafa m.a. verið
studdar þeim rökum að þær leiði til
minna veiðiálags og hafi þar af leið-
andi minni áhrif á afkomu rjúpunnar.
Undirritaður hefur komið slíkum
hugmyndum með tilheyrandi rökum
til umhverfisráðherra í opnu bréfi
dags. 10.08. 03. Bréfið má finna á vef-
setrinu www.hansen.is
Vanþekking á notkun
hunda við rjúpnaveiðar
Eftir Ferdinand Hansen
Höfundur er veiðihundadómari.