Morgunblaðið - 22.08.2003, Blaðsíða 2

DAGLEGT LÍF
2 B FÖSTUDAGUR 22. ÁGÚST 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
AÐ er ekki á hverjum
degi sem menn taka sig
til og hanna nýtt hljóð-
færi til að ná fram
ákveðnu markmiði í
starfi sínu. Eyjólfur Melsteð, sem
búsettur er í Austurríki, þar sem
hann starfar við þjálfun og endur-
hæfingu fjölfatlaðra, hefur fengið
einkaleyfi fyrir sérstöku hljóðfæri,
sem hann kallar á þýskunni Die
Klangwiege, eða ómvöggu, eins og
hann kýs að kalla hljóðfærið á ís-
lensku. „Nafnið kemur til af því að
við þurftum að hafa nafn sem stæð-
ist einkaleyfið. Orðið „vögguharpa“
væri fallegra og lýsir þessu hljóð-
færi reyndar betur, en það er ekki
hægt að fá einkaleyfi fyrir hörpu
þannig að ómvagga varð fyrir val-
inu,“ segir Eyjólfur sem er sér-
menntaður í fagi sem hann kallar
tónhæfingu, en oft er kallað „mús-
ík þerapía“ í almennri umræðu.
„Músík þerapía finnst mér af-
leitt orðasamband. Þerapía er
komið úr grísku og þýðir að fylgja
eða að leiða, en
þerapía í
huga alls
þorra fólks
felur í sér
einhvers
konar
meðferð,
sem er
ekki rétt
lýsing á þessu
ferli, því þetta
fag spannar
ákaflega vítt svið.“
Eyjólfur er einnig menntaður tón-
listarmaður og er harður á því að
gera verði greinarmun á músík og
tónlist: „Músík lærir maðurinn í
móðurkviði og ber töluvert skyn-
bragð á þegar hann kemur í heim-
inn. Fóstrið skynjar taktinn frá
hjarta móðurinnar. En tónlist er
listform. Þú þarft að uppfylla
ákveðnar kröfur til að fylgja henni.
Músík er eitthvað sem öllum er gef-
ið og í raun og veru erum við að tala
um, í tveimur orðum, sama fyrir-
bærið sem er ekkert annað en leikur
að tónum og hryn. Músík og tónlist
getur verið það sama, en þarf ekki
að vera það.“
Tónhæfing í Vínarborg
Eyjólfur Melsteð lærði ungur á
trompet og hóf sinn tónlistarferil
með Drengjalúðrasveitinni. Á náms-
árum sínum í Menntaskólanum í
Reykjavík lék hann með hinum
ýmsu danshljómsveitum og minnist
þess einna helst af þeim vettvangi
hversu tækjakostur var frumstæð-
ur.
„Þegar ég var að byrja í þessum
bransa notuðu menn gjarnan út-
varpstæki fyrir gítarmagnara. Það
voru því ekki alltaf söngvarar í
hljómsveitunum, einfaldlega vegna
þess að ekki var á vísan að róa með
magnarakerfi til að syngja í. En
þetta gekk einhvern veginn og
hljómflutningstækninni óx brátt
fiskur um hrygg,“ segir Eyjólfur
þegar hann rifjar upp hljómsveita-
ferilinn.
„Á menntaskólaárunum var ég í
óformlegu tónlistarnámi hjá Páli
Pampichler, svona eins og lærlingur
hjá meistara sínum. Ég lærði meðal
annars undirstöðuatriði í hljóm-
sveitarstjórn, sem kom sér vel síðar
þegar mennaskólanámi lauk, því þá
stjórnaði ég lúðrasveit og kenndi við
Tónlistarskólann í Sandgerði um
skeið.“
Að loknu stúdentsprófi hóf Eyj-
ólfur nám við Háskóla Íslands og
var jafnframt viðloðandi Sinfóníu-
hljómsveitina á þeim árum. „Tón-
listaráhuginn togaði alltaf í mig og
ég fann innra með mér að ég yrði
aldrei sáttur við sjálfan mig nema
ég færi út í tónlistarnám af fullri al-
vöru. Það var mikið fyrirtæki á
þessum árum að fara í tónlistarnám
erlendis því þá voru námslán í list-
námi ekki eins aðgengileg og síðar
varð.“
Eyjólfur lét slag standa og fór til
Vínarborgar í trompetnám árið 1967
og komst að hjá sama kennara og
Lárus heitinn Sveinsson lærði hjá á
sínum tíma, enda hafði Lárus skrif-
að þessum gamla kennara sínum
bréf þar sem hann mælti með Eyj-
ólfi sem efnilegum trompetleikara.
„Á fyrsta námsári mínu í Vínar-
borg kynnist ég þessari námsbraut í
tónhæfingu, og fagið vakti áhuga
minn. Upphaflega kemur þessi að-
ferð úr frumstæðum þjóðfélögum,
sem enn í dag eru meistarar í að
beita henni. Þetta er angi af ákveð-
inni tækni læknisfræðinnar frá
Grikkjum, Forn-Persum og fleiri
fornum menningarþjóðum. Músík-
inni er beitt til endurhæfingar, eða
hæfingar, á nánast öllum sviðum
læknisfræðinnar.“
Harðsnúið lið fagfólks
Eyjólfur hélt heim til Íslands að
loknu námi árið 1970 og hóf þegar
störf hjá Styrktarfélagi vangefinna.
„Samtökin höfðu veitt mér náms-
styrk og ég á móti skuldbundið mig
til að vinna fyrir þau í þrjú ár að
loknu námi. Ég gekk því að verk-
efnum á fullu þegar ég kom heim.
Síðar æxluðust hlutirnir þannig að
ég gerðist aðstoðarforstöðumaður á
Kópavogshæli, en árið 1983 fór ég
að vinna í Safamýrarskóla, sem þá
nefndist Þjálfunarskóli ríkisins. Sá
skóli tók þá mest þroskaheftu og
fjölfötluðu.
Þorsteinn Sigurðsson hafði
þá tekið við stjórn þessa
skóla og hann hafði ein-
stakt lag á því að koma sér
upp harðsnúnu liði afburða
fagfólks. Þótt ég hafi farið
víða um lönd í mínu starfi
hef ég ekki, nema á tveim-
ur stöðum í Evrópu, komið
í skóla á þessu sviði sem
geta státað af jafngóðu
kennaraliði. Þorsteinn var
óþreytandi við að sækja
menn úr öllum heimshorn-
um, sem eitthvað höfðu
fram að færa á þessu sviði,
og var ótrúlega seigur að
beina öllum nýjungum inn
í starf skólans. Það var
feikilega örvandi að starfa
þarna.
Meðal þess sem Þor-
steinn kom með heim í far-
teskinu, þegar hann hafði
farið nánast um allan
heiminn á vegum
UNESCO, var hug-
myndafræði frá Þýska-
landi, sem hann hafði
kynnst hjá Ursulu Haupt,
sem var prófessor í sér-
kennslufræðum við háskólann í
Mainz. Þessi hugmyndafræði var
doktorsverkefni Andreasar Fröh-
lich, sem fjallaði um kennslu og
örvun ofurfatlaðra.
Sú skilgreining hefur reyndar
mætt talsverðri mótspyrnu frá for-
eldrum. En það eru ákveðin rök fyr-
ir því að skilgreina mest fjölfatlaða
hópinn sérstaklega, því hann verður
gjarnan útundan í skólakerfi flestra
landa. Reyndar er þetta einungis
vinnuheiti og við getum því alveg
haldið okkur við orðið „fjölfatlaður“.
En í þessum geira er alltaf mikil til-
hneiging til að nota flóttayrði. Orðið
„vangefinn“ má til dæmis ekki nota.
Magnús Magnússon, fyrrum skóla-
stjóri Höfðaskóla, kom fram með
orðið „hugfatlaðir“, en það náði ekki
fótfestu. Það er alltaf verið að búa til
ný og ný orð um þetta. Orðið
„þroskaheftir“ kemur úr skandinav-
ísku, en margar skilgreiningar og
hugtök endast ekki lengi og maður
verður sífellt að læra ný orð og hug-
tök.
Með doktorsverkefni Fröhlich var
komin fram skýrsla um þessa skóla-
tilraun, þar sem lýst var mjög ná-
kvæmlega, ekki eingöngu fræðileg-
um bakgrunni, heldur einnig
hvernig tilraunin var framkvæmd.
Þorsteinn kom með bók um þetta
efni og bað mig um að þýða hana,
sem ég gerði eitt sumarið. Þá var til
áætlun um að senda hóp af kenn-
urum til Þýskalands og kynna sér
þessa hugmyndafræði. Andreas
Fröhlich var fenginn hingað, þegar
við vorum búin að kópera skólann
hans að svo miklu leyti sem okkur
hentaði, til að vera hér með heil-
mikið námskeið í heila viku. Hann
varð alveg gáttaður á að hugmyndir
hans væru komnar alla leið til Ís-
lands, því á þessum tíma var hug-
myndafræði hans lítt þekkt utan
borgarinnar, þar sem hann starfaði.
Hugmyndafræðin byggist á því að
koma til móts við hinn mest fatlaða
á því þroskastigi sem hann er, með
fullri virðingu. Þessar hugmyndir
opnuðu mér nýjar gáttir í mínu
starfi.“
Hin eilífa leit
Árið 1987 urðu þáttaskil í lífi Eyj-
ólfs og hann ákvað að flytja aftur út
til Austurríkis, öðrum þræði til að
sættast við sjálfan sig og hins vegar
til að hvíla sig á Íslandi, eins og
hann orðar það sjálfur.
„Ég ákvað að koma mér út úr
þessum vítahring vinnunnar og lífs-
gæðakapphlaups, sem löngum hefur
verið alltof stór þáttur í lífsmynstri
Íslendinga að mínum dómi. Það er
ákaflega erfitt að ætla sér að lifa
einföldu lífi á Íslandi vegna þess
hversu erfitt er að finna ódýrt hús-
næði og vegna þess að nauðsynja-
vörur eru hér á uppsprengdu verði.
Þegar ég flutti út var ég óákveð-
inn í hvað gera skyldi. Það voru við-
brigði að koma aftur til Austurríkis
frá Íslandi, úr „landsliðinu“ í Safa-
mýrarskóla, horfandi upp á að þeir í
Mið-Evrópu voru fjörutíu árum á
eftir okkur Íslendingum í málefnum
þroskaheftra. Svo fór nú samt að ég
réð mig í starf hjá samtökunum
Lebenshilfe, sem eru stuðnings- og
foreldrasamtök svipað og Styrktar-
félag vangefinna hér á landi. Minn
starfsvettvangur var fylkið Oberöst-
erreich. Þar var ég ráðgefandi fyrir
allar þeirra stofnanir, sem spanna
allt frá stöðvum frumörvunar, sem
tekur við nýgreindum eða nýfædd-
um þroskaheftum börnum, upp í
sambýli og dagvistir. Mér var enn-
fremur ætlað að halda námskeið og
fræðslufundi fyrir starfslið samtak-
anna.
Þarna vann ég um árabil og þeytt-
ist um fylkið þvert og endilangt.
Starfið vatt upp á sig og ég fór með-
al annars að kenna á ýmsum nám-
skeiðum og eins stundaði ég stunda-
kennslu við Kennaraháskólann í
Linz, höfuðborg fylkisins, sem ég
sinni enn.“
Þegar hér var komið sögu bauðst
eiginkonu Eyjólfs, Adelheid, staða
við menntaskólann í Kirchdorf og
Eyjólfur hugðist þá fara í barns-
burðarleyfi, sem var þá tvö ár í
Austurríki, en dóttir þeirra hjóna
var þá tíu mánaða gömul. Vegna
ákveðinna formsatriða fékk Eyjólf-
ur ekki barnsburðarleyfið, en yfir-
maður hans bauð honum að segja
upp með því loforði að hann gæti
komið aftur hvenær sem hann vildi.
„Þetta varð mín gæfa. Það eru tíu
ár síðan og ég er ekki aftur kominn
til starfa hjá Lebenshilfe í Oberöst-
erreich. Hins vegar hef ég haft nóg
að gera annars staðar því hvarvetna
er vöntun á fólki í mínu fagi og hinir
ýmsu aðilar settu sig í samband við
mig og báðu mig um að taka að mér
verkefni hér og þar. Smám saman
vatt þetta upp á sig. Yngstu börnin
mín tvö stækkuðu og ég samdi um
það við blandaðan leikskóla, þar sem
bæði eru heilbrigð og fjölfötluð
Eyjólfur Melsteð hefur um árabil starf-
að að tónhæfingu fjölfatlaðra. Hann
segir Sveini Guðjónssyni hvernig leit
hans að fullkomnari aðferðum leiddi til
hönnunar á sérstöku hljóðfæri sem
reynst hefur vel í
starfi hans.
Með þessum útbúnaði geta fjölfatl-
aðir, með þroska þriggja ára barns,
leikið einföld lög á gítar.
Ómvaggan
Ómvaggan í notkun
Ómvaggan er þannig gerð að hægt
er að liggja í henni um leið og henni
er ruggað. Einnig má spenna hana
við stól þannig að viðkomandi getur
farið úr hjólastólnum yfir í hana í
sitjandi stellingu. Vaggan er með
strengjum sitt hvorum megin sem á
að gefa forsögn um hreyfingar.
Íslenskt hugvit
hans
Eyjólfs
B-Complex
H
á
g
æ
ð
a
fra
m
le
ið
sla
A
ll
ta
f
ó
d
ýr
ir
Öflugur og
öruggur
FRÁ