Morgunblaðið - 24.08.2003, Page 12

Hvað er það sem gerir
hasarmynd góða?
Ofurhetjan Lara
Croft úti um allar
trissur eða venjuleg-
ur maður innlyksa
í símaklefa?
„Það sem gerir hasarmynd að góðri hasarmynd er saga sem grípur áhorfand-
ann,“ segir Jan de Bont, hollenski leikstjórinn og kvikmyndatökumaðurinn
sem í seinni tíð hefur orðið einn helsti hasarhönnuður Hollywood og stýr-
ir framhaldshasarnum Lara Croft Tomb Raider: The Cradle of Life, sem
frumsýndur er hérlendis um helgina.

KVIKMYNDAVERIN í Holly-
wood hafa ákveðið að fresta
nokkrum fjölda frumsýninga á
ódýrari, listrænni myndum í
næsta mánuði til að freista
þess að lengja lífdaga stóru
„sumarsmellanna“, sem sumir
hverjir urðu skellir og hafa vald-
ið því að aðsókn að kvikmynda-
húsum hefur dregist saman
miðað við í fyrra. Ýmsar Holly-
woodstjörnur eru sagðar æfar
vegna þessa, því frestun metn-
aðarmeiri mynda þeirra getur dregið úr mögu-
leikum til Óskarstilnefninga. Meðal þeirra er Meg
Ryan sem sögð er sýna á sér alveg nýja hlið sem
leikkona í hnefaleikadramanu Against the Ropes,
Christina Ricci en mynd hennar Prozac Nation
hefur verið margfrestað og Val Kilmer sem hafði
bundið miklar vonir við gengi næstu myndar sinnar
Blind Horizon.
Hollywood reynir að mjólka
„stórmyndirnar“
Meg Ryan:
Óhress með
frestun.

HINN fýlulegi sonur Ozzies
Osbournes, Jack, og heim-
ilisvinur þeirra sem fylgst hafa
með „raunveruleikasyrpunni“
um þá söngelsku fjölskyldu,
hefur nú fengið sitt tækifæri í
bransanum, ekki þó í tónlist-
arbransanum eins og Kelly
systir, heldur kvikmyndunum.
Jack Osbourne mun leika
rokksveitarumboðsmann í
gamanmyndinni New York
Minute, sem tökur eru hafnar á í Toronto. Kvik-
myndin er sögð lýsa degi í lífi tvíburasystra, annars
vegar pönkara og hins vegar fyrirmyndarnemanda.
Þær leika tvíburasysturnar Mary-Kate Olsen og
Ashley Olsen.
Lilli fær hlutverk
Jack Osbourne:
Nýtt tækifæri.

SMELLALEIKSTJÓRINN
Steven Spielberg er að hefjast
handa við tökur næstu kvik-
myndar sinnar. Hún heitir
Terminal og leikur þar Tom
Hanks, sem síðast lék hjá
Spielberg í Catch Me If You
Can, austur-evrópskan mann
sem hyggst setjast að í Banda-
ríkjunum vegna stríðsátaka
heimafyrir en verður innlyksa á
flugvelli í New York vegna
ógildra pappíra. Á flugvellinum
kynnist hann flugfreyjunni Catherine Zeta-Jones
og Diego Luna sem er flugvallarstarfsmaður.
Spielberg að leggja í hann
Tom Hanks:
Strand á
flugvelli.
LÍTIL frétt um daginn vakti at-
hygli á sérstöðu vestrans í Banda-
ríkjunum og í bandarísku þjóð-
arsálinni. Þetta var fréttin um
eftirlætismyndir Bandaríkja-
forseta undanfarna áratugi. Engin
mynd var sýnd oftar í bíói Hvíta
hússins en hinn sígildi vestri Freds
Zinnemanns High Noon. Þar lék að-
alhlutverk önnur helsta karl-
mennskuímynd Bandaríkjanna
um miðbik síðustu aldar, Gary
Cooper; hin hlýtur að teljast önnur
vestrastjarna og aðalleikari Johns
Fords, John Wayne. Í High Noon leikur
Cooper, orðfár, viðkvæmnislegur
en sterkur þegar á reynir, lög-
reglustjóra í þorpi sem glímir við
óþjóðalýð, næstum því einn síns
liðs. Myndin lýsir því hvernig einn
einstaklingur býður ofurefli birg-
inn og segir: Hingað og ekki
lengra. Og verður leiðtogi fyrir
vikið.
Það kemur því ekki á óvart að
þeir dauðlegu og mistæku og ófull-
komnu menn sem um hríð veljast
til starfa í Hvíta húsinu skuli hafa
gert High Noon að sinni eftirlæt-
isbíómynd, a.m.k. ekki að þessu
leyti. Hins vegar er því miður ekki
þar með sagt að þessir forsetar
hafi velt fyrir sér eða almennt gert
sér grein fyrir því að High Noon
(1952) var í raun lítt dulbúin gagn-
rýni á McCarthyismann og norna-
veiðar hans, sem þá stóðu yfir. Að
sama skapi voru þeir endurskoð-
unarvestrar sem gerðir voru á
seinni hluta 7. áratugarins og fram
yfir 1970, myndir á borð við The
Wild Bunch Sams Peckinpahs, Sold-
ier Blue Ralphs Nelsons og Little Big
Man Arthurs Penns, að hluta til
ádeilur á stríðsrekstur Bandaríkj-
anna í Víetnam.
Vestrinn hefur gengið í gegnum
ýmis tímabil, allt frá einföldum
„þá riðu hetjur um héruð“-
vestrum fyrri hluta 20. aldar, þar
sem dyggðum prýddir landnemar
börðust við „villimennina“, frum-
byggjana, indíánana eða við bófa
og ræningja úr eigin röðum, til
hinna stílfærðu satíruvestra sem
kenndir eru við spaghetti og Sergio
Leone og Clint Eastwood unnu braut-
argengi á 7. áratugnum. Þegar
John Ford sleppti hendinni af
vestrahefðinni, sem hann hafði léð
í senn raunsæi, goðsagnablæ og
mannúð, var það Eastwood sem tók
við kyndlinum. Af seinni tíma
kvikmyndagerðarmönnum hefur
enginn gert meira fyrir vestrann
en hann, fyrst með fyrrnefndum
spaghettivestrum, síðan með því
að þróa áfram með sínum hætti
viss einkenni þeirra, gefa þeim
enn sterkara goðsagnagildi svo
jaðrar við mystík eða dulrænu, í
myndum á borð við High Plains
Drifter og Pale Rider, en síðan
með dýpri og áhrifameiri túlkun á
Ford-hefðinni, sem hann blandaði
áhrifum frá endurskoðunarvestr-
unum, í afbragðsverkum á borð
við The Outlaw Josey Wales og,
ekki síst, Unforgiven.
Allan þennan tíma hefur jarð-
vegur fyrir þessa kvikmyndahefð
verið misfrjór, bæði hvað varðar
áhuga kvikmyndagerðarmanna og
almennra bíógesta, en vitaskuld
vill þetta tvennt haldast í hendur á
markaðnum. Og einmitt núna
virðist hann óvenju blómlegur fyr-
ir „amerískustu“ kvikmyndahefð
allra kvikmyndahefða.
Hátt í tugur nýrra vestra er nú í
smíðum vestur í Hollywood. Fyrst
reið á vaðið þar um síðustu helgi
Open Range eftir Kevin Costner sem
eflaust bindur vonir við að vestri
geti komið sér upp úr þeim öldu-
dal sem hann hefur dvalið í und-
anfarin ár sem leikari og leik-
stjóri; það var einmitt langur en á
ýmsan hátt prýðilegur vestraópus
Costners, Dances With Wolves, sem
var hápunktur velgengnistímabils
hans um og upp úr 1990. Viðbrögð
almennings og gagnrýnenda við
Open Range benda til að þetta
hafi Costner tekist með prýði.
Frumkvæðið að því að þessi
vestranýbylgja færi af stað núna
átti hins vegar Michael Eisner, yf-
irmaður „amerískasta“ kvik-
myndafélagsins í Hollywood, sem
hefur gegnum tíðina staðið vörð
um hefðbundin amerísk gildi, um
amerísku fjölskylduna og amer-
íska drauminn, þ.e. Disney-
félagsins. Hann áttaði sig á því að
atburðirnir 11. september myndu
hafa margháttuð áhrif á kvik-
myndamarkaðinn og sá í hendi sér
að þjóðleg bandarísk hefð eins og
vestrinn ætti endurnýjaða mögu-
leika. Strax hinn 18. september
hafði Eisner ákveðið að end-
urgerður yrði vestri Johns Waynes
The Alamo (1960) um hetjulega
baráttu 200 Texasbúa – og athugið
að forseti Bandaríkjanna er Tex-
asbúi – við 5.000 manna ofurefli
Mexíkóhers þar sem þeir vörðust í
Alamovirkinu árið 1836. Hinn
klóki Eisner vissi að slík mynd höfð-
aði sterkt til samstöðu bandarísku
þjóðarinnar sem ill öfl sóttu að,
jafnvel til meðfylgjandi þjóð-
rembu.
Nú veit enginn hvernig til hefur
tekist og upprunalegur leikstjóri
The Alamo, Ron Howard,
vék fyrir John Lee Hancock vegna
deilna við framleiðandann um
hversu „raunsæ“ myndin ætti að
vera. Hitt er ljóst að Eisner vonast
til að The Alamo verði ekki aðeins
aðsóknarsmellur, heldur muni
einnig keppa um næstu Óskars-
verðlaun. Eftir því sama vonast
Ron Howard sem gerði sér lítið fyrir
og snaraði eigin vestra, The Miss-
ing með Tommy Lee Jones og Cate
Blanchett. Af öðrum vonbiðlum
Óskars af vestratagi má nefna
Cold Mountain eftir Anthony
Minghella með Jude Law og Nicole Kid-
man. Þessar myndir verða frum-
sýndar fyrir árslok en enn fleiri
eru í uppsiglingu, eins og Hidalgo
eftir Joe Johnston með Viggo Morten-
sen og Forty Lashes eftir Quentin
Tarantino.
Vestrinn er auðvitað séramer-
ískt fyrirbrigði; orðið sjálft ber
það með sér. Og vel má vera að
bandarískur kvikmyndamarkaður
bíði glorsoltinn eftir nýjum sér-
amerískum hetjusögum úr fortíð-
inni. Á forsetastóli í Hvíta húsinu,
þar sem High Noon hefur gegnum
áratugina verið sýnd oftar en
nokkur önnur bíómynd, situr ein-
mitt maður sem talar eins og
vestraklisja. George W. Bush hljómar
eins og John Wayne þegar hann tal-
ar um að hryðjuverkamenn skuli
„eltir uppi eins og veiðidýr“ og að
Osama Bin Laden eða Saddam Hussein
séu „eftirlýstir dauðir eða lifandi“.
Varaforseti hans talar um yf-
irmann sinn sem „kúreka“ sem
„skjóti í mark“ (straight-shooter).
Slíkur maður myndi tæpast skilja
undirtexta verks á borð við High
Noon.
Eins og staðan er í vitlausa
vestrinu núna er ekki ólíklegt að
margir haldi með indíánunum,
eins og í gamla daga.
Villst í vestrinu
„Ég geri vestra,“ sagði John Ford þegar hann var beðinn um að meta höfundar-
verk sitt í kvikmyndum. Þetta sagði hann þrátt fyrir það að fáir leikstjórar sög-
unnar eigi fjölbreyttari feril. Hann gerði gamanmyndir, sagnfræðileg drömu, film-
aði leikhúsverk og stríðsmyndir, en í hans huga stóð eitt viðfangsefni og eitt form
upp úr og þurrkaði hreinlega önnur út: Vestrinn. Ef þessi meistari, sem Sjónvarpið
sýndi verðugan sóma með vestraþema um síðustu helgi, væri enn að störfum væri
hann trúlega það sem hann hirti aldrei um meðan hann lifði – í tísku.
Reuters
Aftur á baki: Robert Duvall, Annette Bening og Kevin Costner.SJÓNARHORN
Árni Þórarinsson
RAUNAR held ég að orð de Bonts séu
ekki aðeins samhljóma flestum fyrri
skilgreiningum á góðri hasarmynd
heldur einnig skilgreiningum á góð-
um myndum yfirleitt. Alltaf þegar
spekingar spjalla um gæði kvik-
mynda er það gildi sögunnar sem er
haft í mestum hávegum. Og góð saga
– skyldi það kannski vera saga um
persónur sem koma okkur við,
„grípa“ okkur, fólk sem við höfum
áhuga á vegna þess að það er nógu
líkt okkur til að við getum lifað okkur
inn í þá atburðarás sem það lendir í
eða hrindir af stað og viðbrögð þess
við henni? Skyldi góð saga kannski
vera þannig?
Höldum okkur við hasarmyndina.
„Hasar“ merkir samkvæmt orðabók-
inni „gáski, ólæti, hamagangur, fjör,
(hættulegur) leikur“. Allt þetta ein-
kennir flestar hasarmyndir, en sam-
kvæmt ofangreindri skilgreiningu de
Bonts er „góð hasarmynd“ sú sem
leggur til áhugaverða sögu og per-
sónur inn í gáskann, ólætin, hama-
ganginn og hinn hættulega leik. Við
þurfum að hafa fyrir
augum og eyrum fólk
sem lendir í öllum
þessum hremm-
ingum af ein-
hverjum skilj-
anlegum
ástæðum. Að-
alsmerki hasarmyndanna er semsé
hröð og gáskafull atburðarás með
miklum ólátum og hamagangi sem
öðlast tilgang og markmið gegnum
sögu um hættulegan leik áhugaverðs
fólks. Hér er orðið „hættulegur“ lyk-
illinn. Spennan, eftirvæntingin eftir
því sem gerist næst, sem framvinda
hasarmynda byggist á, veltur á því að
fólkið í sögunni sé í raunverulegri
hættu. Ella er allt sjónarspilið inn-
antómur gáski, ólæti og hamagangur,
ekki aðeins þreytandi heldur beinlínis
leiðinlegt.
Bíósumarið 2003 er að stórum
hluta sumar hins þreytandi, leið-
inlega hasars. Hann er þreytandi og
leiðinlegur vegna þess að góð saga
hefur vikið fyrir tæknibrellum og lífs-
háski, sannar mannraunir, fyrir
marklausum ævintýrum ofurmenna
og vélmenna. Þessar „persónur“ eru
ódauðlegar, ódrepandi og því öllum
öðrum áhorfendum gjörsamlega óvið-
komandi en auðvitað markaðs-
spekingunum í Hollywood sem sjá í
þeim endalausa möguleika á fram-
haldsmyndum.
Obbinn af þessum „sumar-
smellum“ á uppruna sinn í tölvu-
leikjum eða myndasögublöðum. Höf-
undarnir hirða almennt ekki um að
gera sögu„hetjurnar“ þrívíðar og
dauðlegar; þær eru tvívíðar og blóð-
lausar. Og „sögurnar“ sem eru hann-
aðar fyrir þessar „hetjur“ eru jafnan
það sem kallað er draugur uppúr
draug. X-Men 2 og Matrix Reloaded
þjást af slíkri uppdráttarsýki. Sögur
fyrstu myndanna voru ekki beysnar;
þær voru í grunninum ævintýraklisjur
um baráttu góðs og ills í „nýjum“ bún-
ingi. Þegar framhöldin birtast svo
kemur berlega í ljós að þessi „nýi“
búningur var nýju fötin keisarans.
Báðar myndirnar eru þvælingslegt
hjakk en reyna að fela með taugaveikl-
uðu iði að þær standa í sömu sporum
og forverarnir. Efnislega troða þær
marvaðann. Charlie’s Angels 2 og
Terminator 3 hafa enn minna fram að
færa, upphituð uppsuða úr naglasúpu.
Í Hulk reynir alvöru kvikmyndahöf-
undur, Ang Lee, að gera betur. Hann
reynir að ljá hasarævintýri mannlega
og heimspekilega dýpt, en verður því
miður steingeldu forminu að bráð.
Hulk er kvikmyndalegur hlunkur sem
í huganum skilur einvörðungu eftir sig
eiturgrænan lit, rétt eins og sam-
nefndir íspinnar gerðu á andlitum
neytenda sinna. Við fyrstu sýn
felst helsta nýjabragðið af þeim
óvænta smelli Pirates Of the
Carribean í því hversu gamaldags
ævintýramynd hún virðist vera. En
þegar upp er staðið er hún það ekki.
Þegar sögusvið og sögutími,
skemmtilegur leikur og ein-
stök atriði í fyrri hlut-
anum eru frátalin er
hún, rétt eins og hinar
myndirnar, allt of
langur þvælingur
kringum stefnulausan
tæknibrelluhasar.
Munið: Spenna án lífsháska er ekki
til. Lífsháski án mannlegrar persónu-
sköpunar ekki heldur. Og hasar án
spennu er dauðinn. Einu gildir um
allar tæknibrellur, glæsilegar leik-
myndir og stórfenglega, fjöl-
breytilega tökustaði um veröld alla.
Til marks um þetta er mynd sem
heitir Phone Booth. Hún gerist að
mestu í og kringum einn símaklefa.
Hún hreyfist varla úr stað. Hún er
einfaldlega um breyskar, dauðlegar
manneskjur í lífsháska. Hasar hennar
er hasarinn í huganum. Hún er, þótt
ekki sé hún gallalaus, besta has-
armynd sumarsins.
Hasarbasar sumarsins
Lara Croft 2: Ys og þys út af engu?
ath@mbl.is