Morgunblaðið - 29.08.2003, Síða 28

28 FÖSTUDAGUR 29. ÁGÚST 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
S
infóníuhljómsveit Íslands
stendur á tímamótum. Í
umræðunni um Tónlist-
arhús í Morgunblaðinu í
vor kom fram að bæði
liðsmenn sveitarinnar og stjórnend-
ur segja hana ekki munu ná meiri
framförum í Háskólabíói, og því sé
bygging hússins brýn nauðsyn, eigi
hljómsveitin að fá að þroskast og
dafna. En fleira stuðlar að því að nú
virðast þáttaskil hjá Sinfóníuhljóm-
sveitinni, þar sem bæði rekstrar-
formið og rekstarerfiðleikar spila
stærstu hlutverkin.
Rekstrarerfiðleikar Sinfóníu-
hljómsveitarinnar hafa verið miklir
á síðustu árum, og áfallnar lífeyr-
isskuldbindingar íþyngja henni
verulega. Reykjavík og Seltjarnar-
nes, sem ein sveitarfélaga taka þátt
í rekstri hljómsveitarinnar sam-
kvæmt lögum, hafa bæði óskað eftir
því að losna undan þeirri fjárskuld-
bindingu, Reykjavíkurborg leggur
til 18% rekstrarframlaga og Sel-
tjarnarnesbær leggur til 1%. Rík-
isútvarpið, sem sjálft berst við mik-
inn hallarekstur, leggur til 25%
rekstrarframlaga til hljómsveitar-
innar. Hlutur ríkisins er því um
56%. Alls námu þessi framlög 376,5
milljónum króna árið 2001.
Haustið 2002 skipaði mennta-
málaráðherra vinnuhóp til að fara
yfir málefni Sinfóníuhljómsveitar-
innar. Vinnuhópinn skipuðu Auður
Björg Árnadóttir frá menntamála-
ráðuneyti, Hjörleifur Kvaran frá
Reykjavíkurborg, Leifur Eysteins-
son frá fjármálaráðuneyti, Markús
Örn Antonsson útvarpsstjóri og
Þröstur Ólafsson, framkvæmda-
stjóri hljómsveitarinnar. Hópnum
var ætlað að fjalla um nokkur atriði
er varða rekstur hljómsveitarinnar:
1) félagsform, markmið, skyldur og
fjárhagslega ábyrgð; 2) skýra
slæma fjárhagsstöðu; 3) skýra áhrif
lífeyrisskuldbindinga og 4) þá ný-
gerðs kjarasamnings, og 5) kanna
tekjumöguleika hljómsveitarinnar.
Í niðurstöðum sem kynntar eru í
skýrslu vinnuhópsins kemur fram
að sumt í lögum um Sinfóníuhljóm-
sveit Íslands sé ekki í samræmi við
fyrirkomulag mála í dag, er óljóst
eða orkar tvímælis. Tekið er fram
að sérstaklega sé þar átt við þau at-
riði er snúa að fjárhagslegum sam-
skiptum hljómsveitarinnar við
rekstraraðila, samskiptum þeirra
innbyrðis vegna áætlanagerða,
ákvarðanatöku og fjárhagslegra
uppgjöra. Seltjarnarnesbær reið á
vaðið fyrir nokkrum misserum með
ósk sína um að losna undan þátt-
töku í rekstri hljómsveitarinnar og
borgin og Útvarpið hafa nú óskað
þess sama. Stefán Jón Hafstein, for-
maður menningarmálanefndar
borgarinnar, lýsir í grein í Morg-
unblaðinu síðustu helgi þeim rökum
sem leiddu til þess að borgin óskaði
eftir endurskoðun á lögunum um
hljómsveitina og segir að borgin sé
fangi ákvarðana um rekstur hljóm-
sveitarinnar, og sé skyldug að lög-
um til að greiða sín 18% af kostnaði
við rekstur sveitarinnar sama hver
hann er. Á fjögurra ára tímabili hef-
ur 18% framlag borgarinnar hækk-
að úr 36 milljónum árið 1997 í 68
milljónir árið 2001, án þess að borg-
in hafi talið sig eiga möguleika á að
sporna gegn þeirri miklu hækkun
eða hafa yfirleitt eitthvað um hana
að segja. Fulltrúar ráðuneytanna í
vinnuhópnum taka undir sjónarmið
um að það sé heppilegast að umboð
og ábyrgð á rekstri hljómsveitarinn-
ar sé á hendi eins aðila, en ekki
margra eins og verið hefur.
Þess misskilnings virðist hafa
gætt að með yfirlýsingu borgarinn-
ar væru hugmyndir uppi um að
hætta að styðja Sinfóníuhljómsveit-
ina með fjárframlögum. Stefán Jón
hækka miðaverð án þ
bitnaði á aðsókn.
En hverjar eru skýri
um rekstrarerfiðleikum
hljómsveitarinnar?
Í skýrslu vinnuhóp
fram að stærsti bagginn
inn vegna lífeyrisskuldb
hljómsveitin hefur þurf
sig vegna fyrrverandi s
– skuldbindinga sem ekk
ar til greiðslu. Ástæða
eyrisbyrðin hefur verið
hljómsveitinni svo mjö
árum er sú, að árið 1993
að svokallaðar B-hluta
þ.e. ríkisfyrirtæki sem
markaði og standa að ve
undir kostnaði við sta
með tekjum af sölu á þ
vöru til almennings, þa
Sinfóníuhljómsveitin; –
ar standa undir þeim l
unum sem ríkið greiddi
Sinfóníuhljómsveitin sa
með þann bagga, án þes
in framlög á móti. Í fr
hljómsveitarinnar hefur
tekið tillit til hækkana
sjóðsgreiðslum núvera
manna. Sinfóníuhljóms
sem sagt gert að taka
isskuldbindingar sem h
við án aukinna framlag
arins. Árið 1997 nam þ
liðlega 570 milljónum kr
ur hækkað jafnt og þ
áætluð í árslok 2002
milljarðar. Í skýrslunni
að unnið sé að skipting
ingarinnar og uppgjö
rekstraraðila í samræm
þeirra að rekstri hljóm
Þannig eiga nú RÚV,
urborg og Seltjarnarn
ríkisins hugsanlega von
pakka“ frá Sinfóníuhljó
samræmi við prósen
framlaga, þ.e. skuld
sem upphaflega var á
issjóðs verður hugsanleg
sveitarfélögin tvö og
ljósi þessa má vel ski
sveitarfélaganna tvegg
varpsins með núveran
fyrirkomulag.
Hafstein og Alfreð Þorsteinsson
borgarfulltrúar hafa báðir tekið af
tvímæli um það, og lýst því yfir að
ætlunin sé ekki að hætta stuðningi
við hljómsveitina, heldur að því
fyrirkomulagi sem nú er bundið í
lögum með sjálfvirku prósentufram-
lagi borgarinnar verði hætt.
Fulltrúar borgarinnar hafa þó ekki
kynnt neinar aðrar hugmyndir um
það hvernig borgin gæti séð fyrir
sér þátttöku í rekstri hljómsveit-
arinnar.
Ríkisfyrirtæki eða hlutafélag?
Skýrsluhöfundar telja núverandi
rekstrarfyrirkomulag Sinfóníu-
hljómsveitarinnar flókið og ábyrgð
óljósa. Ekki er þó mælt með einu
rekstrarformi umfram annað, en
tekið fram að rekstrarumhverfi
A-hluta ríkisstofnana henti ekki fyr-
ir listræna starfsemi, þ.e. að hljóm-
sveitin verði alfarið rekin af ríkinu
sem hrein og klár ríkisstofnun. Þótt
skýrsluhöfundar segist ekki mæla
með einu rekstrarformi umfram
annað segja þeir þó að helst beri að
skoða að hljómsveitin verði rekin
sem hlutafélag. Lagt er til að vinna
við lagasetningu um hlutafélög í op-
inberri eigu verði hafin sem fyrst.
Sjálfsaflafé er lítið
brot af kostnaði
Fregnir af auknum hallarekstri
Sinfóníuhljómsveitarinnar kunna að
koma á óvart, ekki síst vegna þess
að aðsókn á tónleika hefur verið
mikil og góð undanfarin misseri og
hljómsveitin hefur notið mikillar
listrænnar velgengni. En sjálfsafla-
fé hljómsveitarinnar, tekjur af
áskrift og miðasölu eru ekki nema
um 13% af rekstarkostnaði, og duga
því skammt til að vega upp á móti
rekstrargjöldum. Skýrsluhöfundar
segjast ekki sjá í fljótu bragði
ónýtta tekjumöguleika, aðra en þá
að hækka miðaverð. Þó kemur fram
að aðgangseyrir á tónleika hljóm-
sveitarinnar er hærri en aðgangs-
eyrir að sambærilegum menningar-
stofnunum. Ekki liggur fyrir
athugun á því hversu mikið mætti
Hver vill st
sinfóníuhlj
Ríkisútvarpið, Reykjavíkurborg og
þess að losna undan ábyrgð sinni s
hljómsveitar Íslands, en ríkið er fjór
rekstri sveitarinnar. Bergþóra Jón
um fjárhag og rekstur hljómsveitari
ákvarðanir um fjárhag eru teknar
rekstraraðilarnir þrír hafi nok
TENGSL NEYTENDA OG BÆNDA
Sauðfjárrækt hefur átt undir höggað sækja á síðastliðnum áratugum.Ástæður þess eru margar. Breytt-
ar neysluvenjur hafa leitt til að stöðugt
dregur úr neyslu lambakjöts. Tekjur
bænda dragast saman og nú er svo komið
að vart er hægt fyrir bændur að lifa á
sauðfjárbúskap einum saman. Mörg slát-
urhús hafa sömuleiðis hætt starfsemi og
fyrr í þessum mánuði ákvað ríkisstjórnin
að verja 170 milljónum til að úrelda þrjú
af þeim sautján sláturhúsum sem starf-
rækt hafa verið í landinu.
Það er engin töfralausn til sem mun
bjarga sauðfjárræktinni. Þótt margir
horfi til útflutnings á lambakjöti sem há-
gæðaafurð hefur árangurinn látið standa
á sér. Ef sauðfjárrækt á að standa undir
sér og eiga framtíð fyrir sér verður að
efla tengingu íslenskra neytenda við
sauðfjárræktina.
Í næstu viku mun Sláturfélag Austur-
lands hefja sölu og markaðssetningu á
lambakjöti beint til neytenda. Um er að
ræða tilraunaverkefni þar sem bændur
selja kjöt sitt beint til neytenda í gegnum
Netið og fyrir milligöngu sláturfélags-
ins.
Þessi sjálfsbjargarviðleitni bænda á
Austurlandi er virðingarverð. Í stað þess
að bugast af erfiðum aðstæðum og
einangrun reyna þeir að finna nýjar
leiðir til að breyta vígstöðu sinni á
markaðnum. Sigurjón Bjarnason, fram-
kvæmdastjóri Sláturfélags Austurlands,
segir í Viðskiptablaði Morgunblaðsins í
gær að um sé að ræða „veikburða tilraun
til að brjótast út úr þessari einangrun“.
Eflaust munu margir fylgjast af at-
hygli með því hvernig til tekst. Breyttar
neysluvenjur hafa vissulega bitnað á
sauðfjárbændum. Það er hins vegar
einnig mikilvægur þáttur í hinum
breyttu neysluvenjum, jafnt hér á Ís-
landi sem annars staðar í kringum okkur,
að fólk er meðvitaðra um hvaðan matvæli
koma og hvernig þau hafa verið með-
höndluð. Neytendur horfa ekki einungis
á hvað vörur kosta. Margir telja ekki síð-
ur mikilvægt að hægt sé að treysta því að
um hágæðaafurð sé að ræða er ræktuð
hefur verið við náttúrulegar aðstæður.
Til þessa hefur ríkt sú stefna af hálfu
framleiðenda að kjöt sé kjöt. Þegar neyt-
endur kaupa lambakjöt vita þeir ekki
hvort lambið komi að norðan, austan,
vestan eða sunnan. Það gætu falist ný
tækifæri í því að leggja áherslu á upp-
runa vörunnar. Aðstæður eru ólíkar í
sveitum landsins og ætla má að það
endurspeglist í landbúnaðarafurðum
þeim sem framleiddar eru. Í fjölbreytni
íslensks landbúnaðar ættu að felast
sóknarfæri. Þá verður hins vegar að
hverfa frá þeirri hugsun að kjöt sé kjöt
og mjólk sé mjólk.
Með beinni sölu bænda á Austurlandi
er tekið lítið skref í þá átt að veita neyt-
endum tækifæri til að kaupa vöru þar
sem hægt er að rekja kjötið til tiltekins
býlis. Sé rétt haldið á málum gæti þetta
orðið til að auka áhuga neytenda og þar
með efla tengsl neytenda og íslenskra
bænda.
RÉTTUR FORSJÁRLAUSRA FORELDRA
Félag ábyrgra feðra efndi á þriðjudagtil mótmælastöðu við húsnæði
sýslumannsins í Hafnarfirði. Tilefnið
var, að sögn forsvarsmanna félagsins, að
árétta að í forsjár- og umgengismálum
séu hagsmunir barnanna ávallt látnir
vera í fyrirrúmi. Að mati félagsins er of
lítið tillit tekið til feðra og mikilvægis
þess að þeir njóti umgengni við börn sín.
Garðar Baldvinsson, formaður Félags
ábyrgra feðra, sagði í samtali við
Morgunblaðið á miðvikudag að einstæð-
ar mæður kæmust í of mörgum tilfellum
upp með að afhenda ekki feðrunum börn-
in á umsömdum umgengnistíma. „Viður-
lögin við slíkum brotum hafa hingað til
verið dagsektir en það hefur lítið sem
ekkert verið gengið eftir því að inn-
heimta þær. Kerfið virðist frekar virka
öfugt, yfirvöld veita mæðrum sem hafa
brotið umgengnisrétt feðra fullan um-
gengnisrétt yfir börnunum og/eða tvöfalt
meðlag,“ segir Garðar.
Umgengnis- og forsjárdeilur eru flók-
in og erfið mál, sem margar hliðar eru á.
Sjaldnast á einn sökina þegar tveir deila,
en því miður eru alltof mörg dæmi þess
að deilur foreldranna bitni á börnunum.
Brot á umgengnisrétti bitna auðvitað
bæði á því foreldri, sem ekki hefur for-
sjána, og á barninu sjálfu. Ástæða þess
að einstæðir feður verða oftar fyrir
barðinu á slíkum brotum en mæður er
fyrst og fremst sú, að það er ennþá miklu
algengara að móðirin fái forsjá barna eft-
ir skilnað en faðirinn, fremur en að kerfið
brjóti á rétti feðra fremur en mæðra.
Lengi hefur viðhorfið í samfélaginu
verið að barnauppeldi sé fremur hlut-
verk móður en föður. Hins vegar leikur
ekki vafi á að þetta viðhorf er að breyt-
ast. Það þykir í vaxandi mæli sjálfsagt að
báðir foreldrar taki til jafns þátt í upp-
eldi barna sinna – og þá auðvitað líka
þótt til skilnaðar hafi komið, því að fólk
skilur ekki við börnin sín. Með t.d. nýjum
lögum um fæðingarorlof gefst feðrum
kostur á að helga sig litlum börnum til
jafns við mæðurnar. Þegar svo er komið
er auðvitað fráleitt að gera ráð fyrir að
annað foreldrið sjái minna af barninu en
hitt. Sameiginleg forsjá foreldra eftir
skilnað eða sambúðarslit hefur færzt í
vöxt og Morgunblaðið hefur raunar hvatt
til að hún yrði meginreglan, í stað þess að
semja þurfi um hana sérstaklega. For-
senda þeirrar skoðunar er að báðir for-
eldrar beri jafna ábyrgð á börnum sín-
um.
Þetta breytir ekki því, að áfram geta
komið upp tilvik, þar sem umgengni for-
sjárlauss foreldris, hvort heldur er föður
eða móður, við barn sitt er hamlað með
ólögmætum hætti. Eins og Garðar Bald-
vinsson nefndi í samtali við Morgunblað-
ið komst nefnd dómsmálaráðherra, sem
skipuð var 1999 til að skoða umgengnis-
og forsjármál, að þeirri niðurstöðu að
ákvæði barnalaga veittu forsjárlausu
foreldri enga vernd gagnvart því þegar
forsjárforeldrið tálmaði umgengni að
ástæðulausu og jafnvel með ólögmætum
hætti. Nefndin lagði m.a. til að í slíkum
tilvikum mætti frysta meðlagsgreiðslur,
fella niður greiðslu barnabóta, að sýslu-
manni yrði heimilt að kalla foreldri sem
tálmar umgengi í viðtal og skylda for-
eldra í ráðgjöf, og að óheimilt yrði að úr-
skurða forsjárforeldri sem tálmar um-
gengni viðbótargreiðslur úr hendi
forsjárlauss foreldris. Þá ætti í dóms-
málum til breytingar á forsjá að líta á
tálmun á umgengni sem sérstaka ástæðu
til að breyta forsjánni, að því gefnu að
báðir foreldrar teldust hæfir til að hafa
forsjá barnanna.
Þessar tillögur hafa enn ekki ratað inn
í löggjöf, en full ástæða er til að dóms-
málaráðuneytið taki þær til skoðunar.
Mikilvægast er þó að búa svo um hnút-
ana, að sem flestir foreldrar hafi forsjá
barna sinna og ekki þurfi að koma til
deilna; það eru hagsmunir bæði foreldra
og barna.