Morgunblaðið - 04.09.2003, Blaðsíða 4

4 B FIMMTUDAGUR 4. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
























































































NVIÐSKIPTI ATHAFNALÍF
Greenspan bendir á að þekking er of lítil og hagkerfið of flókið til
að hægt sé að treysta á líkön eingöngu. Japan virðist vera á upp-
leið, en það er ekki í fyrsta sinn og kann að vera tímabundið.
Takmörkuð þekking á efnahags-
málum og efnahagsbati í Japan
ALAN Greenspan seðlabankastjóri
Bandaríkjanna flutti fyrir helgi ræðu á fundi
seðlabankans í Kansas. Ræðan fjallaði um
það hve margt er háð óvissu í efnahagsmálum
og þá sérstaklega í peningamálum. Ef til vill
má segja að Greenspan hafi fjallað um það
hve langt menn eru frá því að geta fullyrt
með vissu um samhengi efnahagsstærðanna
og þar með um efnahagsþróunina.
„Þrátt fyrir umfangsmiklar tilraunir til að
ná utan um og mæla samhengi helstu stærða
efnahagslífsins, er þekking okkar á mörgum
af helstu samböndunum langt frá því að vera
fullkomin og svo mun það að öllum líkindum
verða alla tíð. Sérhvert líkan, hversu vel sem
það er hugsað og hversu vel sem það byggir á
sögulegum gögnum, er stórkostleg einföldun
á heiminum eins og við upplifum hann með
öllum sínum flækjum dag hvern. Þess vegna,
og þrátt fyrir miklar framfarir í reiknigetu og
aukinn skilning á samhengi efnahagsstærða,
nær þekking okkar varla að halda í við sífellt
flóknara alþjóðlegt hagkerfi,“ sagði Green-
span. Hann útskýrði þetta nánar með því að
benda á að á síðustu tveimur áratugum hefði
hugtakið peningar orðið óljósara en áður var
vegna nýrra tækja eða vara á fjármálamark-
aðnum, sem hefðu breytt samhenginu á milli
hagkerfisins og peninganna.
Greenspan hefur verið gagnrýndur fyrir að
fylgja ekki nægilega gegnsærri stefnu í pen-
ingamálum, aðallega varðandi vaxtaákvarð-
anir, og fylgja ekki nægilega fyrirliggjandi
líkönum af hagkerfinu. Í fyrirlestri sínum
leitaðist hann við að svara þessu og sagði að
ekki væri víst að þótt líkön sýndu að miðað
við líklegustu þróun mála væri tiltekin stefna
rétt, þá ætti að fylgja þeirri stefnu. Ástæðan
væri sú að þótt einhver tiltekin þróun væri
líklegust, þá yrði að taka tillit til annarrar
mögulegrar þróunar því hún kynni að vera
mjög skaðleg þótt hún væri ef til vill ólík-
legri.
Hann nefndi sem dæmi að í kjölfar
greiðsluþrots Rússlands árið 1998 hafi verið
slakað á peningastefnunni í Bandaríkjunum
þrátt fyrir að ágætur vöxtur hafi verið þar í
landi. Ástæðan hafi verið sú að þótt líkurnar
á því að erfiðleikarnir í Rússlandi hefðu áhrif
á Bandaríkin væru taldar litlar, þá hefði ver-
ið talið að áfallið hefði orðið mikið ef svo ólík-
lega hefði viljað til að áhrifanna yrði vart í
Bandaríkjunum.
Greenspan sagði þá sem tækju ákvarðanir
um peningastefnuna standa frammi fyrir
margvíslegri áhættu af þessu tagi og aðeins
takmarkaðan hluta af henni væri hægt að
mæla með einhverri vissu – og þá aðeins ef
menn féllust á að fortíðin yrði endurtekin í
framtíðinni. Þess vegna krefðist áhættu-
stjórnun oft mats af hálfu þeirra sem tækju
ákvarðanirnar, og það mat byggðist ekki ein-
göngu á formlegum líkönum, heldur líka til
að mynda á því hvernig þátttakendur á
markaðnum myndu bregðast við ákvörðun-
unum. Þetta eru athyglisverðar vangaveltur
hjá Greenspan, sérstaklega í ljósi þess að
stundum vill bregða við að þeir sem fjalla um
efnahagsmál líti á þá fræðigrein sem fjallar
um þau mál, hagfræðina, sem raunvísindi en
alls ekki félagsvísindi. En í raun fjallar hag-
fræðin um manninn og hegðun hans, þó að
umræða um efnahagsmál virðist oft og tíðum
snúast um fátt annað en tölur.
ll EFNAHAGSMÁL Haraldur Johannessen
Peningastefna
og óvissa
Alan Greenspan fjallaði á dögunum um það hve fátt er
vitað um samhengi hagstærðanna
haraldurj@mbl.is
EFNAHAGSLÍFIÐ virðist skyndilega
vera að ná sér á skrið í Japan. Hagvöxtur var
ágætur á öðrum fjórðungi ársins og mældist
2,3% á ársgrunni og hlutabréf hafa rokið upp á
síðustu mánuðum. Frá apríl – þegar hluta-
bréfavísitalan náði lágmarki frá því hún féll
fyrir meira en áratug – og þar til nú, hefur vísi-
talan hækkað um 40%. Jafnvel Úrvalsvísitalan
íslenska stenst Nikkei 225 ekki snúning og
hefur þó hækkað um þriðjung á sama tímabili.
Talsvert hefur verið ritað að undanförnu um
þá breytingu sem ef til vill er að verða í Japan,
en það er einmitt rétt að setja þann fyrirvara
að það er langt því frá öruggt að þau jákvæðu
merki sem sést hafa séu varanleg. Frá því
kreppan hófst fyrir rúmum áratug hafa bata-
merki sést að minnsta kosti tvisvar, en í hvor-
ugt skiptið náðist varanlegur bati. The
Economist segir að í fyrra skiptið hafi ríkis-
stjórnin viljað rétta ríkissjóð af með skatta-
hækkun, sem hafi ýtt hagkerfinu inn í kreppu
á nýjan leik, og í seinna skiptið hafi seðlabank-
inn óttast verðbólgu svo mjög að hann hafi
hækkað vexti og þannig kæft hagkerfið.
En það er óhætt að segja að aðgerðir seðla-
bankans báru ákveðinn árangur, því verðbólga
er engin. Það sem þó er verra er að verðhjöðn-
un hefur ríkt, og verðhjöðnunin á einmitt þátt í
að skýra jákvæða þróun hagvaxtar. Ástæðan
er sú að tölurnar fyrir hagvöxtinn eru á raun-
verði og vegna verðhjöðnunarinnar virðist
hagvöxturinn meiri en hann er að nafnverði,
enda er stöðnun í hagkerfinu þegar mælt er á
nafnverði. The Economist bendir á þessi atriði
og varar við því að fyrirtæki kunni að lenda í
erfiðleikum með afborganir lána, enda eru
vextir lánanna ekki neikvæðir þótt verðbólgan
sé það og tekjur fyrirtækjanna dragist saman í
jenum talið. Tímaritið varar einnig við því að
fjármálakerfið í Japan sé enn viðkvæmt og
bankar sitji uppi með mikið af lélegum útlán-
um.
En ef til vill er ástæða til ákveðinnar bjart-
sýni þrátt fyrir varnaðarorðin sem víða heyr-
ast. Í The Japan Economic Review kemur
fram að endurskipulagning hjá japönskum fyr-
irtækjum hafi skilað árangri og að hagnaður
hafi aukist mikið. Hagnaður skráðra fyrir-
tækja hafi aukist um rúmlega 70% milli ára,
sem sé vísbending um snöggan efnahagsbata.
Þetta er óneitanlega umhugsunarvert fyrir ís-
lenska fjárfesta þar sem hagnaður fyrirtækja í
Úrvalsvísitölunni dróst saman um 28% milli
ára á fyrri helmingi þessa árs. Og þótt Úrvals-
vísitalan íslenska hafi ekki hækkað alveg jafn-
mikið og Nikkei-vísitalan, er engu að síður um-
hugsunarvert hvers vegna þróunin er svipuð –
og jafnvel hvers vegna þróunin er í sömu átt.
ll JAPAN Haraldur Johannessen
Batamerki
Japan sýnir merki um bata og hlutabréfavísitalan rýkur
upp líkt og hin íslenska. Þróunin ætti að vekja fjárfesta
hér á landi til umhugsunar.
haraldurj@mbl.is
AÐ mörgu er að hyggja við samningagerð um við-
skiptasérleyfi. Þeir sem til þekkja og reynslu hafa af
slíkri samningagerð ráðleggja eindregið að samningsað-
ilar leiti sér aðstoðar lögfræðinga sem þekkingu hafa á
þessu sviði, því samningur milli sérleyfisgjafa og sérleyf-
istaka er lykilatriði í samstarfi þessara aðila. Samning-
urinn segir til um hvernig greiðslum til sérleyfisgjafans
skuli háttað og hvaða skuldbindingar aðilar hafa gagn-
vart hver öðrum. Þá tekur samningurinn oftast á meðferð
vörumerkis. Samningurinn segir þannig til um megin-
skuldbindingar samstarfsaðila en í handbók er nánari
lýsing á öllum útfærslum og framkvæmd starfseminnar.
Gagnlegur gátlisti
Félag um viðskiptasérleyfi, sem var stofnað á árinu 2001,
hefur gefið út sérstakan gátlista vegna samninga um við-
skiptasérleyfi. Byggist hann á sams konar lista og félag
um viðskiptasérleyfi í Svíþjóð hefur gefið út. Þrátt fyrir þá
upptalningu sem fram kemur í gátlistanum leggur f
um viðskiptasérleyfi ríka áherslu á að samningsaði
leiti sér lögfræðiaðstoðar. Samningur um við-
skiptasérleyfi er sá grundvöllur sem öll samskipti sé
leyfisgjafa og sérleyfistaka byggjast á og skiptir því
að frá honum sé gengið þannig að engin mikilvæg a
gleymist.
Helstu atriði sem fram þurfa að koma í samningi
viðskiptasérleyfi, og nefnd eru í gátlista Félags um
skiptasérleyfi, eru eftirfarandi:
Í inngangi eru tilteknir samningsaðilar og tilgang
samstarfs þeirra.
Réttindi, skyldur og skuldbindingar þurfa að vera
skýrt upp talin svo og hvernig sambandi sérleyfisgja
og sérleyfistaka er háttað.
Fram þarf að koma hvernig farið er með sameigin
kennimark, vörumerki og einkenni starfseminnar.
Trúnaðarhandbók og upplýsingagjöf eru trúnaðar
Að mörgu að hyggja
F
YRIRTÆKI sem bera útlensk
nöfn eru mun algengari hér á
landi nú en áður var. Hluti af
þeim alþjóðlegu nöfnum og
heitum sem sjást í borgum og
bæjum víðs vegar um heiminn, og flestir
þekkja, eru orðin nokkuð áberandi hér.
McDonald́s, Dominós, RE/MAX og fleira og
fleira er einungis lítið brot af því sem fólki
er orðið tamt að nota í daglegu tali.
Viðskiptasérleyfi eru líklega meginskýr-
ingin á þessari breytingu sem hefur átt sér
stað. (Stundum er talað um framleiðsluleyfi
eða einfaldlega sérleyfi.) Þetta fyrirbæri
hefur í sífellt auknum mæli verið að ryðja
sér til rúms í viðskiptum og þjónustu og er
Ísland engin undantekning þar á.
Viðskiptasérleyfi ná til mun fleiri sviða en
verslana, veitingahúsa og fasteignavið-
skipta, þó mikið beri á slíkum fyrirtækjum
þegar þetta rekstrarfyrirkomulag ber á
góma. Möguleikarnir í þessum efnum virð-
ast vera margvíslegir.
Viðskiptasérleyfi má skilgreina sem
markaðsaðferð þar sem eigandi framleiðslu
eða þjónustu, sérleyfisgjafi, býður öðrum,
sérleyfistaka, að reka og stjórna umræddri
starfsemi gegn gjaldi og reglulegri þóknun.
Á ensku er talað um franchise, sem er hins
vegar tekið úr franskri tungu og merkir
frelsi.
Fyrirtæki sem rekin eru á grundvelli við-
skiptasérleyfa nýta bæði kosti stærðarinnar
og smæðarinnar. Stærðarhagkvæmnin get-
ur falist í hagkvæmum innkaupum og sam-
eiginlegri markaðssetningu allra þeirra
fyrirtækja sem tilheyra viðkomandi sér-
leyfiskerfi. Kostir smæðarinnar eru þeir að
hvert fyrirtæki í sérleyfiskerfinu myndar
náin tengsl við viðskiptavinina og á auðveld-
ara með að aðlagast breyttum aðstæðum og
hefur meiri sveigjanleika. Viðskiptasérleyfi
er þannig samstarf þess sem á viðskipta-
hugmynd, svokallaðs sérleyfisgjafa, og
þeirra fyrirtækja sem taka að sér rekstur-
inn, svokallaðra sérleyfistaka.
Oft minni áhætta
Viðskiptasérleyfi getur verið vænlegur
kostur fyrir þá sem vilja hasla sér völl í eigin
rekstri, hvort sem er í framleiðslu, verslun,
þjónustu eða á öðrum sviðum. Þeir sem
hefja starfsemi fyrirtækis með viðskipta-
sérleyfi ganga inn í viðskiptahugmynd sem
reynsla er komin á annars staðar. Þar að
auki fæst aðstoð og þjál
stuðningur við að koma s
og einnig við áframhalda
Oft þarf sérleyfistaki
þekkingu á þeirri starfs
hún vill ráðast í. Áhætt
minni við stofnun sér
hefðbundins fyrirtækis
grunni. Sérleyfistaki e
rekstur en með stuðning
sérleyfisgjafans, og er þ
í viðskiptahugmynd han
Auk þess að geta ver
fyrir þá sem vilja hefja e
geta viðskiptasérleyfi ko
sem reka fyrirtæki og h
breiðslu starfseminnar.
þeirra hagur að vörume
víðast. Ein leið til þes
stækkun á eigin fyrirtæ
útibúum sem víðast. Önn
ar að veita öðrum við
tryggir sérleyfisgjafanu
skiptahugmyndina, sem
föst fjárhæð eða föst fjá
hlut í sölu.
Sérleyfisgjafi ber en
ábyrgð á samstarfsaðila
takanum, og hefur því m
stækka markaðssvæði s
beinna fjárfestinga. Þar
sérleyfisgjafinn notið
hugmynda að umbótum
samstarfsaðilanum. Sér
getur því notið þess á m
hátt ef einhver vill öðl
vegna viðskiptahugmynd
Um 200 sérleyfisfyr
Samtök verslunar og þj
hafa aðstoðað og leiðbe
hafa áhuga á að gerast
svo og þeim fyrirtækjum
sérleyfisgjafar. Samtöki
un félags um viðskipta
2001, halda úti heimasíð
og hafa haldið ráðstefnu
Emil B. Karlsson hjá
umsjón með því sem sný
sérleyfum hjá SVÞ. Han
fari á milli mála að við
vaxandi hluti af viðskip
um 200 viðskiptasérley
landi, flest í smásölu og
þeim eigi án efa eftir að f
Viðskipt
ryðja sér
Fyrirtæki sem rekin eru á grundvelli viðskiptasérleyfa nýta b
Viðskiptasérleyfi verða sífellt meira áberandi á hinum ýmsu s
viðskipta og þjónustu jafnt hér á landi sem annars staðar. Hér
eru flest viðskiptasérleyfin í smásöluverslun og veitingarekstr
töluverður vöxtur hefur einnig verið á öðrum sviðum. Grétar
Júníus Guðmundsson kynnti sér málið.