Morgunblaðið - 05.09.2003, Blaðsíða 27

MENNTUN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 5. SEPTEMBER 2003 27
HVERNIG má hjálpabarninu til að hegða sérbetur? Svarið á að fást ánámskeiði í barnaupp-
eldi sem Félagsvísindastofnun Há-
skóla Íslands stendur fyrir. Nám-
skeiðið heitir SOS – Hjálp fyrir
foreldra. Dr. Zuilma Gabriela Sig-
urðardóttir, lektor í sálfræði við HÍ,
hefur yfirumsjón með námskeiða-
haldinu. Námskeiðið byggist á náms-
kenningum dr. Lynn Clark sem er
bandarískur sálfræðingur.
Þrjár meginreglur
SOS er námsefni í uppeldistækni
fyrir foreldra barna á aldrinum 2-12
ára. Þetta er sex vikna pakki með
bók og myndbandi sem á að þjálfa
grunnfærni í að laða fram góða hegð-
un hjá börnum og stoppa eða draga
úr óæskilegri hegðun.
Í námskeiðsgögnum eru m.a. birt-
ar þrjár meginreglur um barnaupp-
eldi, sem eru eins konar gátlisti fyrir
foreldra:
Regla 1: Umbunaðu fyrir æskilega
hegðun (fljótt og oft).
Regla 2: Gættu þess að umbuna ekki
„óvart“ fyrir óæskilega hegðun.
Regla 3: Refsaðu stundum fyrir
óæskilega hegðun (en notaðu ein-
göngu væga refsingu).
Aðferðin í SOS fellur undir atferl-
isstefnu (behaviorism) þar sem börn-
um er m.a. markvisst umbunað fyrir
æskilega hegðun með t.d. brosi, leyfi
til að fá vin í heimsókn eða bara með
rjómaís.
Fjögur algeng mistök
Á námskeiðinu er kennt að beita
mismunandi tegundum umbunar.
Félagsleg umbun er eins og faðm-
lag, klapp á kollinn, athygli og hrós.
Athafnaumbun er eins og að fara í
skemmtigarð, skoða bók með pabba
og taka í spil með mömmu. Efnisleg
umbun getur verið falin í gjöfum eins
og bolta, peningum, vasaljósi eða
dúkku. Höfuðatriðið er að umbuna
börnum fyrir æskilega hegðun og
vænlegasta leiðin er að nota eitthvað
af því sem er til staðar í umhverfinu
til að umbuna.
Í gögnum á SOS-námskeiðinu eru
t.d. nefnd fjögur algeng mistök í
barnauppeldi.
1. Foreldrar umbuna ekki fyrir
æskilega hegðun.
2. Þeir refsa „óvart“ fyrir
æskilega hegðun.
3. Umbuna „óvart“ fyrir
óæskilega hegðun.
4. Refsa ekki fyrir óæskilega hegðun
(væg refsing er við hæfi).
Nám í uppeldistækni
Mjög gott er fyrir foreldra að gera
lista yfir þá hegðun sem þeir vilja
styrkja með börnum sínum eins og
t.d. að læra heima, vaska upp, laga til
í herberginu og borða grænmeti.
Æskilegt er að búa til annan lista yfir
hegðun sem börnin sækjast eftir að
gera. Þá er hægt að styrkja hegðun á
fyrri listanum með því að leyfa hegð-
un á seinni listanum. Dæmi: „Þegar
þú ert búin/n að gera heimadæmin,
þá máttu horfa á sjónvarpið.“
Barnið má það ekki fyrr, og alls
ekki ef það gerir ekki heimadæmin.
Blaðamaður ræddi við Gylfa Jón
Gylfason, yfirsálfræðing á fræðslu-
skrifstofu Reykjanesbæjar, um SOS-
námskeiðin. Hann kennir þau á Suð-
urnesjum fyrir Félagsvísindastofn-
un. „Við höfum mjög góða reynslu af
námskeiðinu, segir Gylfi Jón, „fyrsta
árið ætlaði ég að halda eitt námskeið
fyrir jól og annað eftir jól, en þau
urðu á endanum fimm.“
Námskeiðið spyrst út
Námskeiðið spurðist vel út meðal
foreldra leikskólabarna og leikskóla-
stjórar óskuðu eftir námskeiði hjá
Gylfa Jóni, og varð hann við þeirri
ósk eftir að hafa aðlagað það fag-
hópnum og leikskólanum. „Á endan-
um höfðu næstum allir starfsmenn
leikskóla í Sandgerði og Vogunum
tekið námskeiðið ásamt stórum hópi í
Reykjanesbæ,“ segir hann. Gylfi Jón
hefur einnig haldið námskeiðið fyrir
grunnskólana í Reykjanesbæ, Sand-
gerði ogVogum.
Auk þess eru námskeið fyrir for-
eldra þessara barna og markmiðið er
að þekkingin breiðist út meðal leik-
skóla- og grunnskólakennara og for-
eldranna til að uppeldið geti verið
markvisst.
„Reynslan af SOS námskeiðinu er
svo góð,“ segir Gylfi Jón, „að
Fræðsluskrifstofan hefur ákveðið að
bjóða foreldrum allra tveggja ára
barna á þjónustusvæði skrifstofunn-
ar að sitja námskeiðið gegn vægu
gjaldi.“ Hringt verður í foreldra
tveggja ára barna á svæðinu á næstu
dögum. „Sveitarfélögin á Suðurnesj-
um eru metnaðarfull á sviði uppeldis
og skólamála,“ segir hann.
Áður en skaðinn er skeður
SOS er að hans mati almenn for-
vörn gegn örðugleikum í hegðun og
því vill hann helst ná til allra foreldra
á þessu svæði. „Þetta er í raun
snemmtæk íhlutun í uppeldi,“ segir
hann, „að kenna foreldrum tækni
sem kemur í veg fyrir að börnin þrói
með sér hegðunarvanda.“
Gylfi Jón telur að þessi aðferð bæti
mannlífið almennt og kenni betri
aga. Hann segir að verkalýðsfélögin
styðji foreldra til að fara á námskeið-
in og kirkjan leggi til afnot af safn-
aðarheimilinu fyrir námskeiðin í vet-
ur.
Vaka á verðinum
Foreldrar og fagmenn uppeldis-
stétta hafa staðið sig vel í að nota
SOS-aðferðina, að mati Gylfa Jóns.
„Flestir foreldrar geta lagað þetta að
sinni eigin uppeldisaðferð og notað
reglurnar,“ segir hann og að þeir
sem þurfa meiri ráðgjöf eða aðstoð
fái hana hjá fræðsluskrifstofunni.
Það gildir um þetta námskeið eins
og öll önnur að þau hvíla á virkni og
vilja þeirra sem sækja þau. Ekkert
breytist nema reglurnar séu notaðar
og uppeldi er áfram ferill sem tekur
engan enda og nemur aldrei staðar.
Námsefnið er kennt víða um land,
en Félagvísindastofnun hefur einka-
leyfi á því og þangað þurfa áhuga-
samir að leita.
Uppeldi/ Öflug uppeldisvakning er á Suðurnesjum, í skólum og á heimilum. Þar er SOS-aðferðin kennd, en hún
felur í sér hagnýtar leiðbeiningar til lausnar á algengum hegðunarvandamálum. Gunnar Hersveinn ræddi við
Gylfa Jón Gylfason yfirsálfræðing og foreldra í Reykjanesbæ sem sótt hafa SOS-námskeiðin og notað aðferðina.
Aðferð til
að kenna
góðan aga
Morgunblaðið/Sverrir
„Flestir foreldrar geta lagað aðferðina að sinni eigin uppeldisaðferð og notað reglurnar,“ segir Gylfi Jón.
 Að umbuna strax fyrir æskilega
hegðun án fyrirhafnar
 Þegar þú ert búin/n að borða
grænmetið, þá máttu fá eftirrétt
TENGLAR
..............................................
www.reykjanesbaer.is
guhe@mbl.is
FÉLAGSVÍSINDASTOFNUN
býður upp á sex vikna nám-
skeið fyrir foreldra hannað af
sálfræðingnum dr. Lynn Clark.
Námskeiðinu er ætlað að
hjálpa foreldrum að bæta
hegðun barna sinna og stuðla
að félagslegri og tilfinn-
ingalegri aðlögun. Á námskeið-
inu er meðal annars fjallað um:
 Skýr skilaboð sem efla
foreldrahlutverkið.
 Aðferðir til að efla æskilega
hegðun og draga úr óæski-
legri hegðun.
 Grundvallaratriði í notkun
einveru.
Þátttakendur mæta einu sinni í
viku í sex skipti. Námskeiðs-
gögn eru bók dr. Lynn Clark,
SOS – Hjálp fyrir foreldra, listi
yfir SOS-aðferðina, TOPI-
spurningalisti og próf.
Námskeiðið samanstendur af
fyrirlestrum og umræðum auk
þess sem sýnd eru dæmi um
samskipti foreldra og barna á
myndbandi.
Þátttakendur fá tíma til að lesa
bókina og æfa aðferðina sjálfir
á milli kennslustunda.
Skýr skilaboð
TENGLAR
.......................................
www.fel.hi.is
ÁRNI Björn Erlingsson og Guðný Ósk Hauks-
dóttir fóru á SOS-námskeið snemma árs 2002, en
þau eiga son fæddan í nóvember 1997. Þá var
hann á leikskóla en er nú nýbyrjaður á grunn-
skóla. „Okkur fannst strákurinn dálítið órólegur,
án þess að vera ofvirkur. Hann var bara svona ak-
sjónkarl eins og ég var sjálfur,“ segir Árni Björn
faðir hans. „Við vildum bara að honum farnaðist
örugglega vel í grunnskóla, þannig að við spurð-
um okkur hvað við gætum gert til að auka lík-
urnar á því.“
Árni sagði að í raun hefði þau vantað leiðbein-
ingar til að geta glímt við ákveðnar aðstæður sem
koma upp í uppeldi á heimilum. „Farvegirnir fyr-
ir uppeldi eru margir, og við vildum finna ein-
hvern góðan,“ segir hann og að þeim hafi verið
bent á SOS-námskeiðin af leikskólastýrunni.
Leikskólakennarar fóru líka á námskeiðið og því
var hægt að beita sama kerfinu á heimilinu og í
leikskólanum..
Árni segir að samskiptabók hafi gengið milli
leikskólakennara og heimilisins og að svo sé nú
einnig með bekkjarkennarann. „Árangurinn hef-
ur verið mjög góður,“ segir Árni og að kennarar
hafi verið með á nótunum, einhverjir úr grunn-
skólanum hafi til dæmis farið á SOS-námskeiðið.
„Mér finnst í raun að allir kennarar ættu að fara
á þetta námskeið, því þótt uppeldið sé ekki endi-
lega erfiður þáttur, má alltaf nota þessa aðferð.
Strákurinn veit hvenær nei er nei og hefur lært
að það þýðir ekkert að suða. Það versta sem hægt
er að gera barni er að gefast upp fyrir suðinu.
„Hrósið hefur gefist mjög vel,“ segir Árni en að
aftur á móti sé svokallaðri „einveru“ beitt þegar
hlutirnir ganga illa. Einveran stendur í þrjár
mínútur á ákveðnum stað á heimilinu og skilur
drengurinn vel að hún merkir þá einnig minni
leikur.
Broskallakerfið hefur einnig gefist vel í upp-
eldinu. „Barnið getur safnað brosköllum á heim-
ilinu og þegar ákveðnum fjölda er náð fær það
umbun,“ segir Árni. Að taka til í herberginu sínu
getur gefið 2–3 broskalla eftir því hversu vel það
er gert. Þannig er ýtt undir ákveðna hegðun og
dregið úr annarri. Loks verður hegðunin hluti af
ryþmanum og foreldrarnir geta ýtt undir aðra
hegðun, sem birtist t.d. þegar barnið byrjar í
skóla.
Árni segir að foreldrar þurfi að gæta að því að
láta börnin ekki gera það sem þeim er erfiðast
fyrst. Fremur beri að feta sig áfram og gera
raunhæfar kröfur.
„Við erum mjög ánægð að hafa farið á SOS-
námskeiðið, ég held að allir hafi gott af þessu,“
segir Árni að lokum.
Bara svona
aksjónkarl
Ljósmynd/Jóhannes Kr. Kristjánss.
„Barnið getur safnað brosköllum á heimilinu og þegar ákveðnum fjölda er náð fær það umbun,“ segir
Árni, en hann og Guðný fóru á SOS-námskeið árið 2002 þegar sonur þeirra var í leikskóla.