Morgunblaðið - 05.09.2003, Blaðsíða 3

keppni milli þeirra eykst innbyrðis
og þeir verða óöryggir með sjálfa sig
og stöðu sína. Mikið álag og vinnu-
streita skapar afar hagstæð skilyrði
fyrir einelti að skjóta rótum og
grasséra eins og faraldur á vinnu-
stöðum,“ segir Brynja og nefnir tíu
einkenni vaxtarsprota af því taginu:
 Stjórnun er ómarkviss eða í formi
valdbeitingar.
 Samkeppni ríkir meðal starfs-
félaga og/eða stöðuveitingar eru
á kostnað annarra.
 Öfund ríkir meðal starfsmanna.
 Ótti ríkir um breytingar og upp-
sagnir á vinnustaðnum.
 Starfsmönnum er sýnd vanvirð-
ing og/eða þeim er sjaldan veitt
tækifæri til að tjá skoðanir sínar.
 Vinnuálag er mikið.
 Starfsmenn hafa takmarkaðan
möguleika á að stjórna vinnutíma
sínum.
 Upplýsingaflæði er lélegt.
 Starfsmenn eru óvissir um starfs-
skyldur sínar og hlutverk á
vinnustaðnum.
 Starfsmenn þurfa að gegna
mörgum, ólíkum hlutverkum á
vinnustaðnum.
Andleg og líkamleg líðan
Í rannsóknum á einelti er það oft-
ast aðskilið frá samskiptum, sem fela
í sér kynferðislega áreitni og kyn-
þáttafordóma. Ferlið getur, að sögn
Brynju, engu að síður verið svipað
og afleiðingarnar sömuleiðis. Eins
og fram kom í þeim hluta könnunar
hennar, sem snerist um áhrif eineltis
á líðan þolenda á báðum sjúkrahús-
unum reyndust þeir kvíðnari og
þunglyndari en aðrir starfsmenn.
„Eftir því sem ég sökkti mér
meira niður í rannsóknina jókst
áhugi minn á viðfangsefninu. Ég
ákvað að bæta aðferðafræðina; nota
langtímasnið í rannsókninni á LHS
og fara þannig betur ofan í orsaka-
samhengið, eins og það er kallað.
Fjórum mánuðum eftir að ég sendi
út spurningalistana, sendi ég aðeins
þeim starfsmönnum LHS, sem áður
höfðu svarað, nýjan lista, áþekkan
þeim fyrri en ítarlegri um heilsufar.
Markmiðið var að kanna hvort þol-
endur eineltis, sem samkvæmt fyrri
spurningalistanum voru 194 (28%
úrtaksins), hefðu verið líklegri en
aðrir starfsmenn til að þjást af sál-
rænum og líkamlegum kvillum á
þeim tíma sem liðinn var frá því þeir
svöruðu fyrri spurningalistanum. Að
þessu sinni svöruðu 506 starfsmenn,
og gáfu svörin vísbendingar um að
auk kvíða og þunglyndis ættu þol-
endur eineltis frekar við líkamlega
streitu að stríða en aðrir,“ segir
Brynja og útlistar helstu einkennin:
Tíðir höfuð- og magaverkir, orku- og
lystarleysi, stöðug þreyta, hand-
skjálfti, vöðvaspenna, meltingar-
truflanir og svefnörðugleikar.
Áhrif eineltis á fyrirtæki
„Af þessu leiðir,“ heldur hún
áfram „að veikindafjarvistir verða
tíðari og starfsánægja fer oft þverr-
andi. Bein og neikvæð áhrif eineltis á
vinnustað geta endurspeglast í minni
afköstum og bágbornari fjárhagsaf-
komu fyrirtækjanna, svo dæmi séu
tekin.“
Þegar hér er komið sögu, tekur
Brynja skýrt fram að framangreind
lýsing eigi ekki sérstaklega við LSH,
enda hafi rannsókn hennar, í sam-
anburði við erlendar rannsóknir,
ekki sýnt að einelti tíðkaðist þar í
ríkari mæli heldur en á sambæri-
legum vinnustöðum. „Aftur á móti
þyrftu stjórnendur þar og víðar að
grípa til fyrirbyggjandi aðgerða, svo
sem fræðslu- og þjálfunarnám-
skeiða, óformlegra stuðningskerfa
og fleira. Æskilegast væri að fyrir-
tæki mótuðu sér stefnu gegn einelti
þar sem fjallað væri um æskilega og
óæskilega hegðun á vinnustað. Að-
gengilegar leiðbeiningar um mögu-
leg úrræði ef starfsmenn vanvirða
slíkar reglur kæmu starfsmönnum
og vinnustaðnum til góða og allir
stæðu betur að vígi ef upp kæmu
kvartanir.“
Aðgerðarleysið verst
Eins og nú háttar víða eiga þol-
endur ekki í mörg hús að venda með
umkvartanir sínar, enda segir
Brynja að staða þeirra sé í eðli sínu
ósköp svipuð og hjá börnum, sem
sæta einelti. Stóra spurningin sé
hvort þeir eigi að þegja eða segja frá.
Að mati Brynju er aðgerðarleysið
verst vegna þess að eineltið virðist
lúta þeim lögmálum að stöðvast ekki
af sjálfu sér heldur ágerast með tím-
anum. „Einn möguleikinn er að leita
til yfirmanns eða starfsmannastjóra,
ef samstarfsmenn eiga í hlut, annars
að leita sér utanaðkomandi sérfræði-
aðstoðar, til dæmis hjá sálfræðingi,
og þriðji, og kannski skásti kostur-
inn, er að leita til talsmanns í stétt-
arfélagi viðkomandi. Ef þolendur
ákveða hins vegar að ræða málin
hreinskilnislega og milliliðalaust við
gerandann, verða þeir að vera vel
undirbúnir, yfirvegaðir og vita ná-
kvæmlega hvað þeir hyggjast segja,
ella væri tiltækið líkt og að skvetta
olíu á eld.“
Ofnotkun/oftúlkun?
Spurningunni hvort hugtakið ein-
elti sé kannski ofnotað og oftúlkað í
daglegu tali svarar Brynja játandi.
Hún segir því miður algengt að við-
hafa orðið í hálfkæringi og einnig sé
tilhneiging til þess að yfirfæra það á
eðlilegar deilur eða ágreining í
mannlegum samskiptum. Því geti
verið hætta á að raunveruleg tilfelli
eineltis verði ekki tekin alvarlega og
einnig að viðkvæmt fólk ímyndi sér
að það sé lagt í einelti ef misklíð
kemur upp.
Þótt Brynja geri sér engar tálvon-
ir um að allir menn verði góðir hver
við annan frekar en dýrin í skógin-
um, væntir hún þess að geta lagt sitt
af mörkum til að uppræta einelti á
vinnustöðum að námi loknu. Hún
segir námið bjóða upp á ýmsa mögu-
leika í starfi, en sér helst fyrir sér
einhvers konar verktakavinnu á sviði
rannsókna, fræðslu og ráðgjafar.
vjon@mbl.is
Brynja Bragadóttir: „Bein og neikvæð áhrif eineltis á vinnustað geta endur-
speglast í minni framleiðni og bágbornari fjárhagsafkomu fyrirtækjanna.“
Morgunblaðið/Árni Sæberg
DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 5. SEPTEMBER 2003 B 3
HEIMILISSTÖRFIN genguhreint ekki sársaukalaust
fyrir sig hjá Josephine Dickson,
húsmóður í New Jersey, fyrst eftir
að hún gifti sig árið 1917. Þótt
hjónabandssælan væri í algleym-
ingi hjá henni og Earl, manni
hennar, var unga frúin vægast
sagt klaufsk við matargerð og því-
umlíkt. Hún var sí og æ að skera
sig og brenna þegar hún var að
undirbúa eitthvað gott í gogginn
handa bónda sínum, þegar hann
kæmi dauðþreyttur heim úr
vinnunni hjá Johnson & Johnson.
Eins og umhyggjusömum eig-
inmanni sæmdi bjó hann um sár
konu sinnar af stakri natni og not-
aði til þess límband og bómull-
argrisju, eins og fyrirtækið, sem
hann vann hjá, framleiddi í stórum
stíl. Svona gekk þetta hjá þeim
hjónakornum um þriggja ára
skeið, eða allt til ársins 1920 að
Earl fékk snildarhugmynd. Til
mikillar gæfu fyrir hann og John-
son & Johnson gekk hugmynd
hans þó ekki út á að ráða kokk á
heimilið. Þess í stað hugkvæmdist
honum að búa til handhægar sára-
umbúðir með því að sníða fern-
inga úr bómullargrisjum og festa
þá á límbandið með reglulegu
millibili. Hann gætti þess að nota
sérstakt efni til dauðhreinsunar
og til þess að límbandið festist
ekki saman.
Josephine var nú ekkert að van-
búnaði að veita sjálfri sér skyndi-
hjálp í þrálátum eldhússlysum.
Eina sem hún þurfti að gera var
að klippa hæfilega lengju af rúll-
unni, sem maður hennar hafði
útbúið svo nosturslega fyrir hana,
og setja hana yfir bágtið.
Þarfaþing á hverju heimili
Að áeggjan samstarfsmanns
síns gekk Earl Dickson á fund yf-
irmanna sinna hjá Johnson &
Johnson og kynnti þeim hugmynd
sína. Þeir voru ekkert yfir sig
hrifnir til að byrja með, en snerist
hugur þegar Dickson hafði smá
sýnikennslu á því hvernig menn
gætu hæglega búið sjálfir um eig-
in sár.
Johnson & Johnson fékk einka-
leyfi fyrir Band-Aid® plásturinn
víðkunna, sem þó fór ekki sigurför
um heiminn fyrr en að nokkrum
árum liðnum. Salan var ekki nema
andvirði þrjú þúsund Bandaríkja-
dala fyrsta árið, en áhættan þótti
ekki tiltakanleg því á þessum tíma
var fyrirtækið farið að gera það
nokkuð gott í framleiðslu á bómull
og sáraumbúðagrisjum fyrir
sjúkrahús og herinn.
Úr rættist þegar fyrirtækið tók
til bragðs að dreifa plástrum
ókeypis til skátadrengja um gjörv-
öll Bandaríkin. Smám saman
þóttu plástrar ómissandi á hverju
heimili og árið 1924 hóf Johnson &
Johnson að fjöldaframleiða þá í
mismunandi stærðum. Gæðin urðu
sífellt meiri, árið 1939 voru plástr-
arnir orðnir fullkomlega dauð-
hreinsaðir og árið 1958 voru þeir í
fyrsta skipti framleiddir úr hrein-
um vinyl. Árið 2000 hafði fyr-
irtækið framleitt yfir eitt hundrað
milljarða plástra og enn er ekkert
lát á framleiðslunni.
Earl Dickson varð aðstoðarfor-
stjóri Johnson & Johnson og
gegndi þeirri stöðu þar til hann
fór á eftirlaun árið 1957. Ekki er
vitað hvort Josephine tókst á end-
anum að matreiða stórslysalaust,
en altént átti hún alltaf nóg af
Band-Aid®
Plástur
á bágtið
Saga
hlutanna