Morgunblaðið - 10.09.2003, Blaðsíða 23

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 10. SEPTEMBER 2003 23
HENNING Mankell er vafalaust sánorræni höfundur sem hvað bestþekktur er hér á Íslandi og þóttvíðar væri leitað. Hann er einn
mest seldi spennusagnahöfundur heims, en
lætur ekki þar við sitja, heldur hefur hann
fengist við fleiri greinar bókmenntanna, til
dæmis barnabækur, auk þess sem hann hefur
ritað fjölda leikrita og fengist við svokallaðar
fagurbókmenntir. Var til dæmis bók hans
Comedia Infante tilnefnd til Bókmenntaverð-
launa Norðurlandaráðs.
Henning er staddur á Íslandi í fyrsta sinn –
en segist hafa hrifist af fornsögunum í æsku.
Það hafi síðan verið einn af draumum hans að
koma hingað og þetta sé því eins konar píla-
grímsför. „Bókmenntaarfleifð ykkar er afar
mikilvægur hluti af norrænni menningu,“ seg-
ir hann, „og þann arf þarf að rækta.“
En víst er að Ísland er eilítið úrleiðis fyrir
þennan áhugaverða höfund sem býr hálft árið í
Svíþjóð, hálft árið í Mósambík, eða eins og
hann segir sjálfur. „Ég er með annan fótinn í
snjónum, hinn í sólinni.“
Hvers vegna Mósambík?
„Það er nú engin rómantík í því. Ég fór til
Mósambík fyrir þrjátíu árum til þess að fá ytra
sjónarhorn á Svíþjóð og reyndar á Evrópu.
Eins og verkast vill hafði landið mikil áhrif á
mig og mér fannst gott að vera þar og vinna.“
Mörk milli glæpasagna og
annarra bókmennta að hverfa
En svo við snúum okkur að því bókmennta-
formi sem þú ert þekktastur fyrir; hvers vegna
eru glæpasögur eins vinsælar og raun ber vitni
um allan heim?
„Í glæpasögum álít ég að ég sé að vinna með
elstu bókmenntahefð sem þekkt er. Ef við lít-
um á Shakespeare, þá er Macbeth eitt af mín-
um uppáhaldsverkum – og er líklega ein besta
glæpasaga sem sögð hefur verið. Þegar kemur
að því að segja sögu er þetta spurning um að
hafa gott „plott“ og ef við leitum enn lengra
aftur, til forn-grísku harmleikjanna, sjáum við
að verk eins og Efiginíu, sem fórnar dóttur
sinni til þess að fá góðan vind, Medeu sem
fórnar börnum sínum á mjög eftirminnilegan
hátt, og svo framvegis. Og hvað eru ykkar eig-
in fornsögur annað en glæpasögur? Það er
ævagömul hefð fyrir því að nota glæpi sem
spegil á okkur sjálf og samfélagið – og hún er
mjög áhrifarík. Í henni felast svo miklar mót-
sagnir um samfélagið og hvernig það virkar.
Þar fyrir utan eru glæpasögur góð aðferð til
þess að segja sögur. Um það er ég sammála
Snorra Sturlusyni. Og ef ég á að nefna dæmi
úr íslenskum samtíma, þá er kvikmynd Hrafns
Gunnlaugssonar, Hrafninn flýgur, klassísk
glæpasaga. Hún fjallar um mann sem ákveður
að ná fram hefndum. Lesendur, eða viðtak-
endur, sjá þetta og skilja. Þess vegna eru þetta
vinsælar bókmenntir.
Það hafa löngum verið dregin yfirborðsleg
mörk á milli glæpasagna og annarra bók-
mennta og þau mörk hafa orðið til vegna
snobbviðhorfa þeirra sem telja sig hafa meira
vit á bókmenntum en aðrir. Þetta er að breyt-
ast og ég held að ekki séu nema í hæsta lagi
fimmtán til tuttugu ár þar til glæpasagnahöf-
undur hlýtur Nóbelsverðlaunin. John le Carré
ætti nú þegar að hafa hlotnast þau. Hann er
einn af bestu rithöfundum heims; bækurnar
hans eru algert afbragð.“
Barnabækur og leikrit
Nú eru barnabækur þínar af nokkuð öðrum
toga og í sumum löndum ertu þekktari fyrir
þær en glæpasögurnar.
„Já, það er misjafnt hvers konar bækur
virka á fólk í ólíkum löndum. Í barnabókum
mínum fjalla ég um þætti sem við erum mjög
upptekin af þegar við erum börn, til dæmis líf-
ið, dauðann, einsemdina. Ég byggi á minni eig-
in æsku í Norður-Svíþjóð og reyni að skrifa
eins einlæglega og mér er unnt um þær hugs-
anir og tilfinningar sem bærðust með mér á
þeim tíma, vegna þess að þær voru ekki bara
mínar, heldur eru þetta sömu hugsanir og til-
finningar og önnur börn upplifa hvar sem er í
heiminum.
Ég fæ mikið af bréfum, en ég man sérstak-
lega eftir bréfi sem ég fékk frá Víetnam. Þar
spyrja börn sömu spurninga og ég spurði þeg-
ar ég var barn. Þau hafa aldrei séð snjó en þau
þekkja tilfinninguna „einsemd“. Þau vita að
það þýðir að vera „kalt inni í sér“. Þess vegna
skilja þau tilfinninguna sem verið er að lýsa
þegar talað er um snjó.“
Nú er bók þín Comedia Infante allt annars
eðlis en glæpasögurnar sem þú ert þekktastur
fyrir.
„Já, það er mjög mikið af mér sjálfum í
henni. Þessi saga stendur nær hjarta mínu en
aðrar bækur mínar. Þetta er saga af ungum
dreng sem vill segja sögu sína áður en hann
deyr. Svo virðist sem hún hafi orðið fleirum en
mér mikilvæg saga.“
Henning hefur skrifað fjölda leikrita þótt
ekki höfum við enn fengið að berja þau augum
hér á landi og þegar hann er spurður hvers
vegna hann fáist við svona mörg bókmennta-
form segir hann: „Þú átt að nota þinn jarðveg
á margvíslegan hátt; ekki nýta hann fyrir eina
tegund ár og síð. Ég er svo heppinn að hafa
haft tækifæri til þess að vinna einnig sem leik-
stjóri. Það eru forréttindi. Ég get lokað að mér
mánuðum saman og setið einn við skriftir, opn-
að síðan dyrnar og unnið með hópi af fólki – og
lokað að mér aftur.“
Sameiginleg ábyrgð okkar allra
Hvert er umfjöllunarefnið í nýjustu bókinni
þinni?
„Þar fjalla ég um eyðni. Ég hef horft upp á
eyðingarmátt þessa sjúkdóms árum saman í
Afríku. Ég var til dæmis í Úganda í fjórtán
daga í vor og þeim dögum var varið í að ræða
við deyjandi fólk, ömmur og afa, sem voru að
skrifa sögu sína til þess að barnabörnin fengju
að kynnast þeim.
Ég var einnig listrænn stjórnandi leikhúss í
Mósambík í tíu ár. Einn veturinn settum við
upp „Við borgum ekki“ eftir Dario Fo. Í sýn-
ingunni var líkkista og þegar við hættum sýn-
ingum ákvað ég að við skyldum geyma alla
leikmyndina; það væri aldrei að vita hvenær
við myndum nota hana næst. Nokkrum árum
seinna ætluðum við að nota hana, en þá var
kistan horfin.
Þegar ég fór að grennslast fyrir um hvað af
kistunni hefði orðið kom í ljós að hún hafði ver-
ið notuð fyrir unga stúlku sem dó úr eyðni en
var svo bláfátæk að hún átti ekki fyrir kistu.
Þetta snart mig mjög djúpt.
Þegar við tölum um eyðni höfum við til-
hneigingu til þess að tala um „þau“ og „okkur“.
En það er ekki til neitt sem heitir „þau“ og
„við“. Það er aðeins til „við“. Eyðni er gríð-
arlegt vandamál sem fer vaxandi – og ekki
bara í Afríku, heldur í Rússlandi, Indlandi,
Kína, svo einhver dæmi séu nefnd og við ber-
um öll ábyrgð gagnvart þessum sjúkdómi.
Jú, jú, við vitum hvernig við eigum að verja
okkur – en málið er miklu stærra en svo að það
nægi bara að við verjum okkur. Við getum les-
ið um hinar og þessar plágur sem herjuðu á
mannkynið fyrr á öldum, eins og bólusótt og
spænsku veikina, en eyðni hefur drepið marg-
falt fleiri en allar þessar plágur til samans.
Fólk verður að fara að opna augun fyrir því
sem er að gerast í þeim heimi sem við lifum öll
í. Við berum öll ábyrgð á velferð hans.“
Hvað tekur við hjá þér þegar þú ferð frá Ís-
landi?
„Um miðjan september byrja ég að skrifa
nýja skáldsögu. Þá loka ég dyrunum að her-
berginu mínu og sit þar einn fram í miðjan jan-
úar. Þá kem ég út til þess að heilsa konunni
minni og held síðan til Mósambík til þess að
setja upp leikrit. En um hvað nýjasta sagan
fjallar … Ætli sé ekki best að hafa sem fæst
orð um það. Það eina sem ég get sagt er að hún
er ekki spennusaga og hún byggist á atburðum
sem áttu sér stað í fyrri heimsstyrjöldinni.“
Sænski rithöfundurinn
Henning Mankell er þekkt-
astur hér á landi fyrir
spennusögur sínar en hefur
einnig ritað barnabækur,
leikrit og fagurbókmenntir –
enda segir hann rithöfund
eiga að nota jarðveg sinn til
þess að rækta ólíkar teg-
undir. Súsanna Svavars-
dóttir ræddi við þennan gest
á Bókmenntahátíð.
Glæpasagan er elsta
bókmenntaform í heimi
Morgunblaðið/Þorkell
Henning Mankell: Bókmenntaarfleifð ykkar er afar mikilvægur hluti af norrænni menningu.
ÁSTRÍÐUR Alda Sigurðardóttir
heldur sína fyrstu opinberu tónleika í
Salnum í kvöld kl. 20.00. Ástríður
Alda lauk einleikaraprófi í píanóleik
frá Tónlistarskólanum í Reykjavík
vorið 1999, og Artist Diploma frá Ind-
ianaháskóla í Bloomington nú í vor.
Á tónleikunum í kvöld leikur hún
Píanósónötu í Es-dúr ópus 31 nr. 3
eftir Beethoven, Danssvítu fyrir pí-
anó eftir Béla Bartók og 24 Prelúdíur
ópus 28 eftir Chopin.
„Þetta eru verk sem ég hef verið að
vinna að, þau passa vel saman, og
sum hef ég spilað á tónleikum úti,“
segir Ástríður Alda um verkin. „Þau
eru fjölbreytt og öll meðal uppáhalds-
verka minna.“
Ástríður Alda segir klassíska tíma-
bilið í tónlistarsögunni alltaf hafa leg-
ið vel við sér, og komið eðlilega og
fyrirhafnarlaust. „Kennaranum mín-
um úti fannst ég líka alltaf best í
klassíkinni, en ég hef líka unnið mikið
í rómantíkinni, en minna í nútímatón-
listinni. Kennarinn minn var ekkert
mjög hrifinn af henni.“
Ástríður Alda stendur á tímamót-
um, og eftir tónleikana í kvöld hefst
leit að nýjum kennara.
„Mig langar mest til Evrópu og
helst í einhverja stórborg. Blooming-
ton er bara háskólabær úti á akri,
uppi í sveit. Ég á mér svosem engan
draumastað. Það er mikið talað um
það hvað Berlín er heit um þessar
mundir, en það er aldrei að vita.“
En fyrst er þó að ljúka tónleikun-
um í kvöld. „Jújú, það er alltaf
skrekkur í mér, það bara fylgir, en
þetta er mjög spennandi, og maður
gerir bara sitt besta og vonar að aðrir
verði sáttir við það.“
Klassíkin kom
fyrirhafnarlaust
Morgunblaðið/Ásdís
Ástríður Alda Sigurðardóttir
SUÐURLANDSMYNDIR Sigfúsar
Eymundssonar eru nú til sýnis í Hús-
inu á Eyrarbakka. Sýningin er á
vegum Sjóminjasafnsins á Eyrar-
bakka.
Sigfús Eymundsson er einn nafn-
kunnasti ljósmyndari landsins og
fyrsti Íslendingurinn sem gerði ljós-
myndun að ævistarfi. Myndir hans
eru varðveittar á Þjóðminjasafni Ís-
lands.
Sigfús rak ljósmyndastofu um
áratugi í Reykjavík frá 1866–1909
og tók fleiri myndir af bæjum, hús-
um og mannlífi heldur en aðrir ljós-
myndarar á þeirri tíð. Hjá honum
störfuðu og lærðu margir ljósmynd-
arar en lengst starfaði þó hjá honum
Daníel Daníelsson ljósmyndari, sem
síðar gerðist bæði veitingamaður og
kaupmaður í Sigtúnum við Ölfusá og
rak brauðgerðarhús á Stokkseyri.
Á sýningunni í Húsinu er brugðið
upp myndum úr ferðalögum Sigfús-
ar og Daníels um Suðurland 1884 og
1886. Sýningin verður opin út októ-
ber á sýningartíma safnsins og eftir
samkomulagi.
Þjóðminjasafnið/Ljósmyndasafn Sigfúsar Eymundssonar
Þúsundir húsa hrundu í Suðurlandsskjálftanum 1896. Á þessari mynd sjást
mæðgurnar Margrét Jónína Hinriksdóttir og Ingibjörg Bessadóttir. Mynd-
in er kölluð fyrsta íslenska fréttaljósmyndin, tekin af Daníel Daníelssyni.
Suðurlandsmyndir í Húsinu
Skæðadrífa eftir
Pál Sigurðsson
hefur að geyma
safn sjötíu
stuttra greina um
margvísleg mál-
efni, sem höf-
undur hefur látið
sig varða á liðn-
um árum.
Allar eru greinarnar nýlegar, hin
elsta frá árinu 1995 og þær yngstu
frá 2003. Meirihluti greinanna hef-
ur komið áður á prenti en þó birt-
ast fjórtán þeirra í fyrsta sinn í
þessari bók. Þær fjalla margar um
mikilvæg menningarmál og önnur
þjóðmál, sem skoðanir eru skiptar
um, og bera sumar með sér harða
gagnrýni eða ádeilu. Öðrum er eink-
um ætlað að vera fræðandi og vekj-
andi.
Ekki er um að ræða eiginlegar
fræðigreinar heldur eru þær flestar
pólitískar, í víðtækum skilningi, þ.e.
bera með sér skoðanir höfund-
arins, stefnumið, tillögur og áeggj-
an.
Bókinni er kaflaskipt: Laganám
og lögvísi; Almenn háskólamálefni;
Lög og samfélag; Umhverfisvernd
og skyld efni; Af vettvangi Ferða-
félags Íslands og Í ljósgráu gamni –
og alvöru.
Höfundur er prófessor í lögfræði
við Háskóla Íslands.
Útgefandi er Háskólaútgáfan.
Verð: 3.900 kr.
Greinar