Morgunblaðið - 14.09.2003, Blaðsíða 17

Forsetinn lagðist undir feld
Starfsmannastjórinn fyrrverandi
sagði að Reagan hefði lagt á sig mikla
vinnu í 10 daga til undirbúnings fyrir
Höfðafundinn. Hann ræddi við
fjöldann allan af sérfræðingum og
herfræðingum sem höfðu mikla
þekkingu og reynslu á þessu sviði. Á
lokasprettinum lagðist forsetinn nán-
ast undir feld til að hugsa um aðferð-
ina sem hann ætlaði að nota í Höfða. Í
fyrrnefndri ræðu Regans sagði hann
m.a.: „Höfði reyndist vera góður
staður fyrir fundinn og allur aðbún-
aður [í Reykjavík] var góður.“ Regan
hrósaði ekki bara eigin samstarfs-
mönnum fyrir undirbúninginn, held-
ur einnig ríkisstjórn Íslands og sov-
éskum stjórnvöldum. Það tók sem
sagt viðkomandi aðila aðeins 10 daga
að undirbúa þennan sögulega leið-
togafund sem nú er talinn hafa mark-
að upphaf endaloka Sovétríkjanna og
loka kalda stríðsins sem geisaði í ára-
tugi á milli austur- og vesturveld-
anna.
Önnur heimsóknin til Íslands
Það sem gerir hlut Donalds T.
Regans einnig athyglisverðan er að
koma hans í október 1986 reyndist
vera önnur heimsókn hans til lands-
ins. Sú fyrsta var um haustið 1941
þegar bandaríski herinn leysti þann
breska af í upphafi stríðsins. „Það var
helvíti kalt í byrginu okkar á Rjúpna-
hæð. Þarna var ekkert nema auðn og
drulla. Ekki var hlýrra í tjaldinu sem
við sváfum fyrst í eða þá bröggunum
sem voru byggðir í einum hvelli og
einangraðir með texplötum. Við vor-
um kaldir og einmana,“ sagði hann
við mig er við ræddum hermennsku
hans á Íslandi.
Byrgið á Rjúpnahæð
Á leiðtogafundinum gafst Regan
tækifæri til að skoða þennan stað sem
hafði leikið stórt hlutverk í her-
mannslífi hans. Hann sagði að Geir
Hallgrímsson, fyrrum forsætisráð-
herra, hefði sýnt sér þá virðingu að
fara með sér til að finna skotbyrgið.
Þeir fundu byrgið en það er í Selja-
hverfinu við veginn rétt ofan við
Jakasel. „Ég fann aftur byrgið eftir
45 ára fjarveru.“ Þetta var stór stund
í lífi hans. Regan spurði mig hvort
tími væri til að fara þangað aftur í lok
ráðstefnunnar og var það auðsótt
mál. Stefán Hermannsson borgar-
verkfræðingur skipulagði skoðunina
og þegar komið var á staðinn mátti
sjá að byrgið hafði mikil hughrif á fót-
gönguliðann fyrrverandi. Þetta
reyndist síðasta heimsókn hans í
byrgið á Rjúpnahæð.
Nancy flæmdi Donald úr starfi
Það er ljóst að mati blaðamanna og
stjórnmálafræðinga að forsetafrúin,
Nancy Reagan, taldi Regan hafa haft
allt of mikil áhrif á daglegt starf for-
setaembættisins. Hún taldi sig vita
meira um hvernig forsetinn hámark-
aði pólitískan árangur í embætti og
notaði til þess stjörnuspákonu í San
Francisco, sem síðan komst á forsíð-
ur heimspressunnar. Nancy vann að
því leynt og ljóst að losna við starfs-
mannastjórann, sem réð of miklu að
hennar mati. Hún greip tækifærið
þegar vinsældir Bandaríkjaforseta
dvínuðu á öðru ári seinna kjörtíma-
bilsins. Donald T. Regan var kennt
um hvernig komið var. Hann ákvað
að hætta sjálfur eins og kemur fram í
ævisögu hans. Hann bað forsetann
um að leyfa sér að segja af sér og
hætta með reisn. Reagan féllst á það,
en Nancy lét leka frétt um hver eft-
irmaðurinn yrði og eyðilagði þar með
vandlega skipulögð starfslok starfs-
mannastjórans í Hvíta húsinu. Síð-
asta símtalið á milli vinanna tveggja
er löngu heimsfrægt orðið. Það var
stutt og kuldalegt. Regan sagði við
forsetann: „Ég bjóst við að fá betri
meðhöndlun en þetta.“ Bandaríkja-
forseti svaraði um hæl: „Mér þykir
þetta leitt.“ Þeir töluðust aldrei við
aftur. Engu að síður vildi Regan taka
þátt í 10 ára afmælinu í Reykjavík til
að ræða um mikilvægi leiðtogafund-
arins, hlutverk forsetans og söguleg
áhrif fundarins á þróun heimsmál-
anna.
Sigur fyrir mannkynið
Gorbatsjov segir í ævisögu sinni:
„Reykjavík markaði kaflaskipti í
mannkynssögunni.“ Reagan forseti
hefur haldið því fram að þetta hafi
verið ein af stærstu stundum lífs
hans, eins og dóttir hans hafði eftir
honum síðar. Hún sagði líka að Reag-
an hefði skynjað að Reykjavíkurfund-
urinn markaði þáttaskil í mannkyns-
sögunni.
Donald T. Reagan sagði í lok um-
ræddrar ræðu á Grand Hóteli: „Það
fylgdi því mikil áhætta fyrir leiðtog-
ana að hittast, en mín skoðun er sú að
þetta hafi verið augnablik ávinninga.
Það má ekki líta á þetta sem ósigur,
það verður að skrá [fundinn] sem sig-
ur fyrir mannkynið.“
Þegar við kvöddumst í lok heim-
sóknar hans til Íslands sagði hann við
mig: „Jón, komdu í heimsókn á bú-
garðinn minn þar sem við getum eytt
meiri tíma í að ræða um leiðtogafund-
inn – kosti hans og galla.“ Ég þáði
boðið en kom því aldrei í verk að
heimsækja þennan athyglisverða en
hógværa mann sem var svo merki-
legur þátttakandi í skipulagi og fram-
kvæmd sögufrægs leiðtogafundar í
Höfða. Nú er það of seint.
Höfundur annaðist alþjóðlegu fjöl-
miðlamiðstöðina á leiðtogafundinum
1986 og starfar hjá almannatengsla-
fyrirtækinu KOM ehf.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14. SEPTEMBER 2003 17
Opið kl. 10.00-17.00 laugardag
og kl. 12.00-17.00 sunnudag
opel
460.000 kr
.
afsláttur