Morgunblaðið - 14.09.2003, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 14. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
I.
Ellert Kárason, bílstjóri minn frá
Nolli, er mættur við íbúð okkar í
Tjarnarlundi 14 E á Akureyri kl.
13.40 fimmtudaginn 14.. ágúst 2003.
Ferðinni er heitið til Húsavíkur að
skoða Hvalamiðstöðina við Hafnar-
stétt á Húsavík. Við Elli leggjum þó
krók á leið okkar og hyggjumst
heimsækja Þorgeir goða Þorkelsson
og hina nýju kirkju hans, sem vígð
var með viðhöfn á þúsund ára af-
mæli kristni-
tökunnar,
árið 2000.
Þorgeir var
lögsögumað-
ur árin 985–
1001, og bjó
á Ljósavatni.
En nýja
kirkjan er
harðlæst svo
og hin gamla
á Ljósavatni,
húsráðendur
að aka burt,
svo eina
skýringin er
sú, að Þorgeir sé aftur lagstur und-
ir feldinn að hugsa upp ráð við þeim
fámenna hópi, sem stofnað hefur
nýjan heiðingjasöfnuð og nefnt
„Ásatrúarsöfnuð“. Trúfrelsi er í
sjálfu sér ágætt og tryggt í stjórn-
arskrá okkar, en á því eru tvær
hliðar eins og öllum hlutum. Fyrsti
allsherjargoðinn nýi var að vísu
hinn merkasti maður, Sveinbjörn
Beinteinsson skáld frá Grafardal
(1924–1993), en síðan hefur val goð-
anna verið einn harmleikur. Knútur
Arngrímsson (l903–1945), minn
ágæti sögu- og landafræðikennari í
Gagnfræðaskóla Reykvíkinga, var
ættaður frá Ljósavatni. Hann var
prestur á Húsavík frá 1928–1933,
en sneri sér þá að kennslu.
II.
Meðal þekktustu Þingeyinga á
bökkum Skjálfandaf1jóts var Sig-
urður Lúther Vigfússon (1901–
1959) frá Úlfsbæ, síðar bóndi og
gestgjafi á Fosshóli. Vinur hans var
Marteinn Sigurðsson (1893–1986),
bóndi á Ysta-Felli I. Marteinn þótti
nærtækur við skepnur og var oft
fenginn til þess af Guðmundi lækni
Gíslasyni (1907–1969), sem lengi
var rannsóknarlæknir búfjársjúk-
dóma með aðsetri á Keldum, að
taka blóðsýni. Um þetta leyti var
óttast mjög um garnaveiki í naut-
gripum, að hún myndi breiðast út í
Þingeyjarsýslu. Felur nú Guðmund-
ur Marteini að taka blóðsýni úr
bola einum, er sýnt hafði af sér
grunsamleg sjúkdómseinkenni.
Fékk hann Sigga Lúther í lið með
sér og leggja þeir nú í bola vopn-
aðir hnífum og hæfilega stóru glasi
undir blóðsýnið. Marteinn skyldi
stinga eggjárninu í æð, en Siggi
Lúther sjá um að blóðið rynni í
glasið. Boli lét ófriðlega og ekki
tókst betur til en svo að eggjárnið
lenti í hné Marteins, en Siggi Lúth-
er brást ekki með glasið þannig að
það fylltist. Senda þeir svo sýn-
ishornið suður til Guðmundar og fá
hraðskeyti til baka: „Alls ekki setja
á undan þessum bola.“
III.
Goðafoss skoðum við ekki, höfum
séð hann nógu oft, merkastan þegar
frönsk hjón voru að þvo matarílát
sín í Skjálfandafljóti, rétt við foss-
brún. Þá hvarflaði að mér, að
kranavatnið í París væri ekki mjög
hreint. Við Elli ökum út Köldukinn,
yfir nyrðri brúna og þar blasir við
stórbýlið Rauðaskriða I., sem er í
Aðaldælahreppi. Þar er rekin
Ferðaþjónusta bænda af miklum
myndarskap. Komast þar oft færri
að en vilja, svo stækkun er hafin.
Ekkert lífsmark er að sjá á Aðal-
dalsflugvelli og er hörmulegt að sjá
þetta mikla mannvirki lítt eða ekki
notað, en þar sem lögmál Mamm-
ons gildir eru engar skyldur við
landsbyggðina, nema helst á kjör-
dag. Nú blasir Húsavíkurfjall við
sjónum, en þar veðjaði forfaðir
minn Skíða-Gunnar (Gunnar Þor-
steinsson frá Ærlæk) (1760–1818
ca.) við kaupmanninn Nicolai Buck,
hvort hann gæti rennt sér niður
Húsavíkurfjall niður í kauptúnið
framhjá verslun Bucks án þess að
detta. Kaupmaður stóð fyrir framan
búð sína með brennivínsstaup í
hendi, öruggur um, að hann ynni
veðmálið. Þetta fór á annan veg, því
Gunnar stóð alla leiðina frá fjalls-
toppi, framhjá verslun Bucks, greip
glasið úr hendi kaupmanns og
renndi úr því á ferðinni. Gunnar
Gunnarsson rithöfundur (1889–
1975) er fimmti maður frá Skíða-
Gunnari eins og sjá má á bakhlið
mósaíkverks hans á Skriðuklaustri
– Gunnar V, þar sem nú heitir
Gunnarsstofnun.
IV.
Aðalerindi mitt til Húsavíkur er
að skoða Hvalamiðstöðina við Hafn-
ar-stétt. Ég hafði frétt, að safn
þetta væri hið merkasta, en samt
kom það mér á óvart, því landanum
er oft hætt við að oflýsa svo oftast
verður maður fyrir vonbrigðum,
þegar slíkar stofnanir eru barðar
augum. Ráðlegg ég öllum ferða-
mönnum að skoða safn þetta, það
er sannarlega heimsóknar virði.
Sérstaklega fannst mér Hans Ellef-
sen (1856–1918) gerð góð skil, því
hann var allra manna stórtækastur
í hvalveiðum sínum, bæði við Ísa-
fjarðardjúp, á Sólbakka við Önund-
arfjörð, Asknesi í Mjóafirði austur
og létti eigi, fyrr en hann hafði sett
upp hvalveiðistöð í Suður-Afríku.
Stórskemmtileg veitingaaðstaða er
á hafnarsvæðinu, t.d. „Gamli Bauk-
ur“, þar sem við Elli fáum okkur
hressingu. Heitir hann eftir veit-
ingastað þeim, sem afi Bjarna
Benediktssonar forsætisráðherra
(1908–1970), Sveinn Víkingur
Magnússon (1846–l894), rak á síðari
hluta 19. aldar, en hann var nefnd-
ur „Sveinn í Bauk“ og var bæði
söðlasmiður og gestgjafi. Veðrið er
alveg frábært, hiti og blæjalogn.
Hvalaskoðunarbátarnir koma og
fara, oftast ná farþegarnir að sjá
eina hrefnu í ferð, nema fyrir
nokkru, að háhyrningsvaða hálf-
fyllti Skjálfanda, þannig að hrefn-
urnar hröktust burt. Stórhveli sjást
mjög sjaldan á Skjálfanda, en þá er
bara að kaupa sér myndband. Ég
kom fyrst til Húsavíkur sumarið
1936 og það hefur margt breyst síð-
an. Nú snýst allt um hvali, áður var
sveitaverslunin mest áberandi,
Kaupfélag Þingeyinga og Verslun
St. Guðjohnsen. Ása Stefánsdóttir
frá Öndólfsstöðum (1894–1984) og
Hjalti Illugason (188l–1958) ráku
Hótel Húsavík en Bjarni Bene-
diktsson (1877–1964) og Þórdís Ás-
geirsdóttir frá Knarrarnesi á Mýr-
um (1889–1965) ráku Hótel
Ásbyrgi. Allt er þetta horfið, nýir
tímar teknir við. En í þeim fjöl-
mörgu ferðum mínum til Húsavíkur
hefi ég aldrei séð slíka fegurð, sem
var að horfa út á Skjálfanda hinn
14. ágúst 2003. Við Elli höldum
heim til Akureyrar að loknum
ógleymanlegum degi.
Húsavíkurbréf II
Höfundur er lögfræðingur í Reykjavík.
Morgunblaðið/Leifur Sveinsson
Hvalaskoðunarsafnið t.v. (hvíta byggingin).
Morgunblaðið/Rúnar Þór
Elli Kára, Bensinn og Gamli Baukur, kirkjuturn Rögnvaldar Ólafssonar í baksýn.
Hvalaskoðunarbáturinn „Knörrinn“.
Morgunblaðið/Leifur Sveinsson
Spegilsléttur hafflöturinn, safnið til hægri.
Morgunblaðið/Leifur Sveinsson
Þorgeirskirkja á Ljósavatni.
Leifur Sveinsson
Morgunblaðið/Leifur Sveinsson
Eftir Leif Sveinsson