Morgunblaðið - 14.09.2003, Blaðsíða 24
24 SUNNUDAGUR 14. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
14. september 1993: „Gagn-
kvæm viðurkenning Ísraela
og Frelsissamtaka Palestínu
(PLO) og sáttmálinn sem
undirritaður var í Wash-
ington í gær um heimastjórn
Palestínumanna eru stærstu
tíðindi á vettvangi alþjóða-
mála frá því kommúnisminn
leið undir lok. Vonir hafa
vaknað um að takast muni
að tryggja frið með Ísrael-
um og aröbum eftir áratuga
hatur með tilheyrandi blóðs-
úthellingum og drög hafa
verið lögð að myndun ríkis
Palestínumanna. Enn fer því
þó fjarri að stöðugleiki hafi
verið tryggður í þessum eld-
fima heimshluta.“
. . . . . . . . . .
14. september 1983: „Um-
ræðuformið í sjónvarpssal er
fyrir löngu búið að ganga
sér til húðar. Einu gildir,
hvort um er að tefla um-
ræðuþætti milli stjórnmála-
manna undir stjórn umsjón-
armanns eða þætti, þar sem
stjórnmálamenn svara
spurningum blaðamanna. Í
báðum tilvikum er mark-
miðið að upplýsa almenning
en í fjöldamörg ár hefur nið-
urstaðan orðið einhvers kon-
ar hanaslagur. Er það
kannski það, sem þjóðin
vill?“
. . . . . . . . . .
15. september 1973: „Fátt
hefur vakið jafn mikla at-
hygli síðustu daga og fundur
rússneskra fjarskiptatækja á
botni Kleifarvatns. Eins og
fram hefur komið í fréttum,
voru ungir menn að æfa köf-
un í Kleifarvatni, er þeir af
tilviljun rákust á torkennileg
tæki á vatnsbotninum. Er
tækin höfðu verið dregin á
land, kom í ljós, að um var
að ræða fjarskiptatæki af
rússneskri tegund. Geysi-
öflug móttökutæki að sögn
sérfræðinga og tæknimanna.
Tækin báru þess merki að
reynt hafði verið að afmá hin
rússnesku tegundarheiti af
þeim.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Þ
jóðaratkvæðagreiðslan í Sví-
þjóð á morgun, sunnudag,
um upptöku evrunnar fer
fram við óvenjulegar aðstæð-
ur. Morðið á Önnu Lindh
utanríkisráðherra hefur
gjörbreytt hinu pólitíska
andrúmslofti í Svíþjóð. For-
menn allra stjórnmálaflokka ákváðu að þjóðarat-
kvæðagreiðslan skyldi engu að síður framkvæmd
og að þeir myndu virða niðurstöður hennar óháð
því hver úrslitin yrðu. Jafnframt var ákveðið að
allri hefðbundinni kosningabaráttu skyldi hætt
þar sem ekki væri við hæfi að halda pólitískum
átökum áfram í ljósi hins hörmulega atburðar.
Það er óhjákvæmilegt að morðið á Lindh hafi ein-
hver áhrif á niðurstöður atkvæðagreiðslunnar á
sunnudag. Hver þau áhrif verða og hversu mikil
mun ekki koma í ljós fyrr en eftir að atkvæði hafa
verið talin.
Til þessa hefur allt bent til að Svíar myndu
hafna evrunni. Skoðanakannanir hafa um langa
hríð sýnt að evruandstæðingar eru mun fleiri
meðal kjósenda heldur en stuðningsmenn þrátt
fyrir að stærstu stjórnmálaflokkarnir, samtök at-
vinnurekenda og verkalýðshreyfingin hafi lagt
lóð sitt á vogarskálarnar til að sannfæra kjós-
endur um að það væri Svíum í hag að taka upp
hinn sameiginlega gjaldmiðil Evrópusambands-
ins líkt og þorri aðildarríkjanna hefur gert.
Auk Svíþjóðar standa einungis Danmörk og
Bretland utan EMU. Í þeim ríkjum horfa margir
til Svíþjóðar enda ljóst að niðurstaðan þar mun
hafa mikil áhrif á umræður jafnt í Danmörku sem
Bretlandi óháð því hver úrslitin verða.
Úrslit gætu
orðið umdeild
Fastlega má búast við
því að niðurstaðan
verði umdeild í fram-
tíðinni vegna þess við
hve óvenjulegar aðstæður atkvæðagreiðslan fer
fram. Sænska þjóðin er í losti enda var Lindh
einn vinsælasti og virtasti stjórnmálamaður
landsins. Var talið nær öruggt að hún myndi inn-
an skamms taka við af Göran Persson sem for-
maður Jafnaðarmannaflokksins og þar með
væntanlega einnig forsætisráðherraembættinu.
Leiddar hafa verið líkur að því að voðaverkið
verði til að styrkja stöðu stuðningsmanna evr-
unnar. Annars vegar vegna þess að stuðnings-
menn verði líklegri til að mæta á kjörstað og hins
vegar vegna þess að andrúmsloftið í þjóðfélaginu
gæti orðið til að þeir sem eru móti evrunni en ekki
af miklum sannfæringarkrafti muni ekki kjósa
eða hugsanlega skila auðu. Kannanir sem gerðar
voru eftir morðið benda þó ekki til að það hafi
orðið til að riðla fylkingunum. Staðan er nær
óbreytt frá því í byrjun vikunnar. Kosningaþátt-
taka mun hins vegar skipta miklu máli. Raunar
hafa einnig verið færð rök fyrir því að morðið á
Lindh kunni að auka andstöðuna. Þegar mikil
óvissa og ótti ríki í samfélaginu séu meiri líkur á
að fólk vilji halda í það sem það þekki, í þessu til-
viki krónur og aura, í stað þess að taka stökkið út
í óvissuna.
Flestir ganga raunar út frá því sem vísu að Sví-
ar muni fyrr eða síðar taka upp evruna þó svo að
kjósendur muni hafna henni á sunnudag. Göran
Persson hefur lýst því yfir að ef það verði nið-
urstaðan verði ekki raunhæft að stefna aftur að
aðild fyrr en árið 2013. Flestir búast hins vegar
við því að það muni gerast fyrr.
Sú mikla heift sem einkennt hefur kosninga-
baráttuna mun jafnframt hafa töluverð eftirköst.
Sem dæmi má nefna að andstæðingar evrunnar
hafa haldið því fram að með því að taka upp evr-
una væri verið að eyðileggja sænskt samfélag,
rústa velferðarkerfinu og grafa undan stöðu
kvenna. Stuðningsmenn evrunnar tala á móti op-
inskátt um að einungis „einn og einn ellilífeyr-
isþegi“ hafi fært fram efnahagsleg rök gegn evr-
unni. Er þar vísað til tveggja fyrrum
seðlabankastjóra, þeirra Bengt Dennis og Lars
Wohlin, sem hafa verið áberandi í gagnrýni á evr-
una og haft mikil áhrif.
Þjóðaratkvæða-
greiðsla rétta
leiðin?
Þótt ekkert bendi enn
til að morðið á Lindh
tengist þjóðarat-
kvæðagreiðslunni með
neinum hætti hefur
það engu að síður orð-
ið til að Svíar eru farnir að spyrja spurninga um
það á hvaða nótum stjórnmálabaráttan fari fram
og þær aðstæður sem sænskir stjórnmálamenn
búi við. Hingað til hefur verið litið svo á að þátt-
taka í stjórnmálum eigi ekki að leiða til þess að
stjórnmálamenn verði að breyta sínu daglega lífi
að neinu ráði. Eflaust verður morðið á Lindh til
að öryggisráðstafanir verði hertar. Það var einn-
ig gert eftir að Olof Palme var skotinn til bana ár-
ið 1986. Smám saman færðust hlutirnir hins veg-
ar aftur í fyrra horf.
Því hefur jafnframt verið velt upp hvort þjóð-
aratkvæðagreiðsla sé rétta fyrirkomulagið til að
gera út um viðkvæm pólitísk deilumál. Olof Ruin,
prófessor emeritus við Stokkhólmsháskóla og
einn virtasti stjórnmálafræðingur Svíþjóðar, seg-
ir að sú spenna sem einkennt hefur baráttuna
hafi komið á óvart. Ein af ástæðunum fyrir því að
ákveðið var að efna til þjóðaratkvæðagreiðslu
hafi verið sú að reyna átti að koma í veg fyrir að
málið yrði flokkspólitískt. Í stað þess að draga úr
þeim skoðanamun sem hafi verið hjá sænsku
þjóðinni hafi kosningabaráttan hins vegar orðið
til að skerpa andstæður. Ruin segist vera þeirrar
skoðunar að kosningabaráttan hafi komið óorði á
þjóðaratkvæðagreiðsluformið. Hann segist að-
spurður telja ólíklegt að í framtíðinni verði haldin
atkvæðagreiðsla um það hvort Svíar eigi að taka
upp hina sameiginlegu stjórnarskrá ESB af þeim
sökum. Það hefði þó að hans mati verið nærtæk-
ara en að kjósa um evruna, sem snúist fyrst og
fremst um tæknileg atriði.
Rótgróin
andstaða
Það vekur óneitanlega
athygli að andstaða
við evruna skuli vera
jafnmikil og raun ber
vitni í Svíþjóð þrátt fyrir að Svíar hafi verið aðilar
að Evrópusambandinu allt frá árinu 1995. Mats
Johansson, stjórnmálaritstjóri Svenska Dagblad-
et, telur líkt og margir aðrir að helsta skýringin á
því sé að margir Svíar telji að í þjóðaratkvæða-
greiðslunni á morgun, sunnudag, sé hægt að „ná
fram hefndum“ vegna úrslitanna í þjóðarat-
kvæðagreiðslunni árið 1994, þar sem aðildin að
Evrópusambandinu var samþykkt með naumum
meirihluta. Kenning Johanssons er að Svíar telji
sig upp til hópa ekki vera „evrópska“ heldur
„sænska“. Það megi meðal annars sjá í sam-
ræmdum skoðanakönnunum sem framkvæmdar
eru í öllum aðildarríkjum Evrópusambandsins.
Þar komi ítrekað í ljós að engin önnur þjóð sé
jafnóvinveitt Evrópusambandinu og Atlantshafs-
bandalaginu og Svíar. Johansson er stuðnings-
maður Evrópusambandsins og evrunnar en seg-
ist engu að síður hafa ákveðna samúð með þeim
er gagnrýna evruna frá hægri með markaðsrök-
um. Hins vegar séu þau rök ekki nægilega sann-
færandi þegar þau séu skoðuð ofan í kjölinn.
„Einu haldbæru rökin gegn evrunni eru þau að
með upptöku hennar sé verið að flytja allt vald í
peningamálum til Evrópska seðlabankans í
Frankfurt. Á móti verður hins vegar jafnframt að
velta upp þeirri spurningu hversu mikið svigrúm
Svíar hafa um þessar mundir. Þegar þróunin er
skoðuð má í grófum dráttum segja að sænski
seðlabankinn hafi breytt vöxtum stundarfjórð-
ungi á eftir seðlabankanum í Frankfurt. Það má
því færa rök fyrir því að á meðan ekki séu
kreppuaðstæður fyrir hendi sé svigrúmið ekk-
ert.“
Svíar hafa samþykkt að gangast undir skilmála
stöðugleikasáttmálans svokallaða, sem setur ríkj-
um Evrópusambandsins þröngar skorður í rík-
isfjármálum, og hefur það leitt til stóraukinnar
ráðdeildar í rekstri hins opinbera í Svíþjóð. Jafn-
framt hefur aðildin að stöðugleikasáttmálanum
takmarkað sjálfstæði Svía í peningamálum veru-
lega.
Fyrsta skrefið
úr ESB?
Það sem Johansson og
fleiri hafa mestar
áhyggjur af er að í
huga andstæðinga
Evrópusambandsins sé atkvæðagreiðslan um
evruna einungis fyrsta skrefið á þeirri leið að
snúa við ákvörðuninni frá 1994 um aðild að ESB.
Verði evran felld muni jafnramt koma upp kröfur
um að haldin verði þjóðaratkvæðagreiðsla um
hvort Svíar eigi að taka upp hina sameiginlegu
stjórnarskrá Evrópusambandsins, sem nú er ver-
ið að leggja lokahöndina á. „Ef það yrði fellt í
þjóðaratkvæðagreiðslu að taka upp stjórnar-
skrána þá blasir við að Svíar yrðu að segja sig úr
Evrópusambandinu. Það er því mikið í húfi.“
Ekki síst er mikið í húfi fyrir Göran Persson,
forsætisráðherra og leiðtoga Jafnaðarmanna-
flokksins. Eru margir sænskir sérfræðingar
þeirrar skoðunar að atkvæðagreiðslan á sunnu-
dag sé mikilvægasta augnablikið á stjórnmála-
ferli Perssons. Jafnframt er ljóst að verulegur
ytri þrýstingur er á sænsku ríkisstjórnina, jafnt
frá Evrópusambandinu sem einstaka ríkisstjórn-
um aðildarríkja. Er stjórn Tony Blairs í Bretlandi
oft nefnd í því sambandi.
Í Bretlandi hefur hugsanleg aðild að evrunni
verið eitt mesta pólitíska deilumál síðustu ára.
Þótt ríkisstjórn Verkamannaflokksins vilji stefna
að því að taka upp evruna hafa pólitískar aðstæð-
ur verið með þeim hætti að það hefur ekki verið
STUÐNINGUR
VIÐ FRUMKVÖÐLA
Í íslensku hugviti býr gnótt tæki-færa eins og margsinnis hefursýnt sig. Hugvitið blómstrar hins
vegar ekki eitt og sér og öflugan stuðn-
ing getur þurft til þess að koma hug-
mynd af teikniborðinu og á almennan
markað. Morgunblaðið hefur reglulega
fjallað um svokölluð sprotafyrirtæki í
tækni og vísindum, sem eru að keppast
við að hrifsa frumkvæðið í alþjóðlegu
umhverfi þar sem ríkir hörð sam-
keppni. Það virðist vera álit þeirra,
sem að slíkum fyrirtækjum standa, að á
Íslandi sé reynt að styðja fyrstu skref
þróunarvinnu, en úthaldið skorti til að
fylgja verkefnum eftir alla leið.
Í Morgunblaðinu í dag er fjallað um
íslenska fyrirtækið Kine ehf., sem hef-
ur þróað þráðlausa vöðvarita og hug-
búnað til hreyfigreiningar. Fyrirtækið
er farið að selja vörur sínar víða um
heim og hefur þar á meðal skipt við
Geimvísindastofnun Bandaríkjanna.
Forsvarsmenn fyrirtækisins segja að
þróunarvinnan hafi tekið langan tíma,
en hefði áreiðanlega kostað meira væri
Kine í öðru landi. Um þessar mundir
standi fyrirtækið hins vegar á tíma-
mótum, þróunarvinnan að baki og var-
an tilbúin. Nú skorti fé til að stækka og
eflast og áhættufé sé horfið af íslensk-
um markaði.
Bjarni Þór Gunnlaugsson, fram-
kvæmdastjóri Kine, segir að fjárfestar
virðist einblína á fyrirtæki, sem sýni
hagnað, en það geri Kine vitaskuld ekki
enn. Erlendir fjárfestar meti fyrirtæki
hins vegar eftir hugmyndum og líklega
muni koma erlent fé inn í fyrirtækið, en
þangað til það fæst þurfi innlent fé.
Hann segir að erlendir fjárfestar, sem
sýnt hafi áhuga á Kine, hafi sagt að fyr-
irtækið þyrfti þá að skipta um ríkis-
fang: „Hingað komu breskir fjárfestar,
sem kynntu meðal annars styrkjakerf-
ið í Bretlandi og hversu auðvelt væri að
koma upp hátæknifyrirtæki þar. Þeir
setja sem skilyrði fyrir fjárfestingu að
fyrirtækið verði breskt. Við höfum
heyrt þetta viðhorf víðar.“
Í júlí sögðu Hjalti Harðarson og
Torfi Þórhallsson, sem unnið hafa að
hönnun og smíði dvergkafbátsins eða
djúpfarsins Gavia, í samtali við Morg-
unblaðið að þeir sæju ekki ástæðu til að
flytja fyrirtæki sitt til útlanda, þótt sá
möguleiki virtist fyrir hendi: „Við vilj-
um halda þessari starfsemi hér á landi
ef mögulegt er. Það er hins vegar ekk-
ert launungarmál að erlendir fjárfestar
hafa sýnt fyrirtækinu áhuga. Ef við
náum góðum samningum í haust verður
minni þörf en ella á að fá fjármagn frá
erlendum fjárfestum. En við ætlum að
meta öll tilboð með opnum huga.“
Í mars birtist í Morgunblaðinu viðtal
við Björn L. Örvar og Einar Mäntylä,
sem reka ORF líftækni hf., og höfðu
þeir svipaða sögu að segja. Þeir telja
alla umgjörð um þekkingariðnað hér á
landi í hróplegu ósamræmi við stöðuna
í nágrannalöndunum, ráðamönnum
verði tíðrætt um að hér þurfi að byggja
upp þekkingarsamfélag, en Íslending-
ar eigi langt í land: „Við höfum rekið
okkur á þetta í samtölum við erlenda
fjárfesta, sem segjast hafa fulla trú á
aðferð okkar við próteinframleiðslu, en
setja það fyrir sig að hér sé lítill stuðn-
ingur við starfsemi af þessu tagi. Í
Belgíu sögðust einkafjárfestar tilbúnir
að leggja fé í fyrirtækið, en þeir vildu
að við flyttum það til Belgíu, því þá ætt-
um við jafnframt rétt á góðum rann-
sóknarstyrkjum. Sama var uppi á ten-
ingnum í Danmörku.“
ORF líftækni gerði samanburð á
samkeppnisstöðu sprotafyrirtækja í
líftækni í ýmsum löndum og komst að
þeirri niðurstöðu að væri hlutfallslega
sama fjármagni veitt í þennan geira
hér á landi og gert er á Írlandi yrði ár-
legt framlag ríkisins 3,1 milljarður
króna.
Eins og fram hefur komið er Ný-
sköpunarsjóður í miklum vandræðum.
Hlutverk hans er að stuðla að nýsköp-
un í samfélaginu og taka þátt í fjár-
mögnun. Fjárhagsstaða hans er hins
vegar þannig að hann hefur ekki burði
til að taka þátt í nýjum verkefnum og
er í raun að breytast í vörslusjóð. Sjóð-
urinn fékk á sínum tíma fjóra milljarða
í eigið fé og er honum ætlað að standa
undir rekstri með ávöxtun þess fjár.
Nú er staðan þannig sjóðurinn þyrfti
fjármuni til tveggja eða þriggja ára til
að geta svarað eftirspurn.
Vandinn er sá að hér á landi vantar
úthald eða skilning til að fylgja sprota-
fyrirtækjum eftir. Til lítils er að leggja
aðeins fé í sprotafyrirtæki á frumstigi.
Í grannríkjum okkar eru veittir styrkir
til að hjálpa hátæknifyrirtækjum til að
festa sér markaði og þeir laða að fjár-
festa. Sprotafyrirtæki hér sitja ekki við
sama borð og keppinautar þeirra er-
lendis. Það er ljóst að eitthvað verður
að grípa til bragðs til eigi ekki að flæma
slík fyrirtæki úr landi.