Morgunblaðið - 16.09.2003, Blaðsíða 23

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 16. SEPTEMBER 2003 23
Alltaf á laugardögum
Smáauglýsing
á aðeins 500 kr.*
Áskrifendum Morgunblaðsins býðst smáauglýsing fyrir aðeins 500 kr.*
Almennt verð er 1.689 kr.
Pantanafrestur er til kl. 12.00 á föstudögum.
*5 línur; tilboðið gildir til 31. desember 2003.
Hafðu samband! Auglýsingadeild Morgunblaðsins,
sími 569 1111 eða augl@mbl.is
ÍS
LE
N
SK
A
A
U
G
LÝ
SI
N
G
A
ST
O
FA
N
/S
IA
.I
S
M
O
R
21
22
0
0
9/
20
03
LANGVINNIR verkir eru vanda-
mál sem margir þekkja. Stundum
fær fólk verki án áverka en skýringin
getur legið í of miklu
líkamlegu eða and-
legu álagi. Flestir
sem þjást af verkjum
draga úr líkams-
þjálfun eða hætta al-
veg. Það eru eðlileg
viðbrögð líkamans að
koma sér undan verkjum en hreyf-
ingaleysi getur komið af stað enn
meiri vandamálum. Með tímanum
dregur úr þoli og þreki en samtímis
minnkar getan til að stunda vinnu og
félagslíf. Margir finna fyrir kvíða
vegna minnkandi getu á ýmsum svið-
um. Þannig hafa verkir einnig nei-
kvæð áhrif á andlega líðan.
Verkir geta haft áhrif á líkams-
stöðu fólks sem oft verður þannig að
líkamsþunginn er á hælunum, hnén
„læsast“, mjaðmir vísa fram, mjó-
hryggur fer í fettu og hakan fer fram.
Þá er óþarfa álag á mörgum liðamót-
um. Spenna myndast í vöðvum sem
veldur truflun á blóðrás sem getur
viðhaldið verkjunum eða aukið þá. Til
að snúa blaðinu við er nauðsynlegt að
bæta líkamsástandið. Oft hentar ekki
sú þjálfun sem í boði er. Fólk byrjar
að æfa en gefst upp eftir mismargar
tilraunir. Ein ástæðan er að léttustu
tímarnir í leikfimi eru of erfiðir fyrir
viðkomandi. Margir fá þau skilaboð
frá læknum og öðrum „að fara út að
ganga“. Ég tek undir þau orð því
ganga hentar flestum. Þó er algengt
að heyra fólk með verki kvarta yfir að
þeir versni við göngu. Oft er ástæðan
tengd líkamsstöðunni en þegar fólk
stendur í hinni „læstu“ stöðu er hætt
við að göngulagið sé í sömu átt. Þá
vantar fjöðrun í göngulagið og spenn-
unni er haldið í vöðvunum. Með
„læstu“ stöðunni vantar þau jákvæðu
áhrif sem gangan getur gefið. Má þar
nefna eðlilega hreyfingu á liði og
vöðva sem örvar blóðrásina. Til að
geta breytt líkamsstöðunni og göngu-
lagi þarf að efla líkamsvitund. Lík-
amsvitund er það að skynja líkam-
ann. Það þýðir að geta gert
greinarmun á spenntum og slökum
vöðva og hvort liðamót eru í slakri
eða læstri stöðu. Einnig að finna mun
á verk og spennu eða þreytu. Ef mað-
ur vill breyta líkamsstöðu sinni er
gott ráð að skoða stöðuna eins og hún
er. Ef maður getur fundið hvernig
staðan er, er hægt að breyta henni og
leita eftir þægilegri og áreynslulítilli
stöðu þar sem liðir og vöðvar eru í
jafnvægi.
Til eru ýmsar aðferðir til að örva
líkamsvitund svo sem Tai Chi Quan
og aðferðir sem kenndar eru við
Dropsy og Feldenkrais. Einnig sum-
ar tegundir Yoga og Alexander-
tæknin. Burt séð frá hvaða aðferð er
notuð þarf kennarinn að vera meðvit-
aður um eigin líkamsvitund. Þeir sem
kenna fólki með heilsubresti þurfa að
hafa þekkingu á líkams- og sjúk-
dómafræðum. Það er gott að kanna
bakgrunn kennarans áður en haldið
er á námskeið.
Tai Chi er æfingakerfi sem upp-
runnið er í Kína. Það hefur meðal
annars þann tilgang að viðhalda and-
legu og líkamlegu jafnvægi. Mikið er
lagt upp úr líkamsstöðunni og að
finna réttan þyngdarpunkt. Hvort
sem um kyrrstöðu eða hreyfingu er
að ræða fæst jafnvægi í álagi á liða-
mót og vöðva en þá næst einnig fram
slökunarástand. Þannig skapast
ástand sem er hugleiðsla með eða án
hreyfingar. Þróast hafa mismunandi
kerfi sem öll flokkast undir samheitið
Tai Chi Quan. Öll kerfin hafa sama
grunn þó hvert hafi sitt sérkenni. Öll
nota þungaflutning, snúninga og
spíralhreyfingu sem kölluð er „reel-
ing silk“ og er nafnið dregið af hreyf-
ingu silkiormsins í púpunni. Í „reel-
ing silk“ er lögð áhersla á að ná
tökum á þungaflutningi, snúningum
og jafnvægi huga og líkama en þar
með skapast grunnurinn að flóknari
kerfum.
Í kínverskri læknisfræði er talað
um lífsorku sem flæðir eftir brautum
um líkamann en allar brautirnar
krossa í punkti sem liggur í kviðnum
og er miðja líkamans. Heilbrigður
líkami og sál hefur óhindrað flæði
lífsorkunnar um brautir sínar. Ef
hindrun verður á flæðinu getur það
leitt til verkja og/eða sjúkdóma. Öll
kerfin miða að því að fá lífsorkuna til
að flæða óhindrað um líkamann.
Í Tai Chi þarf maður að skynja eig-
in líkamsbyggingu, styrk og hreyfi-
getu með því að einbeita sér að lík-
amsástandinu hverju sinni. Með
tímanum á maður að geta beitt eigin
líkamsvitund til að ákvarða hvort
maður ráði við ákveðið verkefni eða
ekki. Þegar framkvæma á Tai Chi
þarf maður að kyrra líkama og huga
og einbeita sér að eigin vitund til að
ákvarða hversu stórt fyrsta skrefið á
að vera því af því ræðst hversu erfið
þessi lota verður. Í hverri lotu á að
nota líkamann á áhrifaríkan hátt,
nota nægan styrk án óþarfa spennu.
Hreyfingarnar eiga að flæða um lík-
amann þannig að allir hlutar lík-
amans verði ein heild.
Fólk á öllum aldri getur stundað
Tai Chi. Fólk sem þarf að nota ein-
beitingu í starfi, svo sem lista- og
íþróttafólk getur nýtt sér Tai Chi til
að ná enn meiri árangri. Einnig geta
ýmsir sjúklingahópar og aldraðir not-
að Tai Chi til að styrkja sig. Tai Chi
er líka kjörið æfingakerfi fyrir fólk
með langvinna verki þar sem það
sameinar líkamsvitund, líkams-
þjálfun og hugleiðslu.
Langvinnir verkir, líkams-
vitund og Tai Chi Quan
Eftir Sigrúnu Völu Björnsdóttur
Höfundur er sjúkraþjálfari og kennir Tai
Chi Quan hjá Hreyfigreiningu og á HNLFÍ.
Á UNGLINGSÁRUM eiga sér
stað miklar breytingar. Kröfur og
skyldur samfélagsins aukast og fyr-
irsjáanlegar eru
mikilvægar ákvarð-
anir um framtíðina.
Huga þarf m.a. að
menntun, hvað mað-
ur vilji verða, taka
afstöðu til ýmissa
málefna og svo er
það auðvitað ástin og þau ævintýri
sem henni fylgja. Á þessum tíma
verður vinahópurinn sífellt mik-
ilvægari og fjölskyldan fær því
minni tíma. Stefnan er tekin á aukið
sjálfstæði. Unglingum þykir spenn-
andi að kanna þá möguleika sem lífið
hefur upp á að bjóða og draga í efa
ýmis viðmið og gildi. Flestir ungling-
ar ganga áfallalaust í gegnum þetta
tímabil. Margir byrja að fikta með
vímuefni og sumir missa stjórnina á
vímuefnaneyslu sinni og lífi sínu al-
mennt. Þegar það gerist þarf fjöl-
skyldan að grípa inn í með markviss-
um aðgerðum og þá oft með aðstoð
utanaðkomandi aðila.
Ég þekki mörg dæmi þess að ekki
er gripið inn í vandamál, tengd
neyslu vímugjafa, fyrr en þau eru
orðin svo alvarleg að stofnanavistun
virðist eini kosturinn. En rannsóknir
hafa sýnt að ef gripið er fyrr inn í
ferlið er hægt að ná mun betri
árangri án stofnanavistunnar. Slík
íhlutun hefur einnig reynst ódýrari
kostur. Þjónusta af þessu tagi ein-
kennist einnig af því að þátttak-
endur geta dvalið hjá fjölskyldu
sinni og stundað skóla eða vinnu því
þátttaka krefst ekki vistunar.
Sem dæmi um þannig úrræði má
nefna þá leið þegar unglingum er
boðinn vettvangur til listrænnar
sköpunar og þjálfunar í samskiptum
og lífsleikni sem kost til mótvægis
við áhættusama hegðun, s.s. vímu-
efnaneyslu, ofbeldishegðun og af-
brot. Annað dæmi er fjölskyldu- og
samfélagsmiðuð nálgun þar sem
unnið er gagngert með þá orsaka-
þætti sem hugsanlega hafa áhrif á
frávikshegðun hjá unglingnum. Slík
ráðgjöf lítur á þátttakandann sem
hluta af flóknu og samverkandi neti
sem inniheldur m.a. fjölskyldu, vini,
skóla og nánasta umhverfi.
Með listrænni sköpun og þjálfun í
samskiptum og lífsleikni, sem kost
til mótvægis við áhættusama hegð-
un, er verið að bjóða áhrifaríkt og
hagkvæmt úrræði í forvörnum og
meðferð í stað kostnaðarsamrar
meðferðar á stofnun. Leitast er við
að virkja og styrkja skóla og heimili
til að styðja unglingana í að fullnýta
sér þá möguleika sem í boði eru.
Leiðbeinendur, sem sameina hæfni á
sviði sköpunar og mannlegra sam-
skipta, aðstoða og hvetja unglingana
til að beita ímyndunarafli sínu og
sköpunargáfu til að ná félagslegri og
tilfinningalegri kjölfestu. Eitt af lyk-
ilhugtökunum í nálguninni er „vellíð-
an án vímuefna“.
Slík úrræði eru skipulögð sem
nám þannig að nemendurnir innrit-
ast að hausti eða um áramót og út-
skrifast eftir að hafa lokið ákveðnum
áföngum. Námsefnið og ráðgjöfin er
byggð á listnámi, uppákomum
tengdum vellíðan án vímuefna, hóp-
og einstaklingsráðgjöf (hugrænni at-
ferlismeðferð) og sjálfsstyrkingu.
Þar sem það á við eru unglingarnir
hvattir til efla sjálfa sig á öðrum
vettvangi, s.s. í almennu námi, sjálfs-
hjálparhópum, félagsstarfi, íþróttum
og trúarlífi. Erlendar rannsóknir
gefa til kynna að úrræði af þessu
tagi skili unglingum með hegð-
unarvandamál að jafnaði betri ár-
angri en stofnanavistanir.
Íhlutunin er miðuð við þarfir ein-
staklingsins, fjölskyldu hans og fé-
lagsumhverfi og er oft nauðsynleg á
fleiri en einum stað í félagslega
tengslaneti þátttakanda. Markmiðin
eru að m.a. auka hæfni uppalanda,
minnka tengsl unglingsins við að-
stæður og einstaklinga þar sem
óæskileg hegðun kemur fram, bæta
árangur í skóla og auka þátttöku í
jákvæðu félags- og tómstundastarfi.
Unnið er markvisst að því að búa svo
í haginn hjá unglingnum og fjöl-
skyldu hans að allir aðilar séu full-
færir um að viðhalda því jákvæða
umhverfi sem byggt er upp í sam-
vinnu við ráðgjafa.
Faglegt mat á verkefnum sem
nota íhlutun af þessu tagi, bæði í
Bandaríkjunum og Evrópu, gefa til
kynna mjög góðan árangur, m.a.
minnkandi líkur á vímuefnaneyslu,
afbrotum fækkar og andfélagsleg
hegðun minnkar. Ráðgjöfin hefur
einnig stórlega minnkað líkur á að
þátttakendur þurfi á stofnanavistun
að halda seinna meir. Fjölskyldan
hefur þá einnig farið að virka betur
sem samheldin eining og tíðni geð-
rænna kvilla minnkar.
Ýmsir aðilar hafa reynt eða lagt á
ráðin um að vinna á þeim nótum sem
hér er um rætt. En að mínu mati
hafa þau verkefni og hugmyndir
ekki hlotið nægjanlegan stuðning.
Kannski er það vegna þess að það
hefur reynst okkur svo erfitt að
losna undan þeim stofnanahugs-
unarhætti sem einkennir þetta starf.
Með þessu á ég ekki við að stofnanir
séu óþarfar, alls ekki. Það sem ég á
við er að við getum náð betri árangri
með stóran hóp unglinga með að-
ferðum á borð við þær sem hér eru
nefndar og það með minni tilkostn-
aði. Það verða þó ávallt einhverjir
sem eru það ómóttækilegir slíkri
nálgun að stofnanavistun er eina
ráðið.
Ég er meðvituð um það að var-
hugavert geti verið að heimfæra er-
lendar rannsóknir beint á okkar
samfélag. En niðurstöðurnar eru
slíkar að ég tel tímabært að látið sé á
það reyna, með markvissum hætti,
hvort slíkt eigi einnig við hér.
Stuðningur við ungt
fólk í vímuefnavanda
Eftir Hrafndísi Teklu Pétursdóttur
Höfundur er sálfræðingur og fram-
kvæmdastjóri Nýrrar leiðar ráðgjafar.