Morgunblaðið - 17.09.2003, Blaðsíða 25

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 17. SEPTEMBER 2003 25
AÐ fá í vöggugjöf mikla tónlist-
arhæfileika, síðan uppeldi sem hlúir
að þeim og leyfir þeim að þroskast á
jákvæðan hátt og fá kennslu hjá góð-
um kennurum sem byggja kunnáttu-
samlega ofan á þessa traustu und-
irstöðu er nokkuð sem getur ekki
skilað öðru en sjálfstætt þroskaðri
tónlistarmanneskju. Ástríður Alda
Sigurðardóttir er ein þessara lukk-
unnar pamfíla, enda mun árangurinn
hafa komið snemma í ljós. Samhliða
stúdentsprófi lauk hún einleikara-
prófi frá Tónlistarskólanum í
Reykjavík aðeins 19 ára gömul og sl.
vor lauk hún diploma-prófi með
hæstu einkunn frá Indiana Univers-
ity school of Music í Bloomington.
Ástríður hélt svokallaða – debut-tón-
leika í sal Tónlistarhússins í Kópa-
vogi á miðvikudaginn var þar sem
hún lék verk eftir Beethoven, Bartok
og Chopin. Það sem vakti strax at-
hygli undirritaðs var agaður leikur,
fágaður ásláttur, góð tækni sem
skyggði ekki á tónlistina, næmt eyra
flytjanda fyrir túlkun tónlistarinnar
sem skilaði sér fullkomlega til áheyr-
enda.
Píanósónötuna op. 31 nr. 3 í Es-
dúr samdi Beethoven 1802 og er hún
sú 18. í röðinni af þeim 32 píanósón-
ötum sem hann samdi. Hinar miklu
andstæður 1. þáttar nutu sín vel, og
fallega uppbyggðar hendingar með
löngum upptakti sem rís og stígur í
styrk þar til hámarki er náð og hníg-
ur síðan milt til baka í Scherzo-þætt-
inum voru fallega mótaðar. Í Menú-
ettinum sungu öll stefin
áreynslulaust og Ástríður lék sér að
öllum styrkleikaskalanum og
Presto- kaflinn var ákveðinn, léttur
og leikandi.
Ungverska tónskáldið, píanóleik-
arinn og þjóðlagasafnarinn Béla
Bartok samdi Danssvítu sína
(Táncszvit) fyrir hljómsveit 1923 í
tilefni 50 ára sameiningar Buda og
Pest. Bartok umskrifaði svítuna síð-
ar fyrir píanó og var sú gerð frum-
flutt af György Sándor 1945. Svítan
samanstendur af fimm dönsum
ásamt finale sem Bartok tengir sam-
an í eina heild með millispili (ritor-
nello). Í svítunni sameinast sérkenni
ungverskra þjóðlaga og hinna fjöl-
breytilegu hrynmynstra þeirra. All-
ar andstæður og sérkenni þessa
fingurbrjóts nutu sín til fulls í út-
hugsuðum leik Ástríðar.
Eftir hlé lék Ástríður síðan allar
24 prelúdíurnar op. 28 eftir Frédéric
Chopin. Prelúdíurnar eru í öllum
tóntegundum fimmundahringsins,
C-dúr – a-moll – G-dúr o.s.frv. og sú
síðasta í d-moll. Chopin mun aldrei
hafa flutt þessar perlur opinberlega í
heild sinni. Hann var orðinn sjúkur
af tæringu og dvaldist í klaustri á
Mallorca þegar hann samdi prelúdí-
urnar, sagt er að hann hafi sest niður
við píanóið á kvöldin eftir göngutúra
og leikið falleg lög sem hann kallaði
prelúdíur. Ástríður lék prelúdíurnar
sem heildstætt tónaljóð og gerði það
einstaklega vel svo maður hreinlega
gleymdi stað og stund. Hver pre-
lúdía naut sín sjálfstætt í einfaldleika
sínum en samt var heildarsvipur yfir
túlkun Ástríðar.
Það fer ekki á milli mála að Ástríð-
ur hefur þegar náð töluverðum
þroska á braut listagyðjunnar og á
örugglega eftir að ná langt í þjón-
ustu hennar, hún virðist nálgast tón-
listina í auðmýkt og með virðingu og
þannig ná úthugsuðum skilningi á
innihaldinu sem hún miðlar áfram til
áheyrenda.
Rismikill og vandaður píanóleikur
TÓNLIST
Salurinn í Kópavogi
Ástríður Alda Sigurðardóttir, píanóleik-
ari. Miðvikudagurinn 10. september kl.
20.
PÍANÓTÓNLEIKAR
Jón Ólafur Sigurðsson
Morgunblaðið/Ásdís
Ástríður Alda Sigurðardóttir.
Nálgast tónlistina í auðmýkt.
„BÓKMENNTIRNAR eru leik-
ur, leyfið mér því, herrar mínir og
frúr, að leika mér og komið og leik-
ið ykkur með mér, ég býð ykkur til
leiks.“ Þetta segir José Carlos Som-
oza, handhafi Gullna rýtingsins, í
fróðlegu viðtali við þýðanda sinn,
Hermann Stefánsson, í Lesbók
Morgunblaðsins á dögunum. Setn-
inguna segir hann vera boðskap
sinn til lesenda með þríleiknum sem
Skuggaleikir tilheyra; bókum sem
fjalla um skáldskap og veruleika.
Skuggaleikir fjallar svo sannar-
lega um skáldskap og veruleika;
hún er blóðug og spennandi glæpa-
saga með ádeilu og boðskap, hún er
hrikalega fyndin grínsaga en hún er
einnig áhugaverð hugleiðing um
samband höfundar, texta, afritara,
þýðanda og lesanda þar sem allt er
dregið í efa. Texti og hugmyndir
eru rifin svo í sundur að ekki stend-
ur steinn yfir steini í bókarlok. Af-
bygging í yfirgengilegum póstmód-
ernískum stíl leitar á hugann og
ætla mætti að úr þessu yrði hræri-
grautur en svo er ekki heldur fær
lesandi á silfurbakka rétt sem
bragðast ævintýralega vel. Það sem
upp úr stendur að lestri loknum er
fyrst og fremst hve snilldarlega er
gert grín að alvarlegum texta- og
bókmenntafræðingum og hve valdið
er gott á mismunandi stíl.
Sagan gerist á tveimur sviðum
sem skarast óvænt svo um munar
þegar minnst varir.
Aðalglæpasagan á að
vera skrifuð og gerist í
Grikklandi hinu forna
á tímum Platóns sem
er meira að segja ein
af persónunum.
Nafn sögunnar á
frummálinu vísar í
helliskenningu Plat-
óns, La caverna de las
ideas, og vitnað er í
heimspekinginn í byrj-
un þar sem segir meðal annars:
„Sterk rök eru gegn því að reyna að
skrifa nokkuð um málefni á borð við
þetta, rök sem ég hef sett fram
margsinnis áður en tel mig verða að
ítreka nú enn og aftur.“ (Bls. 5.)
Tilvitnunin og stöðugar neðanmáls-
greinar þýðanda hins forna frum-
texta verða til þess að lesendur
setja sig í fræðilega gírinn því til-
hneigingin er að trúa því sem sett
er fram á þennan hátt. Hins vegar
er tilvitnunin einmitt vísbending um
það sem koma skal í vangaveltum
bókarinnar: Til hvers að vera að
skrifa þegar hver og einn túlkar
með sínum hætti? Eru hugmyndir
sameiginlegar og sjálfstæðar og allt
annað skuggamyndir?
Fyrsta neðanmálsgreinin er hefð-
bundin og fræðileg:
„Fyrstu fimm línurnar
vantar. Í útgáfu sinni
af frumtextanum segir
Montalo að pappírinn
hafi verið rifinn á þess-
um stað …“ (Bls. 7.)
Montalo þessi er afrit-
arinn, að því er virðist,
en kemur æ meira við
sögu og það mjög
óvænt. Neðanmáls-
greinar taka æ meira
pláss og verða persónulegri: „Frá
því ég var lokaður hér inni hefur
eitt af mínum stærstu vandamálum
verið harðlífi.“ (Bls. 177.) Melting-
arstarfsemi þýðandans skiptir
miklu máli í hans persónulega lífi
sem kemur betur og betur fram og
er yfirleitt mjög skemmtilegur lest-
ur.
Líðan hins fyrirferðarmikla þýð-
anda er alltaf tengd meginefni, tákn-
um og fyrirboðum glæpasögunnar
sjálfrar sem gerist til forna eins og
áður sagði og stendur vel fyrir sínu
sem spennusaga, fyrir utan fantasíu-
lega skörun við líf og tilfinningar
þýðandans. Aðalpersónan er ráð-
gátumeistarinn Herakles Pontór sem
er fenginn til þess að rannsaka dul-
arfullan dauðdaga ungs manns. Nafn
hans vísar til Hercule Poirot hjá
Agöthu Christie en einnig til Herkúl-
esar frá Pontíku sem í goðsögunum
leysti þrautir sem eiga sér hliðstæðu
í þessari sögu. Fleiri dauðsföll verða
og margir eru grunaðir en lausn ráð-
gátunnar óvænt eins og vera ber. Í
sögunni er lifandi lýsing á forngrísk-
um tíma og umhverfi auk þess sem
velt er upp spurningum um mann-
legt eðli, stjórnmál, heimspeki og
trúarbrögð. Stíllinn er trúverðugur
og oft fallegur, mitt í gróteskum ljót-
leikanum: „Á milli ólífutrjánna bitust
gljásvört meri og smaragðsgrænn
bitmýssveimur um kjötstykki sem
var viðurstyggilega útlítandi.“ (Bls.
224.) Þarna er reyndar á ferðinni
það sem þýðandinn kallar eidesísk
tákn og er eitt af því sem virkar svo
alvarlega í byrjun bókar en verður
mjög fyndið þegar á líður. Þó að ekki
sé hægt að dæma verk alvöru þýð-
andans, Hermanns Stefánssonar, af
samanburði við frummálið er ljóst að
hann hefur unnið gott verk í meg-
inatriðum.
Það er vandi að segja ekki of mik-
ið þegar um spennusögu er að ræða
en vonandi varpa ofangreind dæmi
einhverju ljósi á þessa óvenjulegu
bók. Það verður gaman að lesa
hana aftur þegar allt er orðið ljóst
og njóta galdranna sem höfundur
beitir til að blekkja lesendur sína,
koma þeim á óvart. Það er ekki
skrýtið að José Carlos Somoza hafi
fengið virtustu glæpasagnaverðlaun
heims fyrir Skuggaleiki og stór-
kostlegt var að fá hann á bók-
menntahátíðina sem lauk um liðna
helgi.
Hugmyndir
og orð
BÆKUR
Skáldsaga
eftir José Carlos Somoza í þýðingu Her-
manns Stefánssonar. JPV útgáfa, Reykja-
vík 2003, 310 bls.
SKUGGALEIKIR
Hrund Ólafsdóttir
José Carlos Somoza
RÉTTINDASTOFA Eddu hef-
ur gengið frá samningum um
sölu á skáldsögunni Óvinafagn-
aður eftir Ein-
ar Kárason til
Finnlands og
Þýskalands.
Áður hefur út-
gáfurétturinn
verið seldur til
Danmerkur.
Þá hlaut Óvina-
fagnaður
hæsta vilyrðið
sem veitt hefur verið í sögu
Kvikmyndasjóðs, 75 milljónir
króna, á nýliðnu sumri. Friðrik
Þór Friðriksson leikstýrir og
framleiðandi er Íslenska kvik-
myndasamsteypan og er þetta
viðamesta verkefni íslenskrar
kvikmyndasögu. Áætlaður
framleiðslukostnaður myndar-
innar nemur um einum og hálf-
um milljarði. Bókin kom fyrst út
árið 2001 hjá Máli og menningu.
Sögusvið Óvinafagnaðar er
Sturlungaöldin. Hefst frásögnin
á því að Þórður kakali situr að
sumbli í Noregi árið 1238 þegar
hann fær þær fréttir að faðir
hans og hinn glæsti bróðir,
Sturla Sighvatsson, hafi verið
felldir í Örlygsstaðabardaga.
Þórður kakali ákveður að kveðja
bílífið í Noregi, halda heim og
mæta fjendum sínum. Í hönd fer
atburðarás þar sem við sögu
koma stoltir höfðingjar, þöglir
vígamenn, stórlátar konur,
flækingshundar og stríðsþreytt-
ir bændur.
Óvinafagn-
aður til
Finnlands
og Þýska-
lands
Einar Kárason
Vefur lands og lita
– Júlíana Sveins-
dóttir er gefin út í
tilefni yfirlitssýn-
ingar á verkum
Júlíönu Sveins-
dóttur á Listasafni
Íslands. Bókin
gefur heilstæða
mynd af listferli Júlíönu. Meðal efnis
er umfjöllun listfræðinganna Hrafn-
hildar Schram, Dagnýjar Heiðdal og
Hörpu Þórsdóttur um meginþemu í
list Júlíönu, ævi hennar í Danmörku
og myndvefnað.
Yfir 30 litprentaðar myndir af verk-
um listamannsins prýða bókina og
eru mörg verk sem ekki hafa sést op-
inberlega áður.
Útgefandi er Listasafn Íslands.
Bókin er 80 bls., á íslensku og ensku.
Kynninarverð: 3.900 kr.
Listaverk