Morgunblaðið - 17.09.2003, Blaðsíða 30

30 MIÐVIKUDAGUR 17. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
E
NGIN deild innan Há-
skóla Íslands (HÍ) eða
Kennaraháskóla Ís-
lands (KHÍ) hefur
beint samstarf við
Stígamót, Barnahús eða Barna-
verndarstofu hvað varðar fræðslu
um kynferðislegt ofbeldi gegn börn-
um. Forsvarsmenn þessara deilda
vilja þó flestir meina að kynferðis-
legu ofbeldi gegn börnum séu gerð
skil í náminu en margir telja það
vera málaflokk sem megi standa
betur að.
Bragi Guðbrandsson, forstjóri
Barnaverndarstofu, segist hræddur
um að það skorti talsvert á að
fræðsla um kynferðislegt ofbeldi sé
fullnægjandi í menntun fagstétta
sem starfa með börnum. Vigdís Er-
lendsdóttir, forstöðukona Barna-
húss, ítrekar mikilvægi tilkynninga-
skyldunnar sem skýrt er kveðið á
um í barnaverndarlögum. Þar kem-
ur fram að almenningi er skylt að
tilkynna það barnaverndarnefnd ef
upp kemur grunur um að barn búi
við óviðunandi uppeldisaðstæður,
verði fyrir áreitni eða ofbeldi eða
stofni heilsu sinni og þroska í hættu.
Sérstaklega er tekið fram að þeim
fagstéttum sem hafa afskipti af
börnum sé skylt að fylgjast með
hegðun, uppeldi og aðbúnaði þeirra
og gera barnaverndarnefnd viðvart
ef brotalamir eru þar á.
Vigdís Erlendsdóttir segir mikil-
vægt að fagstéttir sem hafa sam-
skipti við börn séu upplýstar um til-
kynningaskyldu barnaverndarlaga.
„Fólk þarf að átta sig á því að það
þarf ekki að vita vissu sína til að til-
kynna. Það er nóg að um grun sé að
ræða. Það er svo barnaverndar-
nefnda að kanna málið. Kennarar
og aðrir leikmenn í þessum mála-
flokki hafa hvorki forsendur né
skyldur til þess að kanna þessi mál
heldur eingöngu skyldu til að til-
kynna þeim sem eru til þess færir.“
Að sögn hennar er engin
háskóladeild í beinu
samstarfi við Barnahús
um fræðslu um kynferð-
islegt ofbeldi gegn börn-
um. Vigdís telur þó að
fólk sé orðið meðvitaðra
um að það þurfi að aðhafast eitthvað
ef upp kemur grunur um að barn sé
beitt ofbeldi. „Mér sýnist ástandið
fara batnandi,“ segir Vigdís.
Fagfólk kvartar undan
þekkingarskorti
Bragi Guðbrandsson segist ekki
vita til þess að farið sé skipulega í
kynferðislegt ofbeldi gegn börnum
hjá þeim fagstéttum sem eru til-
greindar í barnaverndarlögum. „Ég
er ansi hræddur um að það skorti
talsvert á að það sé fullnægjandi.
Ég er þess fullviss að meðvitund um
tilkynningaskyldu er ekki í eins
islegu ofbeldi. „Nemendu
um þetta með formlegum o
legum hætti í að minnsta k
um sérgreinum í náminu.
að það sé staðið að þessu á
andi hátt en það er auðvi
hægt að gera betur,“ segir
Gunnlaugur A. Jónsson
forseti guðfræðideildar,
sama streng en hann segi
til þess að nemendur séu m
um þessa hluti. „Þetta kem
kvennaguðfræðina og si
Ég myndi halda að við stæ
ur vel þó að alltaf megi ger
Nemendur í uppeldis- o
unarfræði læra um barna
lög og stöðu barna í ke
Guðný Guðbjörnsdóttir, s
maður í uppeldis- og me
fræði, telur nemendur sem
ast þaðan vel meðvit
tilkynningaskylduna. Inn
fræðiskorar flokkast kynf
ofbeldi gegn börnum undir
ingu en Einar Guðmunds
maður sálfræðiskorar, ben
starfandi sálfræðingar á
hafi framhaldsmenntun
munandi löndum. „Þess ve
áherslurnar verið svolítið
andi,“ segir Einar en telur
nemendur séu undir það
bregðast við á réttan hát
kemur grunur um kynf
misnotkun á barni.
Erla Kolbrún Svavarsdó
ent við hjúkrunarfræðide
talsverða umfjöllun vera u
í hjúkrunarfræði. „Við tö
staklega fyrir ofbeldi
gegn börnum og þar för-
um við í orsakir, afleið-
ingar, hugmyndafræði,
meðferðir, tilkynninga-
skyldu heilbrigðisstarfs-
manna og fleira af þeim
toga. Kynferðislegt ofbeld
talsvert stórt pláss,“ segir
brún en hún telur að neme
vel meðvitaðir um þessi má
Meðvitund hefur snar
Umfjöllun um kynferði
beldi í KHÍ er mismuna
deildum en Ingvar Sigur
deildarstjóri grunndeilda
kynferðislegt ofbeldi hver
brennidepli í grunnskóla
námi. „Það er með þetta ei
ofboðslega margt sem við
að gera miklu meiri skil. S
kennara er svo víðfeðmt
góðu lagi og hún þyrfti að vera. Það
hefur aftur á móti batnað mjög síð-
ustu ár. Ég held að við getum gert
miklu betur í þessum efnum.“ Að
sögn Braga eru sérfræðingar
Barnaverndarstofu af og til fengnir
til að halda fyrirlestra. „Ég hygg þó
að það sé meira tilfallandi og ekki
eingöngu með áherslu á kynferðis-
legt ofbeldi. Ég er hræddur um að
þetta sé frekar takmarkað. Það eru
ekki mjög margir sem hafa reynslu
og þekkingu á þessu sviði og það
færi ekki framhjá okkur ef það væri
mikið í gangi á þessu sviði,“ segir
Bragi.
Háskólar landsins leita sjaldan til
Stígamóta vegna fræðslu um kyn-
ferðislegt ofbeldi en að sögn Rúnu
Jónsdóttur, starfskonu Stígamóta,
gerist það örsjaldan. „Það er af-
skaplega lítið, með heiðarlegum
undantekingum sem byggjast á
áhugasömum kennurum. Hins veg-
ar sjá stúdentarnir sjálfir oft mik-
ilvægi þess að þekkja til kynferð-
islegs ofbeldis og hvernig eigi að
bregðast við því og það eru skrif-
aðar margar ritgerðir um þessi
mál.“ Rúna segir að einstaklingar
sem leita til Stígamóta hafi mjög oft
gert tilraunir til að segja frá ofbeld-
inu sem þeir hafa orðið fyrir en við-
brögð fagfólks hafi verið misjöfn.
„Viðbrögðin hafa oft markast af því
að fagstéttirnar hafa ekki starfs-
reglur og þekkingu á því hvernig
skuli bregðast við. Á ferðum okkar
um landið höfum við boðið fagstétt-
um á lokaða fundi með okkur. Þar
kemur oft í ljós að marg-
ir hafa grunsemdir um
kynferðisofbeldi en hafa
ekki treyst sér til að
bregðast við. Fagfólk
kvartar undan því að
vita ekki hvernig eigi að
taka á málunum. Við hvetjum alla
sem hafa með kennslu fagstétta að
gera að sinna þessum málum. Við
þurfum að koma málunum í það
horf að það sé alls staðar farvegur
til að leita sér hjálpar og það vantar
nokkuð upp á það,“ segir Rúna og
ítrekar mikilvægi þess að leita að-
stoðar sérfræðinga.
Alltaf hægt að gera betur
Reynir Tómas Geirsson, fyrrum
varadeildarforseti læknadeildar í
HÍ, segist viss um að nemendur í
læknisfræði læri um viðbrögð við
gruni um að börn séu beitt kynferð-
Margir telja að betur megi fræða fagstéttir um
Tilkynningask
mjög mikilv
Í barnaverndarlögum
er skýrt kveðið á um til-
kynningaskyldu vakni
grunur um að barn sé
beitt ofbeldi og sérstök
áhersla lögð á ábyrgð
þeirra fagstétta sem
starfa með börnum.
Halla Gunnarsdóttir
kynnti sér umfang um-
fjöllunar um kynferðis-
legt ofbeldi í námi
þessara fagstétta.
Mjög jákvæð
breyting hefur
orðið í grunn-
skólunum
SKILVIRKAR
ALMENNINGSSAMGÖNGUR
Við setningu evrópskrar sam-gönguviku sl. mánudag stakkBjörn Ingi Sveinsson borgar-
verkfræðingur upp á því að gefa fram-
haldsskólanemum fría strætóferð
tvisvar á dag, gegn framvísun skóla-
skírteinis, til þess að draga úr umferð
einkabíla. Morgunblaðið hefur ítrekað
bent á að ekki er seinna vænna að
grípa til aðgerða er auka vægi almenn-
ingssamgangna á höfuðborgarsvæðinu
og eins og Björn Ingi segir myndi
ókeypis aðgangur þessa unga fólks að
strætó án efa verða til þess að nýta
betur þær almenningssamgöngur sem
þegar eru til staðar í borginni. Að auki
gæti þessi hugmynd orðið „upphafið
að nauðsynlegri viðhorfsbreytingu“ er
hamlað gæti gegn því að einkabíllinn
verði ófrávíkjanlegur þáttur í lífsstíl
þessa fólks síðar meir.
Framhaldsskólanemendur fara í
þúsundatali á milli borgarhverfa til
vinnu sinnar og umferð í kringum
framhaldsskólana er mjög mikil. Þá
eru bílastæði við skólana ekki síður
vandamál þar sem þeir eru mjög stórir
vinnustaðir. Hugmynd borgarverk-
fræðings gæti því hæglega dregið
mjög úr þeim vanda og kostnaði sem
stafar af umferð í einkabílum í kring-
um þessa skóla, en hún er þó einungis
eitt skref í framfaraátt og nauðsynlegt
er að gera frekari ráðstafanir til að
þróa almenningssamgöngur sem eru
nægilega skilvirkar til að vera sam-
keppnishæfar við einkabílinn á næstu
árum. Næsta skref er að veita stræt-
isvögnum enn meiri forgang í umferð-
inni en nú er og gæti tölvubúnaður sá
er Strætó hyggst koma fyrir í vögn-
unum til að stýra umferðarljósum og
hraða ferð vagnanna skipt miklu þar
um.
En eins og fram kom í blaðinu í gær
virðist bílaumferð í Reykjavík stöðugt
vera að aukast og mælist aukningin að
meðaltali um 3,4% frá fyrra ári á þeim
fjórum stöðum þar sem mælingar eru
alltaf í gangi. Borgaryfirvöld standa
því nú þegar frammi fyrir því vali að
greiða fyrir umferð einkabíla með
kostnaðarsömum umferðarmannvirkj-
um, eða taka nýjan pól í hæðina og
leggja megináherslu á að byggja upp
almenningssamgöngur er standa und-
ir kröfum þeirra sem vilja komast leið-
ar sinnar fljótt og örugglega. Eins og
Árni Þór Sigurðsson, formaður sam-
göngunefndar Reykjavíkur, sagði í
viðtali við Morgunblaðið sl. sunnudag
eru menn „núna að horfast í augu við
að óheftur vöxtur einkabílaumferðar
gengur ekki til lengdar. Borgarsam-
félögin geta ekki lagt sífellt meira
rými undir stór umferðarmannvirki.
Flestir telja líka verulegan þjóðhags-
legan ávinning af eflingu almennings-
samgangna. Fyrir um áratug vann
hagfræðistofnun Háskóla Íslands
skýrslu um þetta mál, þar sem fram
kemur að þjóðhagslegur ávinningur af
öflugu almenningsvagnakerfi á höfuð-
borgarsvæðinu væri á bilinu 5–6 millj-
arðar á ári, á verðlagi þess tíma.“
Það er erfitt að horfa framhjá slík-
um þjóðhagslegum ávinningi, ekki síst
þegar ljóst er að umferðarmannvirki
þau er fyrst og fremst greiða fyrir um-
ferð einkabíla eru ekki einungis mjög
kostnaðarsöm og plássfrek, heldur
leysa ekki vandann til frambúðar. Árni
Þór telur því lestarsamgöngur innan
höfuðborgarsvæðisins ekki fjarlægan
kost, heldur óhjákvæmilega leið, „ef
við ætlum að stefna að því að bæta um-
hverfi og lífsgæði í borgarsamfélag-
inu, auka umferðaröryggi og fara vel
með fjármuni“. Hann skýrir ennfrem-
ur frá því að samgöngunefnd Reykja-
víkur hafi í hyggju að kynna sér notk-
un léttlesta, sem reynst hafa vel
erlendis í borgum með áþekkan íbúa-
fjölda og höfuðborgarsvæðið. Þrátt
fyrir þann stofnkostnað sem þeim
fylgir eru slíkar léttlestir afar áhuga-
verður kostur, ekki síst ef á móti er
veginn kostnaður við framkvæmdir
tengdar umferð einkabíla, svo sem við
mislæg gatnamót og bílastæðahús.
Einfalt léttlestakerfi gæti án efa verið
sú framtíðarlausn á höfuðborgarsvæð-
inu er stuðlaði að markvissari og vist-
vænni borgarþróun en hingað til hefur
átt sér stað á Íslandi.
Mikið hefur verið rætt um nauðsyn-
lega þéttingu byggðar á undanförnum
misserum enda er Reykjavík eins og
fram hefur komið mjög dreifð borg.
Það er óhætt að taka undir orð borg-
arverkfræðings er hann spyr hvernig
hægt sé að samræma þéttingu „byggð-
ar í eldri hverfunum þeirri stefnu að
vernda skuli og varðveita sjarma
gömlu borgarinnar ef þétting kallar á
hlutfallslega aukningu bílaflotans?“
Gömul hverfi geta ekki tekið við nema
takmarkaðri bílaumferð og það sama á
við um miðborgina sem, rétt eins og
miðborgir nágrannalanda okkar, á
framtíð sína og líf undir því að aðgeng-
ið sé með þeim hætti að borgarbúar
sem og ferðamenn komist þangað
bæði fljótt og örugglega.
Sú umræða er nú á sér stað um þró-
un almenningssamgangna er löngu
tímabær, enda getur hún ráðið úrslit-
um um það hvort það unga borgarsam-
félag sem við búum í hér á Íslandi
verði eftirsóknarvert og samkeppnis-
fært við aðrar borgir í framtíðinni.
Borgarbúar verða að setja þann kostn-
að er fylgir því að komast leiðar sinnar
með einum eða öðrum hætti í borginni
í samhengi og meta heildaráhrif þeirra
lausna sem teljast raunhæfar með til-
liti til framtíðarinnar. Mislæg gatna-
mót og umferðarmannvirki er fyrst og
fremst greiða fyrir umferð einkabíla
eru ekki varanlegar lausnir á umferð-
arvanda, öfugt við öflugar almenn-
ingssamgöngur á borð við léttlestir.
„Þar að auki verða borgarbúar að
velta því fyrir sér hvort þeir vilji búa í
borg þar sem hver mislæg gatnamótin
taka við af öðrum,“ eins og Árni Þór
bendir á, fyrir utan að „þessar slaufur
draga ekki úr umferðinni, heldur
breyta aðeins farvegi hennar. Umferð-
arhnúturinn færist til og fer jafnvel
inn í íbúðahverfin“.
Ef ráð er í tíma tekið getum við hér
á Íslandi komist hjá þeim þrengingum
er aðrar þjóðir hafa þurft að reyna í
samgöngumálum, ekki síst í þéttbýli
þar sem umferð einkabíla – áreitið,
mengunin og slysahættan sem henni
fylgir – vegur alvarlega að lífsgæðum
alls almennings. Sá hreyfanleiki sem
vissulega er grundvöllurinn að starfi
okkar allra í nútímasamfélagi á að
vera okkur til hagsbóta, en ekki taka
af okkur völdin við uppbyggingu okkar
nánasta umhverfis.