Morgunblaðið - 18.09.2003, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 18. SEPTEMBER 2003 B 7
























































































NVIÐSKIPTI ATHAFNALÍF
Hann telur að nýtt tímabil geti verið að bresta á nú þegar
forráðamenn Landsbankans boði að bankinn muni beita sér
fyrir markvissum fjárfestingum í fyrirtækjum og endur-
skipulagningu atvinnulífsins. Skipan atvinnulífsins sé að
líkjast meira því sem gerist í löndum eins og Japan, Svíþjóð
og Þýskaland, þar sem bankar taki þátt í atvinnulífinu með
beinum hætti.
Hann segir að kosturinn við þetta fyrirkomulag sé að auð-
veldara sé að gera raunhæfar langtímaáætlanir í fjárfest-
ingum og nýsköpun í atvinnulífinu þar sem upplýsingaflæði
er mikið milli fjármagns- og framleiðslufyrirtækjanna.
„Í Bretlandi eiga bankar ekki beina aðild að fyrirtækjum.
Þau neyðast því til að hámarka hagnað í skammtímanum
svo að verð hlutabréfa þeirra haldist hátt. Skammtíma
rekstrarsjónarmið koma í veg fyrir nauðsynlega langtíma-
áætlanagerð. Þróun í þessa átt gæti verið til bóta á Íslandi
því hún dregur úr áhættu í fjárfestingum og gæti aukið stöð-
ugleika í efnahagslífinu. Hafa verður þó í huga að íslenskt
efnahagslíf og þjóðfélag er afar smátt og einokun og fá-
keppni er viðvarandi vandamál í flestum atvinnugreinum.“
Þá telur Ívar að aukin umsvif banka í atvinnurekstri muni
eflaust draga úr lánsfjármöguleikum almennings og smærri
fyrirtækja líkt og gerst hafi erlendis.
Óneitanleg merki um fyrirtækjasöfnun
Gylfi Magnússon, dósent í viðskipta- og hagfræðideild Há-
skóla Íslands, segir það ekkert óeðlilegt að banki eignist til
skamms tíma einhvern hluta eigin fjár í fyrirtæki og leggi
því þannig lið, til dæmis ef á að skrá fyrirtækið á hlutabréfa-
markað eða á meðan verið er að selja það öðrum. Í slíkum
tilfellum sé eðlilegt að bankarnir brúi nokkurs konar milli-
bilsástand.
„Það er hins vegar ekki eðlilegt hlutverk bankanna að
eiga mikið í ótengdum fyrirtækjum til lengri tíma, reka þau
eða stjórna þeim að miklu leyti. Það fellur ekkert sérlega vel
að bankarekstri og á að vera hlutverk annarra. Auk þess
sem bankar á Íslandi eru það fáir að ef þeir fara að eignast
hluti í mörgum fyrirtækjum koma fljótt upp hagsmuna-
árekstrar af ýmsum toga,“ segir Gylfi og nefnir sem dæmi
að banki eignist fyrirtæki sem sé í samkeppni við viðskipta-
vin bankans. Þá sé bankinn kominn í þá stöðu að vera í sam-
keppni við viðskiptavin sinn.
„Þetta er svo sem ekki séríslenskt álitamál en hefðir eru
svolítið mismunandi á milli landa. Í Þýskalandi er meiri hefð
fyrir því að bankar starfi mjög náið með fyrirtækjum og eigi
í þeim hluti heldur en t.d. í Bandaríkjunum.“
Um samsvörun við japanska bankamarkaðinn segir Gylfi
að sá markaður hafi einkennst af fyrirtækjasamsteypum
þar sem kjarninn var oft banki með net af alls kyns fyr-
irtækjum í kringum sig. „Þessi fyrirtæki áttu í innbyrðis
viðskiptum og áttu eignarhluti hvert í öðru og skiptust á
stjórnarmönnum, þannig að þau voru að sumu leyti rekin
sem eitt fyrirtæki þó að formlega séð væru þetta mörg fyr-
irtæki. Þetta kerfi gekk nú satt best að segja ágætlega
fyrstu áratugina eftir að Japan var reist úr rústum seinni
heimsstyrjaldarinnar en virðist hafa gengið sér til húðar á
níunda og tíunda áratugnum.“
Spurður að hvort hann sjái þess merki að slík þróun sé á
döfinni hérlendis, að um hvern banka um sig safnist net fyr-
irtækja, segir Gylfi að óneitanlega megi merkja slíka fyr-
irtækjasöfnun bankanna á undanförnum mánuðum og miss-
erum. „En ég á bágt með að trúa því að menn ætli sér að
reka bankana með þeim hætti í framtíðinni. Ég hef frekar
trú á að um sé að ræða tímabundið ástand,“ segir hann.
Bankarnir fari gætilega
Fleiri aðilar sem rætt var við, menn úr íslensku atvinnulífi,
tóku í sama streng. Sögðust telja að ástandið væri tíma-
bundið og að í framtíðinni muni draga úr beinum afskiptum
bankanna af atvinnulífinu. Voru flestir viðmælenda sam-
mála um að bankarnir yrðu að fara afar gætilega í að beita
áhrifum sínum sem hluthafar innan fyrirtækja sem væru
jafnframt viðskiptavinir þeirra.
um stólunum við hringborðið þá verða þeir að beita sig slík-
um aga að það er full ástæða til að draga í efa að þeir geti
alltaf staðið undir því. Hins vegar er mjög mikilvægt að
hafa áreitna fjárfesta á mörkuðum. Þeir halda stjórnendum
fyrirtækja á tánum og koma á breytingum. Það er gott og
allur slíkur agi á markaðnum, líkt og aginn af samkeppni,
er af hinu góða fyrir samfélagið. En það þarf að vera gert af
réttum aðilum, ekki aðilum sem hafa aðgang að gögnum
sem aðrir hafa ekki. Bankarnir segja gjarnan að þeir hafi
„Kínamúra“ sem eigi að tryggja að upplýsingar fari ekki á
milli deilda innan bankanna. Íslensku bankarnir eru litlar
fjármálastofnanir í alþjóðlegum samanburði og því hætta á
að allir þræðir leggist samt sem áður í hendur sömu aðila,“
segir Ólafur.
Alþýðukapítalisminn að hverfa
Að mati Ívars Jónssonar, prófessors við Viðskiptaháskól-
ann á Bifröst, hefur íslenskt atvinnulíf tekið miklum breyt-
ingum á síðustu tveimur áratugum. „Sá alþýðukapítalismi
sem hér ríkti áður er óðum að hverfa. Í stað smárra fjöl-
skyldufyrirtækja eru hlutafélög og verðbréfamarkaður nú
leiðandi í þróun nýrra fjárfestinga í atvinnulífinu.“
viðskiptabanka sem í gegnum tíðina hafi tekið á móti inn-
lánum og stundað útlán til fyrirtækja og einstaklinga. Í
öðru lagi hafi þeir síðan í auknum mæli tekið að sér ýmsa
ráðgjöf fyrir fyrirtæki m.a. skulda- og gjaldeyrisstýringu,
verðmat fyrirtækja og rekstrareininga, skráningu hluta-
bréfa á markað eða afskráningu auk viðskiptavaka með
hlutabréf í þeim. Auk þessa séu bankarnir með greining-
ardeildir sem meti fyrir hinn almenna viðskiptavin þessi
sömu fyrirtæki og fleiri. „Nú nýverið hafa bankarnir farið
að fjárfesta í auknum mæli í fyrirtækjum, m.a. þeim sem
eru í viðskiptum hjá þeim.“ Ólafur segir þetta geta verið
óheppilegt þar sem viðskiptabanki fyrirtækis fái í flestum
tilfellum aðgang að öllum þeim upplýsingum sem fyrirtæk-
ið hefur yfir að ráða. Bankinn fái jafnvel meiri aðgang held-
ur en stjórn fyrirtækisins og markaðurinn. Þetta telur
hann að stangist á við það að bankinn fjárfesti í fyrirtækj-
um í óskyldri starfsemi, nema til að tryggja hagsmuni sína
sem lánveitanda.
„Bankarnir fjárfesta nær alltaf til skamms tíma. Því er
mjög auðvelt að áætla að þeir séu að reyna með kaupum og
sölu að hafa áhrif á gengi hlutabréfa með skammtímahagn-
að að leiðarljósi,“ segir Ólafur. „Þegar bankarnir sitja í öll-
n. Þróun fjármagns-
rnum árum og hefur
að milligönguhlutverk
sfé heldur einnig að
a annars staðar fyrir
m einstök viðskipti og
ulega þurfi bankarnir
m, enda sé það þeim
hlutverk fjárfesting-
banka einstakra fyr-
rkaði gerir það hins
töðugt að standa vörð
m viðskiptavinum og
kt áhyggjuefni.
kar vangaveltur komi
ndanlega hætt rekstri
anna af rekstri fyrir-
kisafskipti í raun. Nú
að ákvarðanir þeirra
sinni,“ segir Hannes.
ð
kiptadeild Háskólans
na í öðrum atvinnu-
erð. Hann segir mörg
m breytingum í fyrir-
mu dæmin séu ekki
gs Búnaðarbanka og
um góð áhrif af fram-
nulífið, þótt auðvitað
er þátttaka bankanna
i hér á landi á síðustu
valda ómældum og
ramleiðslu og skekkja
eti tímabundið keypt
efð fyrir því á heims-
ni þátt í rekstri fyr-
viðskiptabankar.
hreinlega bannað að
vinum sínum. Hér á
ka og viðskiptabanka
ftir sameiningu FBA
naðarbanka. Bankar
ra hluti hjá daglegum
n og er óheppilegt að
fnaði ekki að koma að
ð því að fjármagna
arbankastarfsemi að
arhluti til að ná fram
pti ættu að jafnaði að
afnframt í sér bein af-
bankamenn síðan að
núverandi dæmisaga
ýnir okkur.“
mskipa og nýkjörinn
gnum hlutverk bank-
orfi til eignaraðildar
ankarnir gegna lyk-
nu öllu. Þeir hafa ver-
ustuhlutverk sitt mik-
na skilgreina sig sem
nkanna af fyrirtækjum
uti í virðast
egt.
viðskiptalíf-
soffia@mbl.is
mun hér eftir sem hingað til leitast við að tryggja við-
skiptavinum sínum samkeppnishæfa og virðisaukandi
þjónustu á þessu sviði sem öðrum.“
Arðsemissjónarmið
ráða fjárfestingum
UM þátttöku bankanna í atvinnulífinu segir Hreiðar
Már Sigurðsson, bankastjóri Kaupþings-Bún-
aðarbanka:
„Við höfum haft
það sem meg-
inreglu að beita
ekki atkvæðisrétti
okkar í skráðum fé-
lögum og láta arð-
semissjónarmið
ráða fjárfestingum
okkar. Þó svo að
sjálfsögðu mundum
við beita atkvæð-
isrétti okkar ef við
teldum hags-
munum okkar ógnað. Þessi háttur hefur reynst okkur
vel og ég á ekki von á stefnubreytingu.“
Hann kaus að tjá sig ekki um málið að öðru leyti.
eru hluti af starfsemi banka um allan heim.“
Hann segir þau hlutabréf sem séu almennt líkleg-
ust til þess að skila góðri ávöxtun vera í fyrirtækjum
þar sem miklir möguleikar eru til vaxtar eða líkur eru á
því að samstaða náist hjá hluthöfum um hagræðingu,
t.d. með samruna.
„Bankarnir hafa enga sérstöðu á meðal hluthafa í
slíkum fjárfestingum, þótt þeir geti verið í aðstöðu til
þess að styðja við hagræðingu með sérþekkingu sinni.
Hjá Íslandsbanka er þessi starfsemi aðskilin frá öðr-
um einingum bankans,“ segir hann.
„Bankar geta jafnframt eignast hlut í fyrirtækjum í
tengslum við ráðgjöf, umbreytingar, lánveitingar eða
hlutafjárútboð. Hlutafjáreign banka er yfirleitt hugsuð
til skamms tíma með skýr markmið í huga og getur
skipt miklu máli þegar tekin eru mikilvæg skref í lífs-
ferli fyrirtækis,“ segir Bjarni og bendir á að markmið
Íslandsbanka með stofnun Fjárfestingarfélagsins
Straums hf. hafi verið að beina fjárfestingum í óskráð-
um félögum og hlutabréfum sem tengjast umbreyting-
arverkefnum, til sjálfstæðs félags sem sérhæfir sig á
því sviði.
„Þannig vill bankinn draga úr hættu á tortryggni út
á við og hugsanlegum hagsmunaárekstrum innan
bankans, t.d. sem lánveitenda annars vegar og hluta-
fjáreigenda hins vegar. Það hefur orðið æ mikilvægara
fyrir banka að veita heildarþjónustu og Íslandsbanki
altali vel innan við 10% af heildareignum bankanna
verið bundinn í framangreindum fjárfestingarverk-
efnum.“
Engin sérstaða
meðal hluthafa
BJARNI Ármannsson, forstjóri Íslandsbanka hf., segir
þá fullyrðingu ranga að Íslandsbanki ráði víða ferðinni
í fyrirtækjum. Hann
segir að eign-
arhlutur banka í at-
vinnulífinu geti átt
sér ýmsar ástæður
og það eigi jafnt við
um íslenska banka
og erlenda.
„Stærstur hluti
eigna bankanna í
fyrirtækjum eru í
svokölluðum veltu-
bókum. Þar fer
fram stöðutaka
þeirra í verðbréfum
með það að markmiði að skila hámarks ávöxtun verð-
bréfasafns með kaupum og sölu bréfa. Slík viðskipti
arðsemi. Með þessu stuðla bankar að framförum,
breytingum og framþróun í atvinnulífinu. Allt eru þetta
eðlilegir þættir í starfsemi banka og fjárfesting-
arbanka sem tímabundið getur fært þeim áhrifastöðu í
fyrirtækjum,“ segir hann.
Í þriðja lagi sé stöðutaka í veltubók, sem sé þátt-
taka bankanna í verðbréfaviðskiptum og ætlað að
breikka tekjumyndun.
„Í þessu sækist bankinn ekki eftir áhrifum heldur er
einn margra þátttakenda á verðbréfamarkaði. Bank-
arnir auka með þessu dýpt markaðarins og stuðla að
aukinni skilvirkni og bættri verðmyndun. Þetta er ávallt
hluti af starfsemi alhliða fjármálafyrirtækis.“
Loks nefnir Halldór fullnustueignir, þ.e. þegar bank-
ar yfirtaki til lengri eða skemmri tíma rekstur fyr-
irtækja sem lenda í rekstrarvanda.
„Við slíkar aðstæður getur það verið nauðsynlegt
fyrir banka að yfirtaka fyrirtækjarekstur tímabundið
meðan unnið er að lausn vandamála.“
Halldór segir að íslenskir bankar hafi almennt ekki
orðið langtímafjárfestar í atvinnustarfsemi sem sé
ótengd beinum rekstri fjármálaþjónustu þeirra líkt og
hafi gerst í Þýskalandi. Hann telur litlar líkur á að ís-
lenskir bankar þróist í þá áttina. „Fjárfestingar bank-
anna í íslensku atvinnulífi þjóna eðlilegum viðskipta-
legum tilgangi. Þessi þjónusta er þó afmarkaður hluti
af starfsemi þeirra, því svo sem fyrr segir hefur að með-
„Eignarhlutur banka í atvinnulífinu get-
ur átt sér ýmsar ástæður og það á jafnt
við um íslenska banka og erlenda,“
segir Bjarni Ármannsson.
„Beitum ekki atkvæðisrétti okkar í
skráðum félögum nema hagsmunum
okkar sé ógnað,“segir Hreiðar Már Sig-
urðsson.