Morgunblaðið - 21.09.2003, Qupperneq 7

hvalveiðiskipi, var með í leiðangri sprengjuflug-
véla flotans til að aðstoða menn við að koma á
auga á hvalina og hindra að gerð yrði sprengju-
árás á hvali sem nýttir eru í atvinnuskyni en þeir
halda sig einnig á umræddu svæði,“ segir í
blaðinu. „[Agnar] Guðmundsson skipstjóri sagði
að í fyrra hefðu skemmdir á netunum valdið því
að hætta hefði verið á að veiðitímabilið styttist
um helming áður en flotinn kom til aðstoðar.
Sprengjuárásir eftirlitsvélanna hefðu gert sjó-
mönnunum kleift að ljúka vertíðinni og uppfylla
mikilvæga viðskiptasamninga fyrir Ísland.
Vopnaðar 350 punda djúpsprengjum
[Agnar] Guðmundsson skipstjóri sagði að
beiðninni um hjálp hefði á þessu ári verið komið
á framfæri um leið og sást til hvalanna svo að
hægt væri að drepa þá eða reka þá á flótta áður
en þeir yllu miklu tjóni.
VP-7-sprengjuvélarnar voru hlaðnar 350
punda djúpsprengjum og flugu af stað frá
NATO-stöðinni í Keflavík og voru við gæslu-
störf á hafinu norðan við heimskautsbaug þegar
sást til hvalanna. Djúpsprengjunum var varpað í
miðja vöðu þegar flogið var lágt yfir hana.
Hvalir sem ekki drápust við sprengingarnar
urðu hræddir við hávaðann og flúðu svæðið. Að
sögn [Agnars] Guðmundssonar skipstjóra gæti
truflunin sem sprengjurnar ollu ef til vill dugað
til að halda hvölunum frá miðunum.“
The White Falcon heldur áfram að fylgjast
með hvalaleiðöngrunum. Laugardaginn 20.
október sama ár er sagt að VP-7-flugsveitin hafi
„drepið á að giska 50 háhyrninga sl. þriðjudag“ í
annarri árásarferð sinni gegn háhyrningum á
því ári. „Að sögn talsmanns flotans tók árás-
arferðin hálfa aðra klukkustund en áður höfðu
sjómenn á svæðinu skýrt frá stórri háhyrninga-
vöðu þar.
Að þessum fimmtíu hvölum meðtöldum er alls
búið að drepa á að giska 70 hvali á árinu. Þetta
er þriðja árið í röð sem liðsmenn varnarliðsins
hafa tekið þátt í að drepa spendýrin.“
Agnar Guðmundsson, sem nú er látinn, var
sem fyrr um borð í vélinni og með honum nokkr-
ir aðrir Íslendingar. Haft er eftir talsmanni flot-
ans að flugmennirnir séu reiðubúnir að leggja af
stað í árásir á hvali nokkrum mínútum eftir að
sjómenn segist hafa komið auga á dýrin.
Síðasta frásögnin af hvaladrápinu er frá 18.
maí 1957 en þar er sagt að ein af flugsveitum
flotans, VP-5, hafi 7. maí grandað sjö háhyrn-
ingum í grennd við Reykjanesskaga. Auk áhafn-
arinnar hafi Agnar Guðmundsson verið um
borð, einnig fulltrúi hagsmunaaðila í íslenskum
sjávarútvegi og loks skytta af hvalbát.
Ein sprengja dugði á vöðuna
„Mennirnir komu auga á sex hvali um 20 míl-
ur undan suðvesturströnd Íslands og voru hval-
irnir þá að búa sig undir að ráðast á reknet sem
fiskibátur var með í togi.
Áður en flugmaðurinn gat varpað sprengjum
á hvalina varð hann að hrekja þá á brott frá
skipinu með því að fljúga nokkrum sinnum lágt
yfir þá. Þegar þeir voru komnir nógu langt frá
því dugði ein djúpsprengja, gerð til að granda
kafbát, til þess að drepa alla vöðuna enda heppn-
aðist miðunin vel.“ Minnt er á að það tíðkist í
flotanum að fagna með glensi þegar veiðin tekst
vel og virðist vera átt við jafnt kafbátaveiðar
sem hvaladráp. Mynd af hval „var máluð á nefið
á flugvél Moberlys liðsforingja og fyrir neðan
orðin „Moberly Dick“. [Vísað er til skáldsögu
Hermans Melville um hvíta hvalinn Moby Dick.]
Ekki er þess getið í The White Falcon að
nokkur af liðsmönnum varnarliðsins hafi verið
svo ósvífinn að hreyfa mótmælum og benda á að
hvergi í varnarsamningnum væri sagt að
Bandaríkjamenn ættu að verja Ísland fyrir dýr-
um. Ekki er heldur getið um mótmæli dýra-
verndarsinna. Vistin á berangrinum á Miðnes-
heiði var mörgum hermanninum þolraun,
einkum vegna leiðinda í fásinninu og hermenn
máttu aðeins hafa takmörkuð samskipti við Ís-
lendinga utan vallarsvæðisins. Freistandi er að
álykta að hvalaleiðangrarnir hafi verið mörgum
kærkomin tilbreyting þótt varla hafi mönnum
fundist þetta hetjulegt skytterí.
ýma miskunnarlaust“
AP
verfis torfuna til að þétta hana áður en árásin hefst.
Úr Íslensk skip eftir Jón Björnsson.
Hafnfirðingur GK 330 sem þeir Þórir og Gunnar voru á. Skipið var 65 tonna eikarbátur, smíðaður í Dan-
mörku 1947 og í eigu Stefnis h/f í Hafnarfirði. Þeir félagar segja Hafnfirðing hafa verið „listasjóskip“.
kjon@mbl.is
töskum og með hermannanesti, „súkkulaði og
annað dót“. Báðir voru með riffla og mikið af
skotfærum. Annar riffillinn var öflugur og sjálf-
virkur, búinn sjónauka, hinn nokkru minni.
– En hvernig stóðu þeir sig?
„Annar var nokkuð seigur,“ segja þeir. „Hann
var allan tímann uppi og virtist vera spenntur
fyrir þessu, hafa gaman af. Hinn varð strax sjó-
veikur, alveg fárveikur. Hann fór að vísu upp á
dekk, fram á stefnið og lagðist þar niður með
byssuna. En hann var fljótur niður aftur og lík-
lega náði hann ekki að skjóta nokkru skoti. Þá
fékk einn hásetanna byssuna hans lánaða og
skaut eitthvað og líklega skaut einn háseti í við-
bót. Þeir kunnu þó að standa ölduna, það var al-
veg á hreinu.
Hinn var allan tímann uppi í brú með sinn riffil
og skaut í allar áttir. Hann var harður af sér og
skaut meira að segja í sundur einn eða tvo vanta
hjá okkur! Dekkið við brúna var alveg þakið tóm-
um skothylkjum, þau runnu til í veltingnum. Og
þeir voru með nóg af skotfærum.“
Sáu einn dauðan háhyrning
– Fór á milli mála að ætlunin var að reyna að
skjóta dýrin, menn ætluðu ekki bara að hræða
þau?
„Nei, það var alveg ljóst, menn ætluðu að
drepa þau og við sáum blóð í sjónum eftir skot-
hríðina. Þessi dýr ollu miklu tjóni, tættu í sundur
netin og stundum var allt í henglum, það var nóg
að gera á netaverkstæðunum. Einn skipstjórinn
reyndi að hífa dauðan háhyrning upp úr sjónum
með bómunni en hún brotnaði, þoldi alls ekki
svona mikinn þunga. Þetta var eini dauði háhyrn-
ingurinn sem við sáum þennan dag.“
Ekki vita þeir til þess að hermenn hafi verið
sendir út með síldarbátum annars staðar en á
Faxaflóa en muna eftir frásögnum af sprengju-
árásunum sem síðar voru gerðar úr lofti á hval-
ina.
– Hvert var upphafið að þessum aðgerðum?
Rædduð þið skipverjarnir um þær og hvað fannst
ykkur?
„Við tókum þátt í þessu alveg af lífi og sál!“
segir Gunnar og hlær. „Þetta voru skaðræð-
isskepnur hérna á miðunum. Þeim fór fjölgandi
ár frá ári.“ Hann telur að skýringin geti verið að
meira hafi verið af síld en áður og hvalir elti hana
gjarnan, syndi í kringum torfurnar til að þétta
þær áður en lagt er til atlögu. En hann efast um
að drápin hafi haft umtalsverð áhrif, þau hafi ef
til vill fækkað eitthvað dýrunum og fælt þau burt
í svolítinn tíma en síðan hafi þau komið aftur.
Engir hvalavinir um borð
„Ég man að menn voru eitthvað að ræða um
þetta á sínum tíma í talstöðvunum, að eitthvað
þyrfti að gera í málinu,“ segir Þórir. „En það
þurfti náttúrulega að fara í gegnum ríkisstjórnina
þegar varnarliðið var beðið um aðstoð, annað
var útilokað.
Það voru engir hvalavinir um borð og ekkert
spáð í það hvort það væri í lagi að fara svona
með dýrin. Það var bara ákveðið að reyna að
koma þessum skepnum burt, með öllum ráðum
og ekkert reynt að fela það. Ég held að enginn
hafi verið á móti þessu þá.
En þetta var alvörumál á þessum tíma. Menn
vildu losna við skepnurnar til þess að hægt væri
að veiða síldina í friði fyrir þeim,“ segir Þórir að
lokum.
kjon@mbl.is
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. SEPTEMBER 2003 B 7
Lockheed Neptune-flugvélarnar, sem notaðar voru hér við land til sprengjuárása á háhyrninga
á sjötta áratugnum, voru árum saman notaðar til eftirlitsflugs hér við land. Bandaríkjamenn
notuðu vélar af þessari gerð víða um heim og voru þær kallaðar „augu og eyru flotans“.
Lockheed Neptune-vélin var hönnuð í lok síðari heimsstyrjaldar í þeim tilgangi að finna og
ráðast á skip og kafbáta. Voru fyrstu vélarnar teknar í notkun 1947. Fyrstu Neptune vélarnar
komu til Keflavíkurflugvallar í október 1951. Þær vélar sem hér voru á síðari hluta sjötta ára-
tugarins voru af gerðinni sem sést á meðfylgjandi mynd, nefndar P2V-5F, sem þýðir fimmta
framleiðslugerð vélarinnar P2, með þotuhreyflum undir vængjum. Þessi endurbót með þotu-
hreyflana gerbreytti flugeiginleikum vélanna og urðu þær mun öruggari fyrir bragðið. Aftast á
skrokknum er segulsjáin, sem fann kafbáta með því að mæla breytingar í segulsviði.
Nokkrar vélar af Neptune-gerð fórust hér á landi, bæði á Keflavíkurflugvelli, á Mýrdalsjökli
og í hafinu kringum landið. Þær voru hér við eftirlitsstörf þar til 1966, að fyrstu gerðir Lock-
heed Orion-vélanna leystu þær af hólmi.
Flugvélin á myndinni er úr flugsveitinni VP-26, sem enn kemur öðru hverju til landsins með
P-3C Orion-vélar. Myndin er tekin í marz eða apríl 1958 og er úr safni Baldurs Sveinssonar.
Ljósmynd/Baldur Sveinsson
„Augu og eyru“ flotans
SVONEFND bít-kynslóð í Bandaríkjunum er
oft kennd við rithöfundinn Jack Kerouac og
sögu hans, Á vegum úti, en einnig ljóðskáld á
borð við Allen Ginsberg og
Michael McClure. Hinn síð-
arnefndi settist að í Kali-
forníu og var mikill um-
hverfisverndarsinni auk
þess sem hann varð hug-
fanginn af zen-búddisma.
McClure mun hafa samið
ásamt Janis Joplin textann
við rokkrímu hennar,
Mercedes Benz. Þar kvartar söngkonan und-
an því að vinir hennar aki allir um á Porsche
og biður hún Skaparann um að gefa sér
Mercedes Benz – og litasjónvarp.
Í apríl 1954 birti vikuritið Time stutta frétt
þar sem sagði frá því að 79 bandarískir her-
menn, dauðleiðir á vistinni í stöð Atlantshafs-
bandalagsins á Íslandi, hefðu verið látnir
„myrða vöðu um 100 háhyrninga“. Þessi frétt
varð McClure yrkisefni. Hann segir einnig í
einu ljóði sínu, Scratching the Beat Surface,
að maður sem ekki viðurkenni að hann sé dýr
sé í reynd síðri dýrunum, ekki æðri þeim.
Ginsberg og fjögur önnur beat-skáld,
þ.á m. McClure, lásu upp verk sín á samkomu
í San Francisco árið 1955. McClure, klæddur
biksvörtum fötum, flutti þá ljóð sitt, For the
Death of 100 Whales, sem snara mætti með
heitinu Í minningu 100 hvala. Þar er háhyrn-
ingunum líkt við skip úr holdi, þeir sagðir vera
með heila á stærð við tebolla en kjaft á stærð
við dyr. En jafnframt er dauði dýranna sagður
minna á myndir spænska málarans Goya sem
lýsti stríðshörmungum á Spáni upp úr 1800.
McClure líkir drápinu á hvölunum við
krossfestingu Frelsarans en munurinn sé að
enginn æðri tilgangur sé með athöfninni, eng-
in aflausn neinna synda. Hvalurinn sé aðeins
spendýr, engar kirkjur séu í hafinu, þar sé
enginn heilagleiki. Ljóðið er birt á heimasíðu
McClure.
Gagnrýnandi ritsins Poetry Flash var mjög
hrifinn af ljóðinu, hann sagði að McClure hefði
borið hvert orð fram með eins konar „ólund-
arlegri vandvirkni“, undirstrikað merkinguna
með handsveiflum og viðstaddir hafi setið
sem bergnumdir.
„Í minningu
100 hvala“
Michael McClure
Háhyrningadrápin urðu kveikjan að
einu fyrsta bít-ljóðinu vestra