Morgunblaðið - 24.09.2003, Blaðsíða 30

MINNINGAR
30 MIÐVIKUDAGUR 24. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
V
arla treysta margir
sér til að verja
lymskuna og kald-
lyndið sem sum aug-
lýsingafyrirtæki
beita gagnvart börnunum sem
ekki hafa þroska til að sjá við
þeim. Og maður getur reyndar
furðað sig á því að ekki skuli í
skyldunámi grunnskólanna vera
stöðug þjálfun í að verjast þess-
ari innrætingu. Það á að segja
börnum umbúðalaust hvernig
þau eru strax í æsku notuð eins
og hálfgerð þumalskrúfa á út-
slitna foreldra í stórmörkuðum.
Að nammið sé haft í neðst hill-
unum af sérstakri ástæðu, ekki af
tilviljun.
Leikurinn verður ójafn í
neyslusamfélaginu þangað til öll
þjóðin hefur
frá blautu
barnsbeini
verið alin upp
við að skilja
hvernig út-
pældum að-
ferðum, sem hálaunaðir sérfræð-
ingar í milljónaþjóðfélögum hafa
hannað, er beitt til þess að fá
okkur til að kaupa allan fjárann.
Við getum reynt að verjast þessu
eins og við reynum að verjast
mývargi án þess að útrýma hon-
um. Mýið gerir gagn, er fæða fyr-
ir fisk. Og auglýsingar eru að
hluta til nauðsynlegt upplýsinga-
streymi fyrir okkur öll. En þær
geta orðið uppáþrengjandi og
jafnvel óþolandi, eins og mýið.
Það fylgir því ýmislegt að
verða fullorðin. Við öðlumst rétt-
indi en líka skyldur til að vinna
með öðrum, sætta okkur við
málamiðlanir en líka skylduna til
að taka ábyrgð á eigin lífi. Sum-
um finnst það erfitt og vilja helst
að ríkið taki við hlutverki foreldr-
anna svo að við getum öll haldið
áfram að vera börn í beisli fram á
elliárin.
Við höfum því enn rétt á að
haga okkur illa og sumir halda
áfram að reykja, hvað sem líður
hryllingsmyndum í auglýsingum
Tóbaksvarnanefndar og merk-
ingum á sígarettupökkum. Sumir
forherðast og finnst enn betra að
reykja þegar áróðurinn gegn
þeim færist í aukana. Ógnandi
vísifingur valdsins og hótanirhafa
öfug áhrif á uppreisnarseggina.
Verst er þó að vera fyrrverandi
tóbaksfíkill og finna gömlu þrána
bæra á sér þegar silkimjúkur
ilmurinn af góðum vindli berst að
vitunum frá hamingjusömum
syndara. Þá fyllumst við fortíð-
arþrá en stundum drápshug.
Við getum notað sterk rök
sanngirninnar gegn þeim, bent á
að öll höldum við uppi heilbrigð-
iskerfi sem þeir myndu þurfa síð-
ur á að halda ef þeir væru eins og
við. Eiga þeir þá ekki að borga
sjálfir fyrir afleiðingarnar af
syndsamlegu líferni sínu? En þeir
eru hortugir og segja okkur að
kannanir sýni að reykingafólk lifi
skemur en annað fólk. Tóbaks-
fíklar verði þess vegna ekki jafn
þungur baggi á kerfinu þegar ell-
in bankar að dyrum. Þeir missi
fyrr heilsuna og fari að jafnaði
yngri í gröfina en við hin hjörum
von úr viti á eftirlaunum, verðum
jafnvel hundrað ára. Og sligum
kerfið. Þetta eru grimmileg rök
þótt erfitt sé að vísa þeim alger-
lega á bug.
En feitur og sætur matur í
óhófi styttir líf margra. Samt
reynum við ekki í neinni alvöru
að bjarga offitusjúklingum með
því að neita þeim um mat, sýna
myndir í sjónvarpinu af því
hvernig átfíkn fari með líffærin
og geri marga að vesalingum fyr-
ir aldur fram. Við fyllumst samúð
og veltum fyrir okkur hvað sé
hægt að gera. En bönnum þeim
ekki.
Þetta er ekki auðvelt vegna
þess að annars vegar eru rök
skynseminnar og höfðað til sam-
félagslegrar ábyrgðarkenndar,
hins vegar rétturinn til að vera
óþægur. Engu skiptir þótt við
vitum að einhver dæmi séu um að
fólk ráði alls ekki við átfíknina, sé
sjúkt, sé ekki sjálfrátt. Við vitum
ofur vel að þetta á aðeins við brot
af þeim fjölda sem berst við kíl-
óin. Enginn getur sannfært okk-
ur um að allt í einu sé fjórðungur
landsmanna orðinn að fársjúkum
matfíklum. Við borðum of mikið
af því að við höfum efni á því og
maturinn er orðinn svo sykraður
og girnilegur. Við fitnum af því
að við borðum of mikið og hreyf-
um okkur of lítið. Þetta er að ger-
ast um allan hinn vestræna heim.
Nýjasta ráðið er að höfða mál
gegn fyrirtækjunum sem fram-
leiða matinn. Þau séu að blekkja
okkur öll og segi okkur ekki að
maturinn þeirra geti verið fitandi
sé hesthúsað of mikið af honum.
Ætlunin er að finna sökudólga í
stað þess að líta í eigin barm og
kanna hvort þeir sem borði í
óhófi séu virkilega almennt svo
fáfróðir að þeir viti ekki hvað þeir
séu að gera. Fyrirmyndin er að í
Bandaríkjunum hafa menn höfð-
að mál gegn tóbaksframleið-
endum og krafist skaðabóta
vegna heilsutjóns í kjölfar reyk-
inga.
En þessi tvö mál eru ekki sam-
bærileg. Öldum saman reyktu
menn án þess að nokkur gæti
staðhæft að það væri hættulegt
heilsunni, tóbak var jafnvel talið
gott gegn ýmsum kvillum. En
tóbaksframleiðendur vestra hafa
í marga áratugi leynt þeirri vitn-
eskju sem vísindamenn á vegum
þeirra höfðu komist að með rann-
sóknum: að reykingar væru
heilsuspillandi. Og til að bæta
gráu ofan á svart er vísvitandi
bætt efnum út í tóbakið sem hafa
það eitt hlutverk að auka vana-
bindinguna hjá þeim sem féllu
fyrir freistingunni og fóru að
reykja.
Það er sjálfsagt mál að draga
fyrirtæki til ábyrgðar ef þau
ljúga að okkur eða misnota sér
fákænsku saklausra barna til að
selja vöru sína. En fullvaxið fólk
veit og hefur alltaf vitað að sá
sem borðar of mikið og hleypur
ekki jafnóðum af sér spikið verð-
ur einfaldlega feitur með tím-
anum. Þetta er ekki leyndarmál
sem öllum hefur verið hulið. Þeir
sem halda öðru fram tala gegn
betri vitund. Samt vilja sumir
reyna að varpa sökinni á þá sem
séu ekkert of góðir til að borga,
þeir græði hvort sem er svo mik-
ið. En eigum við öll að fá að vera
ábyrgðarlaus smábörn fram á
elliárin?
Gömul börn
og ung
Við borðum of mikið af því að við höf-
um efni á því og maturinn er orðinn svo
sykraður og girnilegur. Við fitnum af
því að við borðum of mikið og hreyfum
okkur of lítið.
VIÐHORF
Eftir Kristján
Jónsson
kjon@mbl.is
Elsku Birgitta. Ég
er búinn að sitja lengi
vel að velta fyrir mér
hvað ég eigi að skrifa í
minningargrein um
þig, dúllan mín. Ég á
endalausar yndislegar minningar en
það er bara svo skrýtið að þurfa að
skrifa um þig. Vegir Guðs eru svo
órannsakanlegir en aldrei hélt ég að
þessi dagur yrði þinn síðasti á þess-
ari jörð. Ég kvaddi þig um hádeg-
isbilið með faðmlagi og áður en
nokkuð var hugsað varst þú tekin í
burtu, bara sisona. Þegar ég fékk
símtalið um nóttina og mér var sagt
að þú hefðir dáið um kvöldið komu í
huga minn ótal spurningar: Af
hverju þú, Gitta? Þú áttir allt lífið
framundan. Orðin eru svo fátækleg
þegar ég reyni að segja þér hvað ég
sakna þín mikið og hvað er mikil
sorg í mínu hjarta. En ég veit og
hugga mig við að þér líður vel, kom-
in til foreldra þinna. Ég minnist
þess svo þegar við sátum stundum
saman, ræðandi um allt milli himins
og jarðar, alla drauma okkar, ástir
og erfiði. Þú varst alltaf tilbúin að
hjálpa í einu og öllu og ég vona,
Gitta, að ég hafi einhvern tímann
verið einhver hjálp fyrir þig. Það
sem einkenndi þig var einlægni,
traust, ákveðni og hlýja og það var
alltaf svo gott að knúsa þig. Aldrei
gleymi ég smitandi hlátrinum og já-
stílnum þegar þú varst að kveðja í
síma „hmm bææ“. Birgitta, þú varst
hreinskilin og yndisleg vinkona, sú
besta sem hægt er að óska sér. Ég
er svo sorgmædd en svo dofin, ég
hreinlega trúi þessu ekki, en það
stendur að þeir deyja ungir sem
guðirnir elska. Ég er svo lánsöm að
hafa fengið að kynnast þér og fengið
að njóta þinnar hlýju í þennan tíma
sem var samt allt of stuttur. Ég
kveð þig, Gitta skvís, eins og ég
kallaði þig, með söknuði og þakka
þér fyrir allar þær dýrmætu stundir
sem ég fékk að deila með þér.
Ég sendi þér kæra kveðju,
nú komin er lífsins nótt.
Þig umvefji blessun og bænir,
ég bið að þú sofir rótt.
Þó svíði sorg mitt hjarta
þá sælt er að vita af því
þú laus ert úr veikinda viðjum,
þín veröld er björt á ný
Ég þakka þau ár, sem ég átti
þá auðnu að hafa þig hér.
Og það er sem margs að minnast,
svo margt, sem um hug minn fer.
Þó þú sért horfinn úr heimi,
ég hitti þig ekki um hríð,
þín minning er ljós sem lifir
og lýsir um ókomna tíð.
(Þórunn Sig.)
Þín vinkona
Inga Fanney.
Þeir deyja ungir sem guðirnir
elska, stendur skrifað. Ég man eftir
þér alla tíð, Birgitta mín, litla
granna frænka mín með síða ljósa
hárið, sprangandi í snúrustaurnum
heima hjá þér, og þú sagðist vera
byrjuð að æfa fimleika, og ég sagði
að það lægi vel fyrir þér. Ég man
líka þegar þú komst með mömmu
þinni í öll afmælin til okkar. Það var
voðalega gott þegar þú komst í
heimsókn fyrir ekki löngu, og ég tók
utan um þig, þú vildir ekki sleppa
takinu, það kurraði í þér og þú sagð-
ir „það er þetta sem mig vantar“, þá
virkilega fann ég til með þér, elsku
stelpan mín. Og mér fannst líka
voða gott þegar þú og hún Helena
komuð í ferminguna hans Alexand-
ers, það var gott að fá ykkur.
Ég ætla ekki og get ekki rakið
BIRGITTA ÍRIS
HARÐARDÓTTIR
✝ Birgitta ÍrisHarðardóttir
fæddist á Akureyri
24. febrúar 1981.
Hún lést í Reykjavík
25. ágúst síðastliðinn
og var útför hennar
gerð frá Landa-
kirkju í Vestmanna-
eyjum 3. september.
þitt lífshlaup, Birgitta
mín, það eru aðrir fær-
ari um það en ég. En
eitt veit ég að það er
það að þú hefur átt erf-
iða tíma síðan mamma
þín og pabbi voru tekin
í burtu frá þér með
átta mánaða millibili.
En eitt máttu vita að
ég hugsði mikið til þín
alla tíð. Ég spurði allt-
af eftir þér ef ég hitti
til dæmis Villa, Sigur-
laugu, Lillu, Diddu o.fl.
Manstu þegar þú
komst til mín síðast og
ég var að sýna þér húsið og ég bauð
þér herbergi, sem þér fannst alls
ekki svo slæm hugmynd, en þér
snerist hugur, vildir bara vera hjá
Helenu systur þinni sem ég skil
ósköp vel.
Ég hefði viljað hitta þig þegar þú
komst á Þjóðhátíðina, en ég fór ekki
inn í dal og því fór sem fór. En ég
frétti að þú hefðir komið og ég hefði
viljað tala við þig. Mikið agalega var
það sárt þegar hún Hildur Rán
vakti mig kl. 3 um nóttina og sagði
mér að þú værir dáin, mig setti
hljóðan. En elsku stelpan mín, við
fáum víst engu ráðið um vist okkar
hér á jörðu, þér hefur örugglega
verið ætlað æðra hlutverk á himn-
um. Ég veit að það er tekið vel á
móti þér þar sem þú ert núna, kom-
in til foreldra þinna sem muna alveg
örugglega hugga þig og umfaðma.
Elsku Birgitta mín, viltu hafa
auga með litlu strákunum mínum
þeim Róberti Frey og Ósvaldi Sal-
berg og passa þá fyrir mig þangað
til ég kem.
Mig langar að endingu að senda
þetta ljóð til þín sem er eftir hana
Jórunni ömmu þína:
Vina mín, þú ert veik,
ég veit, þú deyrð í nótt.
Dauðinn með sigð við síðu,
svífur nú hingað hljótt.
Ég vil þig syngja í svefninn,
í sálina þína frið,
kyssa á kæran vanga
og krjúpa við þína hlið.
Hljóðlega og hægt gengur dauðinn
og hefur þig burt með sér.
Stirðnar þá hönd og hugur
og hjartað í brjósti þér.
Svo breiði ég dánardúkinn
yfir dapurt andlit og hljótt.
Sofðu nú, kæra vina,
vært hina löngu nótt.
(Jórunn Tórshamar.)
Elsku Helena, Villi, Jóhann og
allir ættingjar og vinir.
Missir okkar er mikill, en ég veit
að Guð mun styrkja okkur um
ókomin ár.
Sofðu rótt, elsku vina, og vertu
guði falin.
Þinn frændi
Ósvald.
Þegar ég sest niður og hugsa um
alla dagana sem Birgitta markaði í
lífi mínu eru þeir fleiri en ég get tal-
ið. Ekki eru allar minningarnar frá
góðum tímum, en allar eru þær mér
kærar. Erfitt er að velja einhverja
eina sem stendur uppúr, af því þær
eru allflestar góðar. Ég man best
eftir Birgittu sem lífsglaðri, ljós-
hærðri; kattliðug af fimleikum,
ákveðin í að verða poppstjarna eða
rokkari og uppfull of lífsorku og
draumum um framtíðina. Við vorum
mikið saman á þeim tíma og á ég
margar fyndnar minningar um okk-
ur í allskonar fötum af Helenu og
dansandi upp á borði með míkró-
fóna gerða úr álpappír, að undirbúa
útitónleika sem áttu að vera í bak-
garðinum heima hjá Birgittu. Einn
veturinn kom Akureyringurinn upp
í Birgittu og hún krafðist þess að
við myndum fara á skíði í brekkunni
fyrir utan heima, ég var hin mesta
brussa á þeim til að byrja með en
svo hafðist þetta eftir dygga leið-
sögn Birgittu. Veturinn á eftir urð-
um við 3 í hópnum, Birgitta ljós-
hærð, Esther rauðhærð og ég
dökkhærð, í raun eins ólíkar og
hægt er að hafa það, en þá fyrst
fóru hjólin að snúast. Við vorum all-
ar hrifnar af öllum strákum sem
áttu eitthvað sætt til, hlustuðum á
Elvis og sungum með, skrifuðum í
dagbækur, fórum á diskó og héldum
náttfatapartý. Ég man að í öllum
bekkjarafmælum eða á diskóum var
það einhver sem bað Birgittu um að
vanga, oft voru þá einir tveir til þrír
sem horfðu með mikilli öfund á
þann sem fékk að halda henni við
vanga sinn í þessar 3 mín., eða svo.
Hún var einhvernveginn alltaf sæt-
asta stelpan í bekknum. En svo liðu
árin og við fórum hvor í sinn vina-
hópinn og áttum í raun fáar stundir
utan skóla, en þó oftast í frímó. Svo
hittumst við bara fyrir slysni yf-
irleitt eftir tíundabekkinn. Frá
1999-2001 voru samskiptin engin, ég
frétti samt alltaf af henni, hvort sem
það var frá gömlum skólafélögum,
vinum eða ættingjum hennar. Svo
var það í eitt af þessu skiptum sem
ég hitti Jóa að hann lét mig hafa
númerið hennar og ég hringdi í
hana, þá held ég að hún hafi búið á
Akureyri, en við töluðum saman í
dágóðan tíma um allt og ekkert og
sögðum báðar að við yrðum að fara
að hittast. Svo þegar við hittumst
var það góður dagur og við grétum
báðar, enda mikið búið að ganga á
hjá okkur báðum frá því að við sein-
ast sáumst. Við áttum saman langt
og gott spjall um það að verða edrú
og lífið í kringum það. Ekki hafðist
það hjá okkur í það skiptið, heldur
bættist vel við reynslu okkar beggja
í fyrra haust. Við hittumst þá
nokkrum sinnum í ýmsu ástandi og
við ýmsar aðstæður. Ég man sér-
staklega eftir einu kvöldinu þar sem
hún var svo ánægð að fá mig í heim-
sókn eins og ég hefði gefið henni
eitthvað dýrmætt með því að
hringja og koma, ég man hvað mér
fannst gott að við gátum talað sam-
an eins og við hefðum aldrei misst
úr dag hjá hvor annarri. En stuttu
seinna fór ég í mína seinustu með-
ferð, en ég frétti af Birgittu í Eyjum
hjá Helenu systur inni í Eyjum, ég
man að mér fannst gott að vita af
henni á öruggum stað. Ég hitti hana
svo þegar ég fór til Eyja um jólin og
við fórum saman á fund. Eftir fund-
inn tókum við rúnt og spjölluðum
um það að vera edrú og hverju
þyrfti að fórna til að ná þeim ár-
angri. Ég frétti svo að hún hefði far-
ið inn á Vog og ætlaði að fara upp-
eftir til hennar með klink og lítið
bréf, þegar ég hitti svo Jóa sem
sagði mér að hún hefði hlaupið út.
Ég heyrði fátt af henni þar til ég
hitti hana í júní, fyrir utan bakarí í
Reykjavík, við áttum saman stutt
spjall og býttuðum á númerum. Hún
sagðist vera orðin edrú og vildi
koma með mér á fund um kvöldið,
ég sagði henni bara að hringja og þá
færum við, en því miður kom aldrei
til þess samtals. Og þetta var það
seinasta sem ég sá af henni. Ég er
þakklát fyrir að eiga allar minning-
arnar og að hafa þekkt hana í gegn-
um árin.
Elsku Villi, Sigurlaug, Helena,
Jói og aðrir aðstandendur, megi
Guð vera með ykkur og styrkja á
þessari stundu.
Við tölum þvert um huga okkar,
þegar við þorum ekki að vera við sjálf,
stundum er of sárt að vera maður sjálfur,
stundum næstum óbærilegt að vera það
ekki.
(Anna S. Björnsdóttir.)
Kveðja
Valgerður (Vala).
Mig langar til að minnast hennar
Birgittu með nokkrum orðum.
Ég þekkti hana ekki mikið en það
sem stendur uppúr og ég gleymi
aldrei, er að alltaf þegar ég hitti
hana þá faðmaði hún mig alltaf og
það var svo þétt og innilegt og hún
var ætíð brosandi. Einnig er sonur
minn fæddur sama dag og hún sem
gerði daginn aðeins stærri. Mig og
fjölskyldu mína langar til að votta
systkinum hennar og fjölskyldu
samúð okkar og biðjum guð að
geyma hana.
Hilda.