Morgunblaðið - 25.09.2003, Blaðsíða 4

4 B FIMMTUDAGUR 25. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ












































































































NFJÁRMÁL GERT er ráð fyrir því að hlutfall
þeirra íbúa heimsins, sem lifa á
minna en sem svarar 80 krónum á
dag, minnki um helming fyrir árið
2015 miðað við 1990, einkum vegna
mikils hagvaxtar í Kína og á Indlandi.
Þótt þessi vöxtur sé fagnaðarefni er
ólíklegt að hann nægi til þess að hægt
verði að ná öðrum svokölluðum þús-
aldarmarkmiðum Sameinuðu þjóð-
anna, sem felast meðal annars í því að
gera öllum börnum kleift að ljúka
grunnskólanámi, auk þess sem stefnt
er að því að dauðsföllum meðal barna
undir fimm ára aldri fækki um tvo
þriðju. Í Afríku, þar sem hagvöxtur-
inn hefur verið afar lítill, hefur bar-
áttan gegn fátæktinni í öllum sínum
skelfilegu myndum borið lítinn ár-
angur.
Til að flýta því að markmiðin í heil-
brigðis- og menntamálum náist þarf
að örva hagvöxtinn í þróunarlöndun-
um, auka verulega aðstoðina við þau
og nýta fjármunina, innlenda jafnt
sem erlenda, á árangursríkari hátt.
Þessi stefnumið styrkja hvert annað.
Árangurinn ræðst af því hvort þetta
þrennt verður gert samtímis.
Árangursríkari nýting fjármun-
anna felur í sér að bæta þarf alla þá
þjónustu sem stuðlar að betri heilsu
og menntun fólksins – koma á umbót- um í þjónustugreinum eins og vatns-
veitu, sorphreinsun, rafveitu, al-
menningssamgöngum, heilsugæslu
og fræðslu. Það bregst of oft að fá-
tæka fólkið fái þá þjónustu sem það á
rétt á. Ríkisstjórnir verja mjög litlum
hluta ráðstöfunarfjárins í þá þjónustu
sem fátæka fólkið þarf til að bæta
heilsu sína og menntun. Í Gíneu nýt-
ur ríkasti fimmtungur íbúanna góðs
af 48% af framlögum ríkisins til heil-
brigðismála; fátækasti fimmtungur-
inn nýtur aðeins góðs af 8% framlag-
anna.
Jafnvel þegar hægt er að verja fé
hins opinbera í þágu hinna fátæku –
til að mynda með því að beina fjár-
mununum til barnaskóla og heilsu-
gæslustöðva – berast peningarnir
ekki alltaf til þeirra sem veita þjón-
ustuna. Snemma á síðasta áratug
fengu barnarskólarnir í Úganda að-
eins 13% af þeim fjármunum sem
renna áttu til þeirra, þegar laun
kennara eru ekki tekin með í reikn-
inginn; afgangurinn var notaður í
eitthvað annað eða þá að peningunum
var stolið.
Samt nægir jafnvel ekki að auka
hlutfall þeirra fjármuna sem berast
til skóla fátæka fólksins – eins og gert
hefur verið í Úganda.
Til að hægt verði að bæta árang-
urinn í menntamálum þurfa kennar-
arnir að mæta til vinnu og standa sig
vel í starfi, rétt eins og læknarnir og
hjúkrunarfræðingarnir þurfa að gera
til að árangur náist í heilbrigðismál-
um. Þeir sem veita þjónustuna eru
hins vegar oft fastir í kerfi þar sem
hvatinn til að standa sig vel í starfi er
lítill, spilling er útbreidd og pólitískar
stöðuveitingar eru viðtekin venja.
Könnun á fjarvistum í heilsugæslu-
stöðvum í Bangladesh leiddi í ljós að
74% læknanna mættu oft ekki til
vinnu.
Fátæka fólkið fær ekki þá þjónustu
sem það þarf vegna þess að það hefur
lítil áhrif á það hvernig hún er veitt.
Eins og sjúklingar á sjúkrahúsum,
nemendur í skólum, farþegar í stræt-
isvögnum og vatnsneytendur eru hin-
ir fátæku skjólstæðingar eða við-
skiptavinir. Fátæka fólkið er í
tengslum við skólakennarana,
læknana, strætisvagnastjórana og
vatnsveitustarfsmennina sem veita
þjónustuna. Fátæka fólkið er í svip-
uðum tengslum við sölumenn þegar
það kaupir varning á markaðnum. Í
viðskiptum á samkeppnismarkaði er
hinum fátæku veitt þjónusta vegna
þess að þeir greiða þeim sem inna
hana af hendi milliliðalaust. Ef þeir
eru óánægðir hafa þeir vald yfir þeim
sem veitir þjónustuna og geta neitað
að eiga viðskipti við hann aftur.
Hvað varðar þjónustugreinar eins
og heilbrigðiskerfið, menntakerfið,
vatnsveitur, rafveitur og sorphreins-
un hefur hins vegar samfélagið
ákveðið að þjónustan verði ekki veitt
með markaðsviðskiptum vegna þess
að samfélagið eigi að bera ábyrgð á
henni – sökum meinbuga markaðsins
og þeirrar staðreyndar að fólk á rétt
á þessari þjónustu og á að geta kraf-
ist hennar. Þessi þjónusta er þess
vegna innt af hendi með svokallaðri
„langri ábyrgðarleið“ – sem felst í því
að borgararnir hafa áhrif á valdhaf-
ana sem hafa áhrif á þá sem veita
þjónustuna. Þegar tengslin á þessari
löngu leið rofna bregst þjónustan
(tíðar fjarvistir kennara, lekar vatns-
leiðslur) og aðstæður fólksins versna.
Fyrst skulum við velta fyrir okkur
fyrri tengslunum á þessari löngu leið
– tengslunum milli fátæka fólksins og
stjórnmálamannanna. Hinir fátæku
eru borgarar. Meginreglan er sú að
þeir eigi að taka þátt í því að skil-
greina markmið samfélagsins.
Reyndin er hins vegar sú að þannig
er það ekki alltaf. Valdhafarnir út-
hluta ókeypis þjónustu og veita
„skrópagemlingum“ stöður og fá-
tæka fólkið nýtur sjaldan góðs af
þjónustunni. Þegar hinir fátæku eru
upplýstari um galla þjónustunnar
reyna þeir hins vegar að knýja
stjórnmálamennina til að standa sig
betur.
Þegar dagblöðin í Úganda skýrðu
frá því að barnaskólarnir hefðu að-
eins fengið 13% af því fé, sem hafði
verið eyrnamerkt þeim í höfuðborg-
inni, tók almenningur að krefjast
þess að gerð yrði grein fyrir öllum op-
inberu fjárframlögunum til skólanna
í tilkynningum sem hengdar yrðu
upp við dyr skólahúsanna. Síðan hef-
ur hlutfall þess fjár, sem berst til
barnaskólanna, aukist um 80%.
Jafnvel þótt fátæka fólkið nái til
valdhafanna batnar ekki þjónustan
sjálfkrafa nema stjórnmálamennirnir
tryggi að þeir sem veita eiga þjón-
ustuna inni hana af hendi í raun. Eftir
borgarastyrjöldina í Kambódíu
greiddi ríkið læknum og hjúkrunar-
fræðingum heilsugæslustöðva í
tveimur héruðum laun í samræmi við
bætta þjónustu við heimilin (sem
óháðir eftirlitsmenn mátu). Ástandið
í heilbrigðismálum batnaði verulega,
til að mynda nutu fleiri heilsugæslu-
þjónustu en í öðrum héruðum. Vald-
hafarnir geta þó ekki alltaf fylgst
með því hvort þjónustan sé innt af
hendi, hvað þá refsað þeim sem
standa ekki í stykkinu. Afleiðingarn-
ar eru oft vandamál eins og tíðar fjar-
vistir kennara og starfsmanna í heil-
brigðiskerfinu.
Í ljósi annmarkanna á löngu leið-
inni er hægt að bæta þjónustuna með
því að styrkja stuttu leiðina hvað
ábyrgðina áhrærir – auka vald skjól-
stæðinganna yfir þeim sem veita
þjónustuna. Þegar þeir sem inna
þjónustuna af hendi eru metnir að
verðleikum og fá hvatningu standa
þeir sig betur og lífskjör fólksins
batna. Educo-áætlunin í El Salvador
veitti samtökum foreldra rétt til að
ráða og reka kennara og skyldaði þau
til að senda fulltrúa sína í skólana
mánaðarlega til að fylgjast með þeim.
Aðhald skjólstæðinganna varð til
þess að verulega dró úr fjarvistum
kennara og nemenda og námsárang-
ur barnanna batnaði.
Engin ein lausn hentar öllum þjón-
ustugreinum í öllum löndum. Lausn-
irnar felast þó allar í því að auka vald
hinna fátæku yfir þjónustugreinun-
um – með því að gera þeim kleift að
hafa eftirlit með þeim sem veita þjón-
ustuna, hvetja þá eða refsa þeim ef
þörf krefur, auka áhrif þeirra við
stefnumótunina – og sjá til þess að
þeir sem inna þjónustuna af hendi fái
hvatningu til að þjóna fátæka fólkinu.
Á ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í
Monterrey í Mexíkó í fyrra skuld-
bundu þjóðir heims sig til að gera allt
sem á valdi þeirra stæði til að hjálpa
þróunarlöndunum í baráttunni gegn
fátækt. Meðal annars voru gefin fyr-
irheit um að auðugu ríkin veittu þeim
sveigjanlegri fjárhagsaðstoð og að
þróunarlöndin nýttu hana og aðra
fjármuni á árangursríkari hátt. Um-
bætur á þjónustugreinunum, sem fel-
ast í því að auka áhrif fátæka fólksins
og hafa það í fyrirrúmi, flýta fyrir því
að þúsaldarmarkmið Sameinuðu
þjóðanna náist. Nú er tímabært að
hefjast handa.
Áhrif fátækra verði aukin
til að draga úr fátækt
Nicholas Stern er aðalhagfræðingur Al-
þjóðabankans. Shantayanan Dev-
arajan er ritstjóri World Development
Report 2004 og aðalhagfræðingur
þeirrar deildar Alþjóðabankans sem
fjallar um þróun lífskjara í heiminum.
Reuters
Fátækt fólk fær ekki þá þjónustu sem það þarf vegna þess að það hefur lítil áhrif á það hvernig hún er veitt.
Eftir Nicholas Stern og
Shantayanan Devarajan
Umbætur á þjón-
ustugreinum, sem
felast í því að auka
áhrif fátæka fólksins
og hafa það í fyrir-
rúmi, flýta fyrir því að
þúsaldarmarkmið
Sameinuðu þjóðanna
náist.
BRESK fasteignafyrirtæki eru komin undir
smásjá Baugs, að því er fram kemur í samtali
breska blaðsins The Daily Telegraph og Jóns
Scheving Thorsteinssonar, framkvæmdastjóra
Baugs ID, fjárfestingararms Baugs Group.
„Þessi fyrirtæki eru ekki dýr nú um stundir og
ég get upplýst að við höfum skoðað þessi fyr-
irtæki og stjórnendur þeirra eru fullir áhuga á að
taka þau af markaði,“ segir Jón í blaðinu.
Síðar bætir hann við: „Fasteignafélög halda að
þau séu fær um að reka smásöluverslanir. Ég hef
hingað til ekki séð dæmi þar um.“
Baugur Group hf. á hlut í bresku fasteignaþró-
unarfélagi, LXB Group Limited. Auk Baugs
standa Halifax Bank of Scotland (HBOS) og
TBH Investment Limited, sem er í eigu skoska
kaupsýslumannsins Toms Hunter, að félaginu.
Spurður hvort að Baugur hefði íhugað að
kaupa Liberty-verslunina á Carnaby stræti, sem
er í eigu fasteignafélagsins Marylebone Warwick
Balcour, segir Jón: „Ég er alltaf að skoða hana –
við erum með skrifstofu hinum megin götunnar.“
Jón Scheving, sem hefur samkvæmt blaðinu
uppá síðkastið leitað lánsfjár hjá ýmsum fjárfest-
ingarfélögum, segir að Baugur sé að styrkja sig
sem fjárfestingarfyrirtæki og hafi 100 milljónir
punda, um 13 milljarða króna, til ráðstöfunar.
Fyrirtækið sé þar með tilbúið í frekari kaup á
breska markaðnum, en sem kunnugt er keypti
Baugur fyrr á þessu ári leikfangafyrirtækið
Hamleys. „Við erum búnir að eiga í viðræðum við
aðila til að móta hlutabréfasafn okkar og höfum
boðið sjóðum að koma þar að málum að einhverju
leyti. Okkur skortir hinsvegar síst af öllu lausafé,
auk þess sem við eigum mikið af vinum sem vilja
fjárfesta með okkur.“
Baugur á 8% hlut í House of Fraser. Þegar
Jón er spurður hvort að Baugur hafi áhuga á að
gera tilboð í fyrirtækið ásamt auðmanninum Tom
Hunter, segir Jón: „Það er góð hugmynd,“ og
bætir svo við: „en þau viðskipti yrðu ekki auð-
veld“.
Um Big Food Group þar sem Baugur á 22,8%
hlut segir Jón: „Við höfum sýnt stjórnendum fé-
lagsins mikinn stuðning upp á síðkastið.“
Baugur með augastað á bresk-
um fasteignafyrirtækjum