Morgunblaðið - 27.09.2003, Blaðsíða 30

UMRÆÐAN
30 LAUGARDAGUR 27. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ALÞJÓÐLEGI hjartadagurinn í
ár, sunnudagurinn 28. september,
verður tileinkaður hjarta- og æða-
sjúkdómum meðal
kvenna. Með því vilja
Alþjóðlegu hjarta-
samtökin vekja at-
hygli á að þessir
sjúkdómar eru alls
ekki eingöngu
vandamál karla held-
ur einnig algengt og alvarlegt
vandamál meðal kvenna. Hér á Ís-
landi hefur tíðni kransæðasjúkdóma
vissulega lækkað verulega á síðasta
áratug. Sú lækkun hefur þó orðið
minni meðal kvenna en karla og
hluti af þeirri skýringu felst vænt-
anlega í því að íslenskir karlar hafa
dregið verulega meira úr reykingum
en íslenskar konur. Nú er svo komið
að fleiri miðaldra konur en karlar
reykja á Íslandi. Því er fyr-
irsjáanlegt að reykingatengdir sjúk-
dómar munu verða algengari meðal
íslenskra kvenna en karla á næstu
árum ef svo fer fram sem horfir.
Flestir þekkja ógnvænlegar afleið-
ingar reykinga svo sem krabbamein
og lungnasjúkdómar. Það vill hins
vegar oft gleymast að meira en
helmingur af dauðsföllum sem
tengjast reykingum er vegna hjarta-
og æðasjúkdóma, sérstaklega krans-
æðasjúkdóma, þar sem reykingar
eru einn sterkasti áhættuþáttur fyr-
ir þessum sjúkdómum. Konur sem
reykja missa verndandi áhrif kven-
kynsins gegn þessum sjúkdómum og
eru því í sömu áhættu og karlar að fá
þennan sjúkdóm. Konur sem reykja
einn pakka eða meira af vindlingum
á dag hafa þannig margfalda áhættu
á að fá kransæðasjúkdóm miðað við
konur sem reykja ekki. Hóprann-
sókn Hjartaverndar hefur einnig
sýnt að stórreykingar stytta ævi-
líkur bæði karla og kvenna um mörg
ár. Jafnframt sýna þessar rann-
sóknir að það er aldrei of seint að
hætta, slíkt skilar sér í bættri heilsu
á öllum aldri. Vissulega er þó vert að
undirstrika að mikilvægast er fyrir
ungt fólk að byrja aldrei á reyk-
ingum. Rannsóknir Hjartaverndar
hafa einnig sýnt að íslenskar konur
virðast eiga mun erfiðara með að
hætta reykingum en karlar, nokkuð
sem vert er að benda á í baráttunni
gegn reykingum ungra stúlkna.
Hjartavernd hefur nýlega opnað
nýja heimasíðu, www.hjarta.is. Þar
er áhættuvél Hjartaverndar þar sem
hver og einn getur reiknað út sína
áhættu á að fá kransæðasjúkdóm í
framtíðinni ef viðkomandi veit um
niðurstöður mælinga á áhættuþátt-
um hjartasjúkdóma; svo sem blóð-
þrýsting, kólesteról, reykingar, lík-
amsþyngd o.fl. Hafi viðkomandi ekki
niðurstöður allra mælinga sem
áhættuvélin biður um er samt hægt
að reikna út líkur út frá viðmið-
unargildum sem eru gefin upp, en
þau eru gildi sem eru notuð úr gögn-
um Hjartaverndar. Áhættureikni-
vélin sýnir glögglega hversu ógn-
vænleg áhætta fylgir reykingum
bæði meðal kvenna og karla.
Skilaboð Hjartaverndar til ís-
lenskra kvenna á þessum alþjóðlega
hjartadegi er því: ,,Konur sem
reykja ennþá, gerið allt til að hætta
að reykja og komið í veg fyrir að
börn ykkar byrji á þessum hættu-
lega leik.“ Það er ekkert eitt ráð
jafnmikilvægt til að halda góðri
heilsu og það að reykja ekki.
Konur og hjarta- og
æðasjúkdómar
Eftir Gunnar Sigurðsson
Höfundur er læknir og formaður
stjórnar Hjartaverndar.
MIKIL umræða hefur verið um
málefni miðborgarinnar síðustu
viku í tengslum við sýningar Afl-
vaka hf. í Banka-
stæti 5. Það er ljóst
að áhuginn á mál-
efnum miðborg-
arinnar er gíf-
urlegur og þótt
skoðanir séu skipt-
ar ganga þær mikið
í sömu átt; fólk vill
sjá meiri uppbyggingu á þessu
svæði. Umræðan um þróun mið-
borgarinnar er reyndar orðin ansi
langvinn og hún skiptist í tvö
horn; sumum finnst miðborginni
hafa hnignað en öðrum finnst hún
hafa breyst. Ég held að allir séu
sammála um að miðborgin hefur
breyst, slíkt er eðlilegt í þróun
borga og hefur gerst alls staðar.
Menning og atvinnuhættir breyt-
ast og þar með sú þjónusta sem
boðið er upp á.
Því er haldið fram að fólki á
ferð hafi fækkað í miðborginni og
umferð minnkað. Eflaust er þetta
rétt að einhverju leyti, en umferð-
in hefur líka færst til innan sólar-
hringsins, er orðin meiri um kvöld
og nætur en áður var og kannski
líka færst á milli staða. Verslunum
hefur fækkað og matsölustöðum,
kaffihúsum og krám fjölgað. Þann-
ig er þetta í öllum borgum sem við
þekkjum. Samfélagsbreytingar
hafa líka áhrif á þetta. Fyrir
nokkrum áratugum voru fleiri
verslanir í miðborginni, þá unnu
húsmæður meira heima og börnin
voru meira heima. Húsmæður og
börn voru þess vegna mikið á ferli
í miðborginni. Þessi umferð er nú
mikið til horfin, fyrst og fremst
vegna þess að allir eru að vinna,
eru í skólum, á dagheimilum
o.s.frv. Miðborg Reykjavíkur er
því orðin eins og gildir um aðrar
miðborgir, þar eru aðallega ferða-
menn og fólk sem hugsar meira
um upplifun og að hitta fólk en
beinlínis að versla. Miðstöð stjórn-
sýslu og menningar er líka í mið-
borginni. Á sviði menningar hefur
verið lyft grettistökum þar, t.d.
með flutningi Borgarbókasafns og
uppbygginu listasafnsins í Hafn-
arhúsinu.
Þegar grannt er skoðað kemur í
ljós að það er langt frá því að mið-
borgin sé í einhverri stöðnun hvað
uppbyggingu varðar. Auðvitað
hafa orðið breytingar á atvinnulífi
þar eins og annars staðar, en upp-
bygging hefur verið veruleg á síð-
ustu árum, það er margt í gangi
og ýmsar áætlanir í gangi um enn
frekari þróun. Eitt af því sem
margir þekkja er t.d. mikil upp-
bygging hótela á þessu svæði.
Borgaryfirvöld leggja mikla
áherslu á uppbyggingu í miðborg-
inni og um þessar mundir er verið
að skoða ýmsa möguleika með
einkaaðilum í því sambandi. Því til
viðbótar eru ýmis stór verkefni í
vinnslu og má þar nefna Tónlistar-
og ráðstefnuhöll, uppbyggingu á
stjórnarráðsreit, 101Skuggahverfi
og hugmyndasamkeppni um skipu-
lag Mýrargötusvæðis.
Til þess að kynna ýmis verkefni
um uppbyggingu miðborgarinnar í
fortíð, nútíð og framtíð efndi Afl-
vaki hf. til sýningar um uppbygg-
ingu þar í samstarfi við Hverf-
isráð miðborgarinnar. Sýningin er
haldin að Bankastræti 5 og hefur
nú staðið yfir í eina viku og lýkur
sunnudaginn 28. september. Þessi
sýning hefur vakið verðskuldaða
athygli og ég vil hvetja þá sem
ekki hafa þegar séð hana að kíkja
við um helgina.
Uppbygging í miðborg
Reykjavíkur er meiri en
flesta grunar
Eftir Ara Skúlason
Höfundur er framkvæmdastjóri
Aflvaka hf.
ERNA Hauksdóttir, fram-
kvæmdastjóri Samtaka ferðaþjón-
ustunnar, ritar hógværa og yfirlæt-
islausa grein í
Morgunblaðið í
byrjun september
til þess að skýra af-
stöðu samtakanna
til hvalveiða. Þetta
var þörf grein sem
sýnir að Samtök
ferðaþjónustunnar hafa hófsama og
ábyrga stefnu varðandi hvalveiðar
og sambúð þessara atvinnugreina
framvegis. Greinin getur án efa
hjálpað til við að eyða þeim mis-
skilningi „sem orðið hefur vart
varðandi málflutning Samtaka
ferðaþjónustunnar“ eins og Erna
orðar það í grein sinni.
Ég ætla Ernu ekki annað en að
meina það sem fram kemur í grein
hennar. Hins vegar tel ég rétt að
benda á að meintur „misskiln-
ingur“ er ekki alveg sjálfsprottinn.
T.d. er tilfinningaþrungin fyrirsögn
sem höfð var eftir Ernu í Frétta-
blaðinu nýlega um að hvalveiðar
væru eins og að skjóta húsdýr ekki
í anda þeirrar skynsömu stefnu
ferðaþjónustunar sem fram kemur
í greininni. Og með tilliti til þess
sem segir í grein Ernu að það séu
„ekki hagsmunir ferðaþjónust-
unnar að fréttir af hvalveiðum séu
meðhöndlaðar með þessum hætti –
þverrt á móti“. Þá kemur kappsemi
forráðamanns eins hvalaskoð-
unarbátsins á óvart þegar hann
leggur á sig ómælt erfiði – þvert á
eigin hagsmuni – til að sýna er-
lendum fréttamönnum og ljós-
myndurum sem best þegar hvalir
eru drepnir.
Samtök ferðaþjónustunnar verða
eins og aðrir að lokum dæmd af
verkum sínum fremur en orðum.
Vonandi munu sjávarútvegur –
þ.m.t. hvalveiðar – og ferðaþjón-
ustan vinna saman á góðum nótum
í framtíðinni og ekkert ætti að vera
því til fyrirstöðu. Misskilningur
eins og sá sem Erna vill uppræta
með grein sinni mun ekki skapast
nema athafnir ferðaþjónustuaðila
gefi tilefni til. Það þurfa ferðaþjón-
ustuaðilar að átta sig á.
Misskilningur um afstöðu
til hvalveiða
Eftir Pétur Bjarnason
Höfundur er sjávarútvegs-
fræðingur og framkvæmdastjóri
Fiskifélags Íslands.
Í RITSTJÓRNARGREIN sinni
sunnudaginn 21. september sl. segir
Morgunblaðið svo: „Það er nauðsyn-
legt að þjóðin ræði sviptingar í við-
skiptalífinu og leggi
mat á hvað þar er að
gerast.“ Þá segir í
leiðaranum að blaðið
hafi í nær 90 ár barizt
fyrir frelsi í við-
skiptum. Sú barátta
hafi ekki alltaf verið
auðveld en þáttaskil
til hins betra hafi verið á síðasta ára-
tug. En – nú hafa þeir atburðir orðið
að blaðið rýkur upp með andfælum og
spyr á hvaða leið við Íslendingar séum
og tekur fram í lok leiðarans að: „Á Ís-
landi nútímans á lögmál frumskóg-
arins ekki að ríkja.“
Það var og.
En á hvað treystir Morgunblaðið að
hindri að það lögmál festi sig í sessi?
Svar: Alþingi!
Það var og.
„Það er þingið sem setur starfsregl-
urnar í okkar þjóðfélagi,“ segir orðrétt
í leiðaranum.
Það var og.
Undirrituðum rennur til rifja þegar
blaðið hans skrifar eins og óviti stýri
penna eða skriffinnur bláókunnugur
högum Alþingis.
Alþingi Íslendinga hið nýja er ger-
samlega valdalaus stofnun, sem af-
greiðir mál framkvæmdavaldsins að-
eins formlega til að þau öðlist
lagagildi, en ræður engu um innihald-
ið. Alþingi er nú álíka valdamikið og
forsetaembættið. Það hefir að sínu
leyti frestandi áhrif á afgreiðslu mála
meðan menn tala sig dauða um efnið í
þingsölum í ræðum sem ekkert er gert
með, og valdhafarnir nenna ekki einu
sinni að hlusta á. Ísland er ekki lýð-
veldi með þingbundinni stjórn heldur
stjórnbundnu þingi.
Til hvers er þá verið að minna á að
Alþingi hafi síðasta orðið og kjörnir
fulltrúar þjóðarinnar hafi vald til að
rétta viðskiptalífið af? Augljóslega til
að skjóta skildi fyrir ráðstjórnina ís-
lenzku, sem sölsað hefir undir sig öll
völd. Alþingi hefir í dag sömu völd og
rússneska dúman hafði í valdatíð Stal-
íns og co. Það er sorgleg staðreynd og
hrollvekja lýðræðissinnum. Þessu er
lífsnauðsyn að breyta. En það er hæg-
ara sagt en gert, þegar þingflokkar
ríkisstjórnarinnar eru eins og hundar í
bandi flokksforingjanna og þora
hvorki að æmta né skræmta, enda fá
þeir að kenna á kólfinum ef þeir ybba
gogg.
Það er svo annað mál, og ekki síður
alvarlegt, að hin raunverulegu völd í
viðskiptalífinu hafa færzt óðfluga í
hendur örfárra peningamanna. Hin
ómengaða nýfrjálshyggja núverandi
ríkisstjórnar hefir náð að færa lung-
ann úr auðæfum Íslands í hendur
nýrri aðalsstétt, sem brátt mun fara
sínu fram í skjóli fjármálavalds. Það er
sú stétt sem heldur núverandi stjórn-
arherrum við hin pólitísku völd m.a.
með gríðarlegri beitingu peningavalds
í kosningum til þjóðþingsins. Tæpi-
tungulaust mega þeir foringjar kallast
mútuþegar auðvaldsins, sem þannig
halda völdum sínum.
Aðalritara ráðstjórnar lízt ekki orð-
ið á sporðaköst hvalfiskanna í pen-
ingahafinu að því leyti sem þau kunni
að vekja kjósendur af værum blundi.
Lætur hann svo í fjölmiðlum sem sér
standi ekki á sama. Menn þurfi að gá
að sér, og lekur falsið og hræsnin af
hverju hans hári. Hann hafði lýst yfir
nauðsyn þess að þjóðbankarnir yrðu
seldir dreifðri eignasölu á sínum tíma.
Það var allt svikið af hálfu stjórnvalda.
Aðspurður um ný umsvif bankanna nú
segir hann að þegar ríkisvaldið sleppti
hendinni af bönkunum hafi ekki verið
sett lög sem mörkuðu starfssvið þeirra
eða eignaraðild.
Hvers vegna ekki? Af hverju var
svikist um að setja lög um dreifða
eignaraðild að bönkunum eins og lofað
hafði verið og aðalritari sjálfur marg-
lýsti yfir að nauðsyn bæri til?
Flettum upp í Morgunblaðinu 8.
marz sl.: „ Almenningur í þessu landi
mun ekki sætta sig við að sams konar
kapphlaup verði á milli aðila í við-
skipta- og atvinnulífi um yfirráð yfir
Landsbanka og Búnaðarbanka og orð-
ið hafa um Íslandsbanka. Ríkisstjórn
og Alþingi ber skylda til að horfast í
augu við þann veruleika sem við blasir
og setja löggjöf, sem skapar eðlilegt
jafnvægi í þessum efnum.“
Í Reykjavíkurbréfi hinn 7. júlí, 2002
endar ritstjóri Morgunblaðsins um-
fjöllun sína um einkavæðingaráform
ríkisstjórnarinnar með þessum orðum:
,,Almenningur á Íslandi á kröfu á
því að áður en lengra verður haldið
fari fram miklu víðtækari og almenn-
ari umræður um þá þróun sem hér
hefur verið gerð að umtalsefni. Það er
ekki hægt að horfa upp á að kjarninn
úr viðskipta- og athafnalífi lands-
manna færist í hendur örfárra manna,
hverjir sem þeir eru og hversu hæfir
sem þeir eru, athugasemdalaust.
Raunar mundi ekkert lýðræðisríki í
okkar heimshluta láta það gerast.
Nú verða landsmenn að staldra við
og hugsa sinn gang.“
Það var og.
Þessi orð verða ekki misskilin enda í
samræmi við þá stefnu sem ráð-
stjórnin sjálf mótaði á sínum tíma.
Raunar er það dálítið fyndið, en
ekki aðhlátursefni, þegar Íslandi er
jafnað við „lýðræðisríki í okkar heims-
hluta“ eins og nú standa sakir um
stjórn landsins.
Og stórfiskarnir ráða í hafinu og al-
menningur horfir agndofa á sporða-
köstin. Kjósendur þurfa að vígbúast
og hefja veiðar í þeirri hvalavöðu. En
til þess þurfa þeir að ráða nýja skips-
höfn á þjóðarskútuna, búna öflugum
skutlum.
Alþingi
hið nýja
Eftir Sverri Hermannsson
Höfundur er fv. alþingismaður
Frjálslynda flokksins.
„hin frjálsa samkeppni“ sem leið-
arahöfundur Morgunblaðsins
dásamar mánudaginn 22. sept. sl.
Þar tekur leiðarahöfundur undir
með svínabóndanum á Hýrumel,
að hin frjálsa samkeppni sé besta
fyrirkomulagið og má það rétt
vera að hluta til. En benda má
leiðarahöfundi á, eins og svína-
bóndinn á Hýrumel gerir réttilega,
að það þarf 4 einingar af fóðri til
að framleiða 1 kg af svínakjöti en
það þarf 27 einingar af fóðri til að
framleiða 1 kg af lambakjöti (þar
af fást 20 einingar með sum-
arbeit). Þarna er himinn og haf á
milli og sér hver í hendi sér að um
miklu dýrari framleiðslu er að
ræða. Þetta er einfaldlega spurn-
ing um það hvort við viljum fram-
leiða okkar matvæli hér heima og
nýta þau verðmæti sem við höfum
yfir að ráða eða flytja þau inn. Á
það bæði við um framleiðslu á
svína- og lambakjöti hvernig sem
svo styrkir til þessara greina eru
útfærðir. Leiðarahöfundur Morg-
unblaðsins segir frá að í hinni
„frjálsu samkeppni“ fari menn í
viðskiptageiranum (þessu tilfelli
svínabændur) til sinna bankastofn-
ana og fái þar lán til rekstrar og
þar vegi menn og meti áhættuna
og láni fé. Benda má á að þeir
bankar sem lánað hafa hvað mest
ÁGÆTIS viðtal var við svína-
bónda í Borgarfirði í sunnudags-
blaði Morgunblaðsins 21. sept. sl.
Lýsir hann þar vanda svínabænda
og lýsir þar ma. ástæðu offram-
leiðslu í greininni
og hvað ákveðnir
aðilar innan þeirr-
ar stéttar hafa far-
ið offari í uppbygg-
ingu og náð að
blekkja banka sína
og birgja til óeðli-
legra mikilla útlána til mikils
skaða. Hann talar um ríkiskjöt og
bendir þar á sauðfjárbændur, seg-
ir svínabændur ekki fá neinn styrk
eða aðstoð frá hinu obinbera. Ekki
er það allskostar rétt. Stuðningur
mældur í PSE, sem er tekjuígild-
isstuðull og mælir hversu hátt
hlutfall stuðningur er við búgrein-
ar í formi tollverndar eða beinna
greiðslna frá hinu obinbera, þá er
PSE 51% í sauðfjárrækt og 48% í
svínarækt og við það má bæta að
mest allt fóður til svínkjötfram-
leiðslu er flutt inn, niðurgreitt á
heimsmarkaðsverði. Það er nú
til svínaræktar voru í eigu ríkisins
lengst af og má reikna með að
lánafyrirgreiðsla til aðila, sem ekki
hafa svo haft bolmagn til að greiða
lánin, hafi komið fram í því verði
sem ríkið (skattgreiðendur) fékk
fyrir bankana þegar þeir voru
seldir. Eins og bóndinn á Hýrumel
bendir á, og áður hefur komið
fram, hafa sumir svínakjöts-
framleiðendur náð óeðlilega miklu
fjármagni úr bankakerfinu. Hvað
gerist svo ef svo þessir aðilar
verða gjaldþrota? Það lendir því
miður ekki bara á viðkomandi
bankastofnun heldur á skattgreið-
endum í formi aukinna fjármagns-
gjalda og hjá öðrum aðilum í formi
tapaðra krafna, sem getur í sum-
um tilfellum rutt af stað gjald-
þrotahrinu þar sem margir missa
vinnuna með tilheyrandi tjóni fyrir
viðkomandi fjölskyldur. Það er nú
kostur þessarar „frjálsu sam-
keppni“ á kjötmarkaði. Hvað hefur
ekki gerst í kjúklingageiranum,
þar hafa fyrirtæki verið endurreist
hvað eftir annað og skuldir verið
felldar niður. Hver borgar þetta? Í
þessum tilfellum eru það skatt-
greiðendur sem borga þegar upp
er staðið. Er það hin frjálsa sam-
keppni?
„Ríkis-
bankakjöt“
Eftir Özur Lárusson
Höfundur er framkvæmdastjóri
Landssamtaka sauðfjárbænda.