Morgunblaðið - 29.09.2003, Blaðsíða 17

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 29. SEPTEMBER 2003 17
F l o k k u r Innlausnartímabil
Innlausnarverð*
á kr. 10.000,00
1981 - 2.fl. 319.148,95kr.
Auglýsing um innlausnarverð
verðtryggðra spariskírteina ríkissjóðs
Innlausnarverð er höfuðstóll, vextir, vaxtavextir og verðbætur.*
Reykjavík, 24. september 2003
Lokagjalddagi 15. október 2003
Innlausn spariskírteina ríkissjóðs fer fram hjá Lánasýslu ríkisins, Borgartúni 21, 2. hæð,
hjá Seðlabanka Íslands, Kalkofnsvegi 1, Reykjavík og bönkum og sparisjóðum um land allt.
MAGNÚS M. Norðdahl, deild-
arstjóri lögfræðideildar ASÍ, ritar
grein í Morgunblaðið hinn 24. sept-
ember til að færa
rök fyrir þeirri
ákvörðun ASÍ að
skjóta kröfu sam-
bandsins í lífeyr-
ismálum til umboðs-
manns Alþingis.
Ótækt væri að ríkið
mismunaði starfsmönnum í lífeyr-
ismálum samkvæmt því hvernig
þeim væri skipað í heildarsamtök.
Tilefni greinarinnar er fyrst og
fremst að svara orðum mínum frá 5.
september, einnig í þessu blaði, þar
sem varað var við þessari leið.
Rök mín voru á þessa leið: Það er
skiljanlegt og fullkomlega réttmætt
að berjast fyrir því að lífeyrisrétt-
indi hjá sama atvinnurekenda verði
samræmd – þó að því tilskildu að
það verði gert upp á við. Ef hins
vegar farin er dómstólaleið eða máli
skotið til umboðsmanns Alþingis og
byggt á jafnræðisreglu til þess að ná
þessu marki, er hætt við því að graf-
ið verði undan samningsrétti stétt-
arfélaganna. Í rauninni liggur þetta
í augum uppi. Tiltekið félag semur
um tiltekin kjör. Önnur félög reyna
að ná sambærilegum kjörum í
samningum en ef það ekki tekst er
leitað til dómstóla. Ef dómstólar síð-
an úrskurða að hvers kyns mis-
munun standist ekki jafnræðisreglu
myndi tilhneigingin að öllum lík-
indum verða sú að félög biðu eftir
því að aðrir ríði á vaðið í kjarabar-
áttunni og reyni síðan að ná sínu
fram með því að draga atvinnurek-
andann fyrir dómstóla.
Glaðst yfir árangri sem
aðrir munu ná um síðir
Starfsmenn ríkis og sveitarfélaga
náðu samningum um breytt lífeyr-
iskerfi á síðari hluta árs 1996. Þar
með myndaðist bærilegur grunnur
fyrir traust lífeyrisréttindi. Síðan
gerist það fyrr á þessu ári að Lands-
samband lögreglumanna nær því í
samningum að aldursmarkið fyrir
töku lífeyris var lækkað umfram það
sem gerist hjá öðrum. Þetta varð
fólki innan BSRB fagnaðarefni. Ef-
laust eiga önnur félög eftir að reyna
að sækja samsvarandi rétt í samn-
ingum og beita þar þrýstingi og for-
tölum eins og lögreglumenn höfðu
áður gert um langan tíma bæði
gagnvart viðsemjendum sínum en
einnig gagnvart félögum sínum inn-
an BSRB.
Ég gef mér að Magnús M. Norð-
dahl myndi skrifa upp á fram-
angreind vinnubrögð. En hann
myndi ekki láta þar við sitja. Kjarn-
inn í máli hans, eins og ég skil hann,
er sá að í því tilviki sem um ræðir
séum við hreint ekki að tala um
samninga stéttarfélaga. Orðrétt
segir Magnús: „Hér nær misskiln-
ingur Ögmundar hæstum hæðum. Í
fyrsta lagi er ekki kvartað til um-
boðsmanns vegna mismunandi
ákvæða um lífeyrisréttindi í kjara-
samningum. Í kjarasamningum
þeirra samtaka sem hann veitir for-
ystu er ekki að finna ákvæði um al-
menn lífeyrisréttindi. Þau réttindi
eru ákveðin í lögum um Lífeyr-
isssjóð starfsmanna ríkisins.“ Með
öðrum orðum, það sé löggjafinn
sem mismuni þegnunum.
Munur á kjarasamnings-
bundnum og lögbundnum
réttindum?
Þetta eru í sjálfu sér réttar stað-
hæfingar hjá Magnúsi en segja
okkur aðeins hálfan sannleikann.
Staðreyndin er sú að fram á þennan
dag hafa kjör sem félagar í BSRB
náðu að knýja fram við samninga-
borð jafnan verið færð í lög. Það er
fyrst í seinni tíð að byrjað er að
halda inn á nýjar brautir hvað þetta
varðar. Þegar sagan er gaumgæfð
kemur í ljós að nánast öll réttindi
sem BSRB-félagar búa við og eru
lögbundin eiga sér sögulegan að-
draganda af þessu tagi. Iðulega
reyndu stjórnvöld að kaupa sig frá
launahækkunum til opinbera geir-
ans með kjarabótum á sviði lífeyr-
ismála eða í formi annarra réttinda.
Á fyrstu árunum sem ég starfaði
innan BSRB minnist ég þess að
umræðan snerist að verulegu leyti
um það hjá okkur sem vorum í
grasrót samtakanna hvort heppi-
legt væri að semja um félagsmála-
pakka, eins og þeir voru oft nefndir
af takmarkaðri virðingu, í stað
kauphækkana. Sitt sýndist hverjum
á þessum tíma en þegar upp er
staðið reyndist meira hald í „pökk-
unum“ en launagreiðslunum sem
áttu eftir að sveiflast upp og niður í
tímans rás.
Ekki var þetta fyrirkomulag ein-
skorðað við opinbera starfsmenn.
Nefna má mörg dæmi um ávinning
ASÍ, eða aðildarfélaga sambands-
ins, við samningaborðið sem lög-
festur var að samningum loknum.
Því fór fjarri að slík lög tækju alltaf
til alls vinnumarkaðarins.
Varðandi lífeyrisréttindi op-
inberra starfsmanna sem lögfest
voru 1996, sem eru upptök þessarar
umræðu, vil ég segja það eitt að það
kostaði mikla baráttu að knýja þau
fram. Fyrst að fá stjórnarfrumvarp
sem fram hafði komið á Alþingi
dregið til baka út úr þinginu; frum-
varp sem hefði rústað lífeyrisrétt-
indakerfinu og síðan að ná sam-
komulagi í sumarlöngum
samningum í kjölfarið.
Ekki nutu opinberir starfsmenn
mikillar samúðar félaga sinna í öðr-
um geirum verkalýðshreyfing-
arinnar í þeirri baráttu. Auðvitað
eigum við að sjá í gegnum fingur
við slíku. En þetta segi ég til að
skýra hvað ég átti við í grein minni
þegar ég hnýtti í samstarfsaðila á
vettvangi verkalýðshreyfingarinnar
og kvartaði yfir þeim tóni sem iðu-
lega hefði heyrst úr þeim herbúðum
að opinberir starfsmenn væru of-
tryggðir. Þetta segir Magnús ekki
vera rétt hjá mér. Velkomið væri að
rifja upp blaðagreinar og ummæli á
þessa lund. Það geri ég hins vegar
ekki nema eftir því verði kallað.
Það sem heldur okkur sem erum
í varðhundshlutverkinu fyrir hönd
okkar félagsmanna stöðugt á tánum
er sú hætta sem við blasir þegar
fram kemur blanda ásakana um of-
tryggingu annars vegar og krafa
um jafnræði hins vegar. Þetta er
kokteill sem stjórnvöldum hefur oft
þótt girnilegur. Við samningaborð
hafa fulltrúar launafólks iðulega
fundið fyrir viljanum til að taka al-
mannaróm á orðinu og jafna kjörin
– niður á við. Ef það yrði ofan á
væri illa komið. Samtök launafólks
eiga að bindast jákvæðu bandalagi,
fagna ávinningi hvers annars og
þoka þannig öllum upp á við.
BSRB og réttindabaráttan
Eftir Ögmund Jónasson
Höfundur er formaður BSRB.
Í LEIÐARA Morgunblaðsins
sunnudaginn 21. september 2003 er
spurt hvort líkja megi þróuninni á
verðbréfamark-
aðnum hér við þró-
unina í Rússlandi.
Þeirri spurningu er
auðsvarað: Nei.
Rússar seldu risa-
stór ríkisfyrirtæki
við óviðunandi að-
stæður. Mútuþægni embættismanna
var landlæg, réttarkerfið óstarfhæft,
skipulögð glæpastarfsemi áberandi
og vitneskja almennings um verð-
mæti verðbréfa lítil. Klókir við-
skiptajöfrar gátu þess vegna sölsað
undir sig gífurlegar eignir fyrir smá-
aura. Erlendir fjárfestar sem
reyndu fyrir sér í Rússlandi brenndu
sig einnig margir hverjir á þessum
aðstæðum. Gífurleg erlend fjárfest-
ing rataði einfaldlega í hendurnar á
óprúttnum rússneskum samstarfs-
mönnum.
Á Íslandi eru aðstæður auðvitað
allt aðrar. Þeir sem spyrja spurn-
inga eins og birtust í leiðara Morg-
unblaðsins mega hins vegar ekki
gleyma að fjármálamarkaðir eru í
eðli sínu síbreytilegir. Eigendur fyr-
irtækja leggja oftast mat á hversu
mikils virði framtíðararður fyrirtæk-
isins er þeim. Ef einhver annar met-
ur það svo að fyrirtækið geti skilað
meiri arði í framtíðinni, t.d. með hag-
ræðingu, þá telur hann fyrirtækið
verðmætara. Hann er þar af leiðandi
tilbúinn að greiða eigendum þess
hærra verð en þeir telja fullnægj-
andi. Þetta knýr áfram breytingar.
Þá eru menn oft tilbúnir að borga
meira fyrir stóra hluti sem gera
þeim kleift að stjórna fyrirtækjum.
Stjórn gefur mönnum tækifæri til að
hagræða á einhvern hátt sem fyrri
eigendur hafa ekki séð eða viljað.
Slík tækifæri fylgja ekki litlu hlut-
unum, en litlu hluthafarnir hagnast
oft í leiðinni því gengi hluta þeirra
hækkar oft þegar einhver reynir að
ná yfirráðum.
Stundum finnst mönnum nóg um.
Stjórnendur sem hafa ekki skilað
nægjanlegum arði missa oft störf
sín og verða ósáttir. Þá hættir al-
menningi til að ofbjóða fjárhæð-
irnar sem skipta um hendur. Þetta
átti til dæmis við í Bandaríkjunum á
9. áratug síðusta aldar sem var kall-
aður „áratugur græðginnar“. Nú
telja menn hins vegar að á þeim
tíma hafi einfaldlega myndast
sterkir hagræðingarkraftar sem
hafi bætt rekstur bandarískra fyr-
irtækja til hagsbóta fyrir banda-
rískan almenning.
Óánægjuraddir af þessum toga
skipta því engu máli. Stjórnvöldum
er rétt að halda áfram á þeirri braut
sem þau hafa markað. Frjáls fjár-
magnsmarkaður hefur yfirburði.
Hann tryggir að fjármunir fari
þangað sem þeir gera mest gagn.
Hann tryggir það mun betur en op-
inberir aðilar geta nokkru sinni
gert. Frjálsi markaðurinn hefur al-
mennt reynst Íslendingum vel.
Verðmæti íslenskra fyrirtækja hafa
yfir heildina aukist verulega í verð-
mæti undanfarin ár sem og arðsemi
þeirra.
Auðvitað hafa átt sér stað umdeil-
anleg viðskipti, en mönnum stendur
til boða að leita til dómstóla og yf-
irvalda telji þeir á sér brotið. Við-
skiptalífið er þannig almennt ekki
„komið úr böndunum“ og „lögmál
frumskógarins“ gilda almennt ekki,
eins og spurt er í leiðara Morgun-
blaðsins. Alþingi þarf þannig ekki
að „rétta viðskiptalífið af“ eins og
leiðarahöfundur veltir upp. Hlut-
verk þess ætti að einskorðast við að
lagfæra ýmsa hnökra á leikregl-
unum og treysta eftirlit.
Áfram frjáls fjármagnsmarkaður
Eftir Reimar Pétursson
Höfundur er héraðsdómslögmaður.
MÁLEFNIN skipta máli. Í áranna rás hefur Heimdallur staðið vörð um
sjálfstæðisstefnuna, verið samviska flokksins og veitt honum og for-
ystumönnum hans það aðhald sem nauðsynlegt er í erfiðum málum. Mik-
ilvægt er að Heimdallur sé leiðandi í samfélagsumræðunni og hiki ekki við
að gagnrýna flokkinn þegar ástæða þykir til. Við undirrit-
aðir viljum að eftirfarandi mál verði sett á oddinn:
Afnám einkasölu ríkisins á áfengi
Einkasala ríkisins á áfengi er tímaskekkja og forræð-
ishyggja sem ber að leggja niður hið fyrsta. ÁTVR verði
lagt niður og einkaaðilum treyst fyrir sölu og dreifingu á
áfengi.
RÚV verði einkavætt
Afnotagjöld af sjónvarpstækjum ber að afnema án tafar,
enda er það hlutverk íslenskra neytenda að ákveða sjálfir
hvort og hvaða fjölmiðla þeir eiga viðskipti við. Óeðlilegt er
að ríkið niðurgreiði fjölmiðil í samkeppni við einkaaðila.
Einkaframkvæmd í heilbrigðiskerfinu
Leitast skal við að beita einkaframkvæmd í heilbrigðiskerf-
inu til þess að auka hagkvæmni og gæði þjónustunnar. Í því
samhengi er ekki verið að leggja til breytingar á almannatryggingakerf-
inu og einstaklingar munu því hafa jafnan aðgang að heilbrigðisþjónustu.
Barist verði gegn þenslu í útgjöldum hins opinbera
Þensla á útgjöldum hins opinbera er áhyggjuefni sem nauðsynlegt er að
stemma stigu við. Heimdallur á að beita sér fyrir því að ríki og sveitarfélög
dragi úr útgjöldum sínum og skapi svigrúm til skattalækkana.
Við hvetjum alla til að kynna sér heimasíðu framboðs okkar: www.hug-
sjonir.is , þar sem stefnumálum okkar eru gerð nánari skil og frambjóð-
endur kynntir.
Aðalfundur Heimdallar verður haldinn miðvikudaginn 1. október. Á
fundinum verður kosið til stjórnar Heimdallar og erum við undirritaðir í
framboði til stjórnar. Tíu aðrir hæfir einstaklingar bjóða sig fram með
okkur og er Atli Rafn Björnsson okkar formannsefni.
Atla Rafn sem formann Heimdallar
Eftir Ingólf Snorra Kristjánsson og Steingrím Arnar Finnsson
Höfundar eru Heimdellingar og hagfræðinemar.
Ingólfur
Steingrímur
BÖRN þurfa eins og allir aðrir að
borða hollan og góðan mat. Með því er
ekki aðeins verið að stuðla að því að
barnið sé hraust, vaxi
og dafni, heldur er
verið að leggja grunn-
inn að framtíðinni, því
mataræði í æsku hef-
ur einnig áhrif á
heilsu- og holdafar á
fullorðinsárum. Marg-
ir hafa áhyggjur af þeirri þróun sem
hefur átt sér stað undanfarin ár. Sífellt
fleiri börn eru of þung og of feit og þar
er hreyfingarleysi og röngu mataræði
um að kenna. Offitunni fylgja alvar-
legir sjúkdómar og skert lífsgæði.
Þess vegna er mikilvægt að við gríp-
um í taumana og snúum þróuninni við,
enda felast verðmæti þjóðarbúsins í
orku þeirra kynslóðar sem nú vex úr
grasi.
Fjölbreytt fæða og reglulegt mál-
tíðamunstur, ásamt hreyfingu, er það
sem við þurfum að leggja áherslu á.
Með jákvæðum skilaboðum og
skemmtilegri fræðslu getum við stuðl-
að að því að börnin velji með gleði holl-
an mat og njóti þess að borða hann.
Orkubókin frá Latabæ er dæmi um
leið, þar sem börnin læra að fylgjast
með eigin mataræði og hreyfingu um
leið og viss leikur felst í því að koma
límmiðum fyrir í bókinni. Það er því um
að gera að nýta orkuátakið, sem er að
hefjast, í að virkja börnin enn frekar –
leyfa þeim að skipuleggja matseðilinn,
hjálpa til við eldamennskuna, bjóða
þeim með fjölskyldunni í sund eða bara
út í góða göngu að skoða haustlitina.
Sum börn eru matvönd, en þegar
maturinn er orðinn að spennandi við-
fangsefni getur það auðveldlega
breyst. Samt er vert að hafa í huga að
börn þurfa að borða nýja fæðutegund
oft áður en þau venjast henni. Það get-
ur því verið ráð að setja mjög lítinn
skammt af nýrri fæðutegund á diskinn,
rétt þannig að börnin kynnist bragð-
inu, en bjóða svo þessa sömu tegund
oftar næstu daga. Eins er ráð að taka
tillit til barnanna og hafa þau með í ráð-
um við innkaupin, t.d. með því að leyfa
þeim að velja grænmetið og ávextina
sem þau vilja borða. Maturinn þarf að
lenda í innkaupakörfunni til að hann
komist upp í munn og ofan í maga.
Börnin þurfa heilbrigðar fyrir-
myndir. Á meðal þeirra eru litskrúð-
ugar persónur Latabæjar, en foreldrar
og aðrir fjölskyldumeðlimir, leikskóla-
og grunnskólakennarar og aðrir þeir
sem taka virkan þátt í daglegu lífi
barnsins skipta þó mestu máli. Með því
að taka þátt í þjóðarátakinu er ekki að-
eins tekið þátt í skemmtilegum leik,
heldur hvetur það börnin til að stunda
heilbrigðan lífsstíl og um leið er það
foreldrum til góðs, því fyrirmyndirnar
verða líka að borða hollan mat og
hreyfa sig.
Virkjum orku komandi kynslóða!
Það er leikur að
læra að borða
hollan mat!
Eftir Önnu Sigríði Ólafsdóttur
Höfundur er matvæla- og
næringarfræðingur.