Morgunblaðið - 29.09.2003, Blaðsíða 18

Bandaríkin tak
saman við heim
H
RYÐJUVERKIN í New York og Washington
11. september 2001 gerbreyttu Bandaríkj-
unum og urðu til þess að athyglin beindist
með nýjum hætti að utanríkisstefnunni. Í
nýrri öryggismálastefnu stjórnar George W.
Bush forseta, sem birt var fyrir ári, er sagt að Bandaríkj-
unum stafi mest hætta af hryðjuverkum, svokölluðum út-
lagaríkjum og gereyðingarvopnum. Flestir eru samþykkir
þessari nýju áherslu í utanríkisstefnu Bandaríkjanna en deilt
er um hvernig eigi að framfylgja henni. Er hættan svo mikil
að Bandaríkjamenn þurfi að bregðast við henni upp á eigin
spýtur, eða eiga þeir aðeins að bregðast við með stuðningi al-
þjóðlegra stofnana, jafnvel þótt þær leitist við að halda aftur
af landinu? Íraksmálið varpar ljósi á þessa rökræðu en rætur
hennar eru dýpri.
„Ef við erum hrokafull þjóð verðum við þannig í augum
annarra, en ef við erum auðmjúk þjóð virða þeir okkur,“
sagði Bush í kosningabaráttunni árið 2000. Hann hafði á
réttu að standa, en því miður varð raunin sú fyrstu átta mán-
uðina eftir að hann tók við embættinu að margir af vinum
Bandaríkjanna töldu stjórn hans hrokafulla, einblína á
þrönga hagsmuni landsins og hernaðarmátt þess, hunsa sátt-
mála, venjur og fjölþjóðlegt samstarf. Ófrávíkjanleg yfirlýs-
ing stjórnarinnar um að Kyoto-bókunin um loftslagsbreyt-
ingar í heiminum væri „dauð“ stuðlaði að hörðum
viðbrögðum annarra ríkja og þau kostuðu Bandaríkin sæti í
mannréttindanefnd Sameinuðu þjóðanna.
Atburðirnir 11. september breyttu þessu öllu, að því er tal-
ið var. Bandaríkjaþing féllst loks á að greiða skuldir Banda-
ríkjanna við Sameinuðu þjóðirnar og forsetinn lagði áherslu
á að mynda bandalag gegn hryðjuverkastarfsemi í heim-
inum. Skjótur sigur í stríðinu í Afganistan varð hins vegar til
þess að nokkrir embættismenn stjórnarinnar og bandarískir
álitsgjafar komust að þeirri niðurstöðu að sú stefna að
Bandaríkjamenn færu sínar eigin leiðir til að leysa vanda-
málin á alþjóðavettvangi væri árangursrík. Dálkahöfund-
urinn Charles Krauthammer hvatti til að mynda til þess að
Bandaríkjamenn endurnýjuðu þessa stefnu, neituðu að leika
hlutverk „hins auðsveipa alþjóðlega borgara“ og skömm-
uðust sín ekki fyrir að ganga hart fram til að ná eigin mark-
miðum.
Þeim sem aðhyllast þessa stefnu verða á þau mistök að
leggja of mikla áherslu á hernaðarmáttinn
að hernaðarmáttur Bandaríkjanna – afraks
sem samsvara framlögum átta næstauðugu
anlagt – er nauðsynlegur til að tryggja stöð
inum og nauðsynlegur þáttur í baráttunni g
starfsemi. Þótt þessari baráttu sé oft lýst se
við ekki gleyma þeirra staðreynd að fullnað
verkasamtökunum krefst þolinmæði og ára
lítillar samvinnu við önnur ríki, sem felst m
að skiptast á leyniþjónustugögnum og stöðv
streymið til samtakanna, auk samstarfs á s
tollgæslu.
Hernaðarsigurinn í Afganistan var auðve
lausn vandans. Hópar sem tengjast al-Qaed
það bil fimmtíu löndum. Fremur en að sann
stefnu að fara sínar eigin leiðir til að leysa v
þetta að Bandaríkin unnu ekki fullnaðarsig
þurfa enn á samstarfi við önnur ríki að hald
Írak sýna einnig að það er auðveldara að vi
inn.
Eitt af helstu vandamálum Bandaríkjann
felst í því að fleiri mál og öfl eru utan yfirrá
ins, jafnvel öflugasta ríkis heims. Hryðjuve
ember sýndu að upplýsingabyltingin og alþ
hafa breytt heimsstjórnmálunum þannig að
ekki náð öllum markmiðum sínum á alþjóða
eigin spýtur.
Bandaríkin ein geta ekki leitt átök í öðru
lykta eða haft stjórn á peningastreymi milli
verkamanna eða annarri starfsemi sem ógn
mönnum. Hernaðarmátturinn er gagnslítil
margra viðfangsefna nútímans og í því sam
alþjóðlegan fjármálastöðugleika, eiturlyfja
sjúkdóma og loftslagsbreytingar í heiminum
beiting hervalds haft þveröfug áhrif og gert
iðari viðfangs. Bandaríkin ættu þess í stað a
alþjóðlegum bandalögum til að bregðast við
vá.
Vilji annarra þjóða til samstarfs ræðst að
hagsmunum þeirra sjálfra, en einnig af því
afstaða Bandaríkjanna er í hinum ýmsu má
að laða aðra að sér til samstarfs kalla ég „m
felst að aðrir vilja það sem maður vill sjálfu
á því að beita refsingu eða umbun til að fá a
sem maður vill.
© Project Syndicate.
Eftir Joseph S. Nye
18 MÁNUDAGUR 29. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
K
YNJAUMRÆÐA var
áberandi hér á landi á
vormánuðum, einkum
í tengslum við Fem-
ínistafélagið sem stóð
fyrir mikilli vitundarvakningu um
réttindi kvenna. Umræðan um kyn-
in virðist þó enn vera þrungin gríð-
arlegri togstreitu. Þannig má vart
minnast á að karlmenn geti átt bágt
án þess að forsvarsmenn kvenrétt-
indahreyfingarinnar gangi fram
fyrir skjöldu og minni á að konur
eigi líka bágt. Og ef maður talar um
hvað konur eigi bágt er ávallt stór
hluti karlmanna sem lítur svo á að
það sé ekki þeirra mál.
Sem dæmi um þetta má nefna
launamál kvenna en nú er mjög í
tísku að segja að konur verði sjálfar
að biðja um hærri laun og eyða
þannig misréttinu sjálfar. Sjaldan
er kafað dýpra og spurt um ábyrgð
atvinnurekenda, siðleysi þess að
laun séu trúnaðarmál og fleira
mætti nefna. Launamunur
kynjanna er ekki einkamál kvenna
heldur samfélagsmein sem er til há-
borinnar skammar og öllum ber að
leysa.
Hið sama má segja um ýmislegt
sem snertir karlmenn. Að mörgu
leyti standa karlmenn við upphaf
21. aldar ekki frammi fyrir síðri
vandamálum en konur.
Þau hefjast strax í skóla þar sem
kannanir sýna að mun færri drengir
ræða við foreldra sína um líðan sína
en telpur. Samkvæmt könnun sem
gerð var vorið 2001 ræða helmingi
færri piltar en stúlkur í 10. bekk við
foreldra sína um líðan sína þrisvar í
viku eða oftar. Mun fleiri stráka en
stelpur langar til að hætta í skól-
anum oft eða nær alltaf. Samkvæmt
sömu könnun eru strákarnir mun
neikvæðari gagnvart skólanum sín-
um en stelpurnar.
Stúlkur eru nú komnar í meiri-
hluta á flestum skólastigum, dreng-
ir falla fremur brott úr námi. Tíðni
sjálfsmorða og slysa er hærri hjá
piltum en stúlkum og svo mætti
lengi telja. Það er erfitt að vera
strákur, kannski einkum vegna þess
að um það er ekki svo mikið talað. Í
útgáfugeiranum koma út óteljandi
kvennablöð þar sem spáð er í
vandamál kvenna, hvort sem það er
út frá karllægu eða kvenlægu sjón-
armiði. En hver spáir í vandamál
strákanna? Þeir sem aðhyllast eðl-
ishyggju tala oft um „eðlislægan“
mun kynjanna. Í honum á meðal
annars að felast að karlmenn vilji
ekki tala um vandamál sín en konur
vilji tala um þau út í eitt. Hins vegar
er ekki ólíklegt að þetta sé lærð
hegðun, a.m.k. er því haldið að kon-
um að tala um málin, a.m.k. í
kvennablöðunum áðurnefndu.
Sjálfshjálparbækur um samskipti
kynjanna ýta líka undir þetta þar
sem konum er ráðlagt að sækja ekki
um of að mönnum sínum þar sem
þeir þurfi frið og vilji ekki endilega
tala um sín mál.
En er það raunin? Kannski þurfa
karlmenn einmitt að tala um sín
mál, opna fyrir flóðgáttir, tjá sig um
tilfinningar sínar. Í því liggur
ábyrgð uppalenda. Mikilvægt er að
strákar og stelpur læri hjá konum
og körlum, sjái mismunandi fyr-
irmyndir, og átti sig á því að það er
ekkert sem segir að maður eigi
endilega að hegða sér svona eða
hinsegin ef maður er kona eða karl.
Strákar mega alveg tala um sig og
stelpur mega líka alveg þegja, ef
þeim líður þannig í það skiptið.
Um daginn spurði ég fjóra unga
menn hvort þeim fyndist ekki erfitt
að vera karlmaður. Þeir neituðu því
allir og sögðu skilmerkilega að það
eina sem þeim fyndist erfitt
bera ábyrgð á allri þeirri kú
karlveldið hefði beitt konur
anfarnar aldir, enda upplýst
menn. Ég sá fyrir mér sömu
ingu til kvenna og tel að hún
kallað á sömu niðurstöðu (a
væru sáttar) með mun lengr
draganda. Enda hafa konur
samfélagsins til að velta fyr
slíkum hlutum en karlmenn
Tilfinningaleg bæling kar
lýsir sér ekki aðeins í ýmsum
iðleikum á skólaárum. Henn
haldið við með stöðu þeirra
skilnað en sem stendur er la
staða feðra við skilnað býsn
Sameiginlegt forræði, sem e
mínu viti jákvæð þróun, er a
leyti gallað, t.a.m. vegna þes
börn er ávallt aðeins skráð h
foreldri (óháð sameiginlegu
ræði), það er aðeins annað f
sem á rétt á barnabótum og
eldrið er áfram skyldugt til
greiða meðlag. Gildir þá ein
ig umgengni er háttað.
Þessi mál eru gríðarlega v
kvæm enda fólk sem er skili
miklum sárum og ófært um
Eftir Katrínu
Jakobsdóttur ’ Gamaldags eðhyggja sem snýs
einkum um mun
kynjanna mun ek
verða til þess að
koma okkur fram
við. Miklu fremu
að hugsa um kyn
misrétti sem ein
flöt mannréttind
jafnréttis. ‘
Ég er karl, kona og ma
KORNRÆKT Á ÍSLANDI
Kornrækt er ekki það fyrsta,sem kemur upp í hugann,þegar rætt er um íslenskan
landbúnað. Saga kornræktar er þó
nánast jafnlöng sögu Íslandsbyggðar
og aðstæður til kornræktar eru þó
betri hér á landi en margan grunar,
jafnvel svo góðar að hægt ætti að
vera að rækta korn til að uppfylla all-
ar þarfir innlenda markaðarins.
Jónatan Hermannsson, tilrauna-
stjóri Rannsóknastofnunar landbún-
aðarins á Korpu, rekur í viðtali við
Guðna Einarsson í Morgunblaðinu í
gær sögu kornræktar og lýsir til-
raunum sínum. Hann bendir á marg-
ar heimildir um kornrækt í Íslend-
ingasögum, Sturlungu, fornbréfum
og máldögum auk þess sem fjöldi ör-
nefna vísi til akuryrkju, sem hér hafi
verið stunduð eftir landnám.
Klemens Kristjánsson er upphafs-
maður kornræktar nútímans. Hann
hóf tilraunir með kornrækt í Gróðrar-
stöðinni í Reykjavík 1923 og var síðan
ráðinn tilraunastjóri við nýstofnaða
tilraunastöð á Sámsstöðum í Fljóts-
hlíð. „Klemens boðaði kornrækt sem
trúarbrögð,“ segir Jónatan.
Fáir bændur hér á landi hafa meiri
reynslu af kornrækt en Ólafur Egg-
ertsson, sem hefur fetað í fótspor föð-
ur síns, Eggerts Ólafssonar, í þessari
búgrein á Þorvaldseyri undir Eyja-
fjöllum. Á Þorvaldseyri hefur verið
stunduð kornrækt samfleytt frá 1960
og uppskeran aldrei brugðist. Í sum-
ar náðu maísplöntur á Þorvaldseyri
170 cm hæð. Ólafur segir í Morgun-
blaðinu í gær að vannýttir mögu-
leikar séu í kornrækt hér á landi og
með því að flytja inn korn sé verið að
skapa atvinnu erlendis í stað þess að
flytja hana heim.
Um þessar mundir eru um 400
kornbændur á landinu. Er þar fyrst
og fremst um að ræða kúabændur,
sem rækta korn til eigin þarfa. Um-
fang kornakra hefur rúmlega tífald-
ast frá 1990 og voru 2.400 hektarar
2002.
„Við fáum um þrjú tonn á hektara
af þurru korni í meðalári, en það er
svipuð uppskera og í Þrændalögum í
Noregi, í Norður-Svíþjóð og í Finn-
landi,“ segir Jónatan. Hann bendir á
að á Íslandi séu notuð um 70 þúsund
tonn á ári af innfluttu korni handa ali-
fuglum, svínum og kúm. Í fyrra hafi
verið flutt inn milli sjö og átta þúsund
tonn, eða um 12% af því, sem notað
er: „Við eigum auðveldlega að geta
ræktað það allt og markaðurinn er
fyrir hendi. Helstu vaxtarmöguleikar
landbúnaðarins eru í kornrækt. Allir
aðrir markaðir fyrir landbúnaðarvör-
ur eru fullnýttir, en það er hægt að
rækta aðföngin hér innanlands.“
Framtíð kornræktar hér á landi
veltur á ýmsu. Innflutt korn er mun
ódýrara, en það innlenda, enda niður-
greitt. Eins og fram kemur í umfjöll-
uninni í Morgunblaðinu í gær nýtur
kornrækt opinberra styrkja erlendis,
en ekki hér á landi. Þessi aðstöðu-
munur veldur vissulega erfiðleikum í
greininni. Reynsla manna á borð við
Klemens Kristjánsson, feðgana Egg-
ert Ólafsson og Ólaf Eggertsson og
Jónatan Hermannsson hefur hins
vegar sýnt að kornrækt hér á landi
getur átt framtíð og möguleikarnir
síst minni en sums staðar í grannríkj-
um okkar í norðri.
FERÐAMENN FRÁ JAPAN
Um allan heim er talið eftirsóknar-vert að fá japanska ferðamenn í
heimsókn. Japanir ferðast mikið og
þeir eru þekktir fyrir að verja tölu-
verðum fjármunum á þeim stöðum,
sem þeir heimsækja. Á tíunda ára-
tugnum komu hingað að jafnaði um
2.500 japanskir ferðamenn á ári en á
síðasta ári urðu þeir 3.200.
Sl. laugardag var fyrsta ferðin farin
í beinu farþegaflugi á milli Japans og
Íslands og komu hingað 250 ferða-
menn frá Japan á vegum japanskra
ferðaskrifstofa en með leiguflugvél
frá Flugleiðum. Á þessu hausti er gert
ráð fyrir þremur slíkum ferðum og
koma samtals um 750 ferðamenn frá
Japan hingað í beinu flugi.
Þessi áfangi í að auka fjölda ferða-
manna frá Japan er árangur af mark-
aðsstarfi, sem Icelandair, dótturfyr-
irtæki Flugleiða, og Eyþór Eyjólfs-
son hafa unnið í Japan með öflugum
stuðningi íslenzka sendiráðsins í Tók-
ýó. Ef vel tekst til er hugsanlega verið
að leggja grunn að stórauknum sam-
skiptum milli Íslands og Japans.
Hingað til höfum við Íslendingar
lagt mesta áherzlu á að selja sjávar-
afurðir til Japans. Þetta fjarlæga ey-
ríki hefur orðið mikilvægur markaður
fyrir vissar sjávarafurðir jafnframt
því sem kynni okkar af fiskmörkuðum
í Asíu hafa orðið til þess að við nýtum
fiskinn nú betur en áður.
Ljóst er jafnframt, að umræður um
þróun vetnis sem orkugjafa og þáttur
Íslands í þeirri þróun hafa vakið
áhuga Japana og vel hugsanlegt að
miklir möguleikar felist í auknu sam-
starfi á sviði orkumála á milli þessara
tveggja þjóða.
Japan er eitt mesta efnahagsveldi
heims, þótt Japanir hafi átt við að
stríða ákveðna efnahagsörðugleika á
undanförnum árum, sem komið hafa í
veg fyrir að efnahagsstyrkur þeirra á
heimsvísu yrði jafnmikill og spáð var
á síðustu árum 20. aldarinnar. Ganga
má út frá því sem vísu, að Japanir nái
tökum á þeim vandamálum, þótt það
taki þá einhvern tíma.
Af þessum sökum er augljóst, að
það er okkur Íslendingum í hag að
rækta samskipti við Japani með lang-
tímahagsmuni í huga. Það var og er
hugsunin á bak við opnun sendiráðs í
Tókýó.
Kynni japanskra ferðamanna af Ís-
landi munu auðvelda samskipti á milli
landanna vegna þess að af þeim leiðir
meiri þekking á Íslandi og Íslending-
um en ella um leið og við kynnumst
Japönum betur en áður.
Í þessu ljósi er því ástæða til að
fagna því að beint farþegaflug er nú
hafið á milli Íslands og Japans. Það er
líklegt til þess að ýta undir aukin sam-
skipti á mörgum sviðum á milli þess-
ara tveggja þjóða – og þar á meðal, að
Íslendingar fái tækifæri til að kynn-
ast Japan betur sem ferðamenn en
landsmenn hafa hingað til haft tæki-
færi til.