Morgunblaðið - 02.10.2003, Blaðsíða 12

ERLENT
12 FIMMTUDAGUR 2. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
SVÍAR hafa miklar áhyggjur af
afleiðingum þess að Danir
lækkuðu í gær áfengisgjald um
47%. Í Dagens Nyheter var
haft eftir Thomas Lindvall, sem
stýrir áfengisverslun í Malmö,
að hann efaðist um að rekstr-
argrundvöllur yrði fyrir versl-
uninni. Áfengi þar verður
margfalt dýrara en í verslunum
hinum megin við Eyrarsund.
Opnuð hefur verið áfengis-
verslun við Danmerkurenda
Eyrarsundsbrúarinnar. Í búð-
inni kostaði lítraflaska af
Absolut-vodka 220 danskar
krónur í fyrradag en verðið
lækkaði í gær í 165 krónur.
Fá ekki
að nota
fósturvísa
BRESKUR dómari úrskurðaði
í gær að tveim konum væri
óheimilt að láta koma frystum
fósturvísum fyrir í sér gegn
vilja fyrrverandi maka sinna. Í
frétt BBC var haft eftir kon-
unum, Natallie Evans og Lorr-
aine Hadley, að þær hygðust
áfrýja dómnum. Konurnar
reyndu að fá sínu framgengt
þrátt fyrir að í lögum segi að
báðir aðilar verði að vera sam-
þykkir geymslu og notkun á
fósturvísum sínum á öllum stig-
um ferlisins. Þær segja að með
banninu sé verið að brjóta
mannréttindi þeirra. Þá segja
konurnar að hefðu þær orðið
barnshafandi með venjulegum
hætti og slitið samvistum við
feðurna þá hefðu þeir engan
rétt til að tjá sig um það hvort
þær myndu eignast barnið.
DNA-efni
úr Mijailovic
á hníf
DNA-erfðaefni sem fannst á
hníf er notaður var til að bana
Önnu Lindh, utanríkisráðherra
Svíþjóðar, reyndist vera úr
Mijailo Mijailovic, meintum
morðingja hennar, að sögn dag-
blaðsins Expressen. Sýni af
hnífnum voru rannsökuð á afar
fullkominni rannsóknastöð í
Bretlandi. Mijailovic var hand-
tekinn í liðinni viku og hafði
blaðið eftir heimildarmönnum
að sænska lögreglan hefði nú
nægar sannanir fyrir sekt hans.
Páfi mikið
veikur
HÁTTSETTIR embættismenn
í Páfagarði hafa nú rofið
margra ára þögn um heilsufar
páfa. Lengi hefur verið ljóst að
Jóhannes
Páll II.,
sem er 83
ára, væri
sjúkur en
að undan-
förnu hefur
komið fyrir
að hann
hefur ekki
lokið við
ræður og
aðstoðar-
maður orðið að taka við. „Allir
sjá það. Hann er örmagna en
ekki í anda og hugrekkið er
óbilað,“ sagði belgíski kardínál-
inn Gustaaf Joos í gær.
STUTT
Lækka
áfengis-
gjald
Jóhannes Páll
II. páfi
ALMENNT séð þarf að túlka
ákvæði mannréttindasáttmála Evr-
ópu til að hægt sé að nota þau við
innlenda dómstóla. Mannréttinda-
dómstóllinn í Strassborg er aðeins
síðasta úrræðið, haldreipið sem fólk
hefur ef það er ósátt við úrskurð í
eigin landi,“ segir Svisslendingurinn
Luzius Wildhaber. Hann hefur verið
forseti mannréttindadómstólsins frá
1998 og flutti erindi á málþingi Lög-
fræðingafélags Íslands í liðinni viku
þar sem yfirskriftin var Mannrétt-
indasáttmáli Evrópu og áhrif hans á
íslenskan rétt. 50 ár eru síðan sátt-
málinn, sem dómstóllinn byggir starf
sitt á, tók gildi.
Wildhaber er spurður hvort dóm-
stóllinn teygi sig stundum of langt í
túlkunum, gangi á fullveldi aðildar-
ríkjanna.
„Hugtakið fullveldi hefur alltaf
verið mjög hlaðið pólitískri merk-
ingu,“ segir Wildhaber. „Menn áttu
til að túlka það svo að þjóðríkið gæti
gert það sem það vildi, hvort sem var
gagnvart eigin borgurum eða er-
lendu fólki í landinu. Ég get aðeins
sagt að ef menn samþykkja grund-
vallaratriðin að baki mannréttinda-
sáttmálanum er að sjálfsögðu verið
að samþykkja að ríkið geti ekki gert
hvað sem það vill. Á því eru takmörk
og um það held ég að allir séu sam-
mála, einnig þeir sem ræða um at-
lögu gegn fullveldinu. Þeir taka þá
afstöðu að dómstólar og stjórnvöld í
landinu sjálfu muni gera það sem
nauðsynlegt er. Í sjálfu sér hef ég
ekkert við það að athuga. Látum þau
gera það en við, sem erum síðasta úr-
ræðið, grípum þá inn til að tekið sé
tillit til grundvallaratriðanna í allri
Evrópu.
Fullveldi tilfinninga-
hlaðið hugtak
Ef við í einhverju tilfelli segjum að
mál hafi verið of lengi að velkjast í
kerfinu eða að aðgangur að dómara
hafi ekki verið nógu vel tryggður eða
rangt hafi verið staðið að samsetn-
ingu dómstóls finnst mér erfitt að
ræða málið á forsendum spurninga
um jafnóljóst og tilfinningalega hlað-
ið hugtak og fullveldi.
Menn vildu á sínum tíma koma
upp viðvörunarbúnaði með sáttmál-
anum til að hindra að grimmdarverk
seinni heimsstyrjaldar endurtækju
sig. Okkar hlutverk er í stórum
dráttum það sama og stjórnlaga-
dómstóls í Evrópu. Vandinn við að
draga mörkin er áfram til staðar og
hve langt dómstóllinn eigi að ganga.
En á endanum er það okkar eigin
sjálfsagi sem tryggir að við látum
ríkjunum sjálfum eftir mikilvægustu
málin, að því tilskildu að þau brjóti
ekki gegn grundvallarreglum.“
– Hvernig gengur nýjustu aðildar-
ríkjum sáttmálans, sem staðfestu
hann eftir 1989, að laga sig að starfs-
háttum dómstólsins?
„Þau fengu ekki langan tíma til
þess, að vissu leyti fengu þjóðir
V-Evrópu meiri tíma vegna þess að í
fyrstu voru málin svo fá. Nýju ríkin
fengu að vita að þegar þau væru
gengin í Evrópuráðið ættu þau að
staðfesta mannréttindasáttmálann
innan tveggja ára, síðar var frest-
urinn styttur í eitt ár. Þau áttu því
við ýmiss konar erfiðleika að stríða
sem er eðlilegt.
Geysimiklar framfarir
Mörg mál berast frá Mið- og Aust-
ur-Evrópulöndunum, í fyrra voru
um 60% af öllum málum þaðan, 10%
frá Tyrklandi og afgangurinn frá
V-Evrópu. Þegar horft er til þessara
nýju ríkja tel ég að þau hafi öll tekið
ákvæði sáttmálans inn í lagakerfi
sín, dómstólar landanna styðjast við
sáttmálann og þetta gengur býsna
vel. Þegar upp er staðið hafa orðið
geysimiklar framfarir í átt til rétt-
arríkis, lýðræðis og varðveislu
mannréttinda í þessum löndum.
Ríkin lengra í austri sem komu inn
nokkrum árum seinna, flest eftir
1995, eiga enn í erfiðleikum með
þessa aðlögun en ég held að í grund-
vallaratriðum sé ákvæðum sáttmál-
ans beitt þar. En við verðum að
kenna dómurum í löndunum að skilja
og túlka ákvæðin og síðan hvetja þá
til að nota þau. Þetta gerist ekki í
einu vetfangi, líklega tekur þetta
heila kynslóð en umskiptin munu
skipta sköpum.“
– Rætt hefur verið í Evrópuráðinu
að enn viðgangist pyntingar í Rúss-
landi. Er hugsanlegt að þið hafið tek-
ið vægar á nýju ríkjunum, að þið lag-
ið ykkur að pólitískum veruleika?
„Hvað dómstólnum viðkemur er
svarið skýrt: nei. Og ég verð líka að
segja að ég veit ekki hvernig við ætt-
um að geta það. Pyntingar eru alls
staðar pyntingar, sé maður líflátinn
deyr hann, þetta er alls staðar eins.
Þegar úrskurðir okkar eru rannsak-
aðir kemur í ljós að við höfum ekki
endurskoðað hefðir okkar með tilliti
til aðstæðna í nýju aðildarríkjunum.
Við höfum forðast að notast við tvö-
falt siðgæði og við notum sömu
staðla og fyrr.“
Wildhaber segir dómstólinn hafa
samþykkt þá ákvörðun dómara í
Tyrklandi að banna stjórnmálaflokk
eins og Refah sem boðar að taka beri
upp lög íslams, sharia. Í slíku sam-
félagi kveða múslímaklerkar upp úr-
skurði.
„Við höfum sagt að halda beri fast
í grundvallarreglur um lýðræði. Við
getum ekki til langframa afhent öðr-
um aðilum eitt af valdsviðum ríkisins
þar sem ekki er um lýðræðislegt eft-
irlit að ræða. Ef flokkur boðar afnám
lýðræðis en vill fá að keppa um völd-
in er sennilega verjandi að banna
hann. Við verðum að halda áfram að
draga mörkin við lögmæta sam-
keppni um völd. Leyfa ber trúarleg
tengsl en ef flokkar hneigjast til að
gera út af við grundvöll lýðræðis og
mannréttinda er í undantekningar-
tilvikum hægt að banna þá,“ segir dr.
Luzius Wildhaber, forseti Mannrétt-
indadómstóls Evrópu.
Réttarríkið mun skipta
sköpum í A-Evrópu
Morgunblaðið/Kristinn
Dr. Luzius Wildhaber, forseti Mannréttindadómstóls Evrópu.
Forseti Mannréttindadómstóls Evrópu, dr.
Luzius Wildhaber, segir að meirihluti mála,
sem lenda á borði dómstólsins, sé nú frá
nýjum aðildarríkjum í austanverðri álfunni.
kjon@mbl.is
’ Menn vildu á sín-um tíma setja upp
viðvörunarbúnað
með sáttmálanum til
að grimmdarverk
seinni heimsstyrj-
aldar endurtækju
sig ekki. ‘
FYRSTI skóladagurinn var í Írak í
gær en ekki var þó alls staðar unnt
að hefja kennslu. Eru sumar skóla-
byggingar illa farnar eftir átökin í
landinu og úr öðrum hefur öllu ver-
ið rænt. Þá vantar víða kennslu-
bækur og önnur hjálpargögn. Hafa
Bandaríkjamenn, alþjóðlegar hjálp-
arstofnanir og Írakar sjálfir tekið
höndum saman um að bæta úr því.
Kennaralaun hafa verið hækkuð
mikið. Í tíð Saddams voru þau á
bilinu 380 til 988 ísl. kr. á mánuði
en verða nú 5.100 og upp í 25.500
kr.
Myndin er af börnum í skóla í
Bagdad en þau þurfa ekki lengur
að hrópa „Lengi lifi Saddam“ í
hvert sinn sem gest ber að garði.
Nýjar kennslubækur, sem Samein-
uðu þjóðirnar hafa tekið að sér að
útvega, 72 milljónir talsins og laus-
ar við mynd af forsetanum fyrrver-
andi, voru hins vegar tilbúnar í
tæka tíð fyrir skólasetninguna.
Þrátt fyrir alla erfiðleikana voru
börnin mjög ánægð með að setjast á
skólabekk enda gefur það vonir
um, að lífið í landinu fari nú að fær-
ast í eðlilegra horf en það hefur
verið í að undanförnu.Reuters
Fyrsti
skóladag-
urinn