Morgunblaðið - 02.10.2003, Blaðsíða 30

LISTIR
30 FIMMTUDAGUR 2. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
P
ÓLSKIR höfundar fjölmenntu á
Bókastefnuna í Gautaborg að
þessu sinni. Hanna Krall er ásamt
Kapuscinski meðal hinna best
þekktu og á sænskan titil á bóka-
markaðinum ár: Så det är du som er Daniel.
Krall hefur lengi skoðað örlög gyðinga,
spurt hvernig ofsóknirnar gátu átt sér stað
og sagt að trúlega komum við aldrei að skilja
það: „Ekki einu sinni Hanna Arendt sem las
hverja einustu bók um gyðingaofsóknirnar,
náði að skilja það.“
Hanna Krall var tveggja ára þegar Þjóð-
verjar marseruðu inn í Pólland 1939 og föður
sinn missti hún í útrýmingarbúðunum Majd-
anek. Heimsþekkta leikskáldið Janussz
Gtowacki var á gestalistanum en leikrit hans
Antigóna í New York var sýnt m.a. í Stokk-
hólmi í ár. Prósahöfundurinn Olga Tok-
arczuks, sem á síðari árum hefur flogið upp á
stjörnuhimin pólskra bókmennta, m.a. með
bókinni Prawiek i inne czasy frá árinu 1996.
Annar prósahöfundur er Anrezej Stasiuk.
Ónefnd eru þá ljóðskáld eins og Marzanna
Bogumila Kielar og Dariusz Suska sem And-
ers Bodegård mælir með. Hann fullyrðir þó
að bókin Hanemann eftir Stefan Chwin (f.
1949 í Gdansk) sé sú besta sem skrifuð er í
Póllandi í seinni tíð.
En „Sumir eru hrifnir af ljóðum“ eins og
Wislawa Szymborska skrifar. Hún hlaut nób-
elsverðlaunin 1996, en fimmtán árum áður
hlaut Czeslaw Milosz þau verðlaun og í fróð-
legu riti sem Pólverjar buðu upp á með
kaffinu á sýningarsvæði sínu mátti lesa að
Milosz er enn að kominn vel yfir nírætt.
Frá pólska sýningarsvæðinu streymdu
ljóðin, í tali og tónum. Einn daginn skar sig
söngrödd gegnum höfundarkynningu Finna
og Vermlendinga í grenndinni. Þá var verið
að syngja ljóð hinnar sænsku Karin Boye
(1900–1941).
– Þetta er frá Pólverjum. Þeir eru sniðugir
Pólverjarnir, heyrði ég bergmála við hlið
mér á íslenska sýningarsvæðinu, þar sem
Anna Einarsdóttir réð ríkjum að vanda með
ábyrgð á kynningu íslenskra bóka.
Gönguferð á Bókastefnu
Síðdegis á fimmtudegi þegar ég geng um
Alþjóðlega torgið, opið svæði með stöðugum
uppákomum, þá er rússneska blaðakonan
Anna Politkovskaja að svara spurningum.
Hún skrifar fyrir Novaja Gazeta og er sögð
eini rússneski blaðamaðurinn sem hefur þor-
að að lýsa hvað gerist í Tétsníustríðinu. Og
stríðið er ekki búið.
Í tágakörfum við sviðsbrúnina eru epli.
Stórar körfur fullar af eplum í rauðum og
gulum haustlitum skilja sviðið frá salnum.
Hér er alþjóðleg þekking á ferðalagi segja
eplin.
Daginn eftir eru engin epli, heldur græn-
meti. Gúrkur, grasker og laukar. Og náungi
frá Rio de Janero stendur á sviðinu. Það er
stórskáld sem líkt hefur verið við Dostoj-
evskij en heitir Paulo Lins. Hann er höf-
undur pólyfónsögunnar Cidade de Deus, sem
gerist í einum glæpsamlegasta bæjarhluta í
Ríó og sem samnefnd kvikmynd er gerð eftir.
Seinna þann dag stígur annar brasilískur
Paulo á svið Alþjóðlega torgsins: Paulo
Coelho, höfundur Alkemistans, sem er ein
heimsins mest lesna bók. Í ár kemur bók
Coelhos Veronica decide morrer (Verónika
ákveður að deyja) út í sænskri þýðingu. Og
Pálarnir tveir eru ekki einir um að kynna
Brasilíu á bókastefnunni í ár, því drottning
barnabókanna Ana Maria Machado mætir og
talar um brasilískar barnabókmenntir.
Á þriðja degi er mikið af káli í körfunum,
blómkáli, hvítkáli og fjólubláu káli. Á miða er
aðvörun: Aðeins til skrauts.
Á ýmsum fundum var fjallað um afleið-
ingar stríða og ofbeldis yfirleitt, og um bar-
áttuna fyrir mannréttindum frá ólíkum sjón-
arhólum, oft feminískum. Rætt
var um Liljur alvörunnar, hvíta
þrælasölu nútímans eins og hún
lýsir sér í alvöru trafficking og í
kvikmynd Lukasar Moodysonar,
Lilja 4-ever sem byggist á heim-
ildarvinnu. Þegar prófessor
Vandana Shiva frá New Delhi
flytur erindi er ein yfirskriftin
Liv till salu (Líf til sölu). Hún
hefur m.a. skrifað um örlagarík-
ar afleiðingar einkaréttar, t.d.
hvernig fátækar þjóðir eru
hindraðar í að framleiða meðul
gegn alnæmi. Vadana Shiva er
kjarneðlisfræðingur sem gerðist
umhverfis- og mannréttinda-
aktívisti með feminíska sýn.
Hún stofnaði sjálfstæða rannsóknastofu til að
vinna að því að varðveita líffræðilega fjöl-
breytni og hlaut alternatívu nóbelsverð-
launin árið 1993, Right Livelihood Award.
Engu færri konur en karlar úr hópum
skálda og fræðimanna virðast kynntar á
bókastefnuni í ár. Hvernig farið þið að þessu?
Anna Falck, framkvæmdastjóri Bok&
Bibliotek, segir jafnvægið enga tilviljun. Hún
segir tjáningarfrelsi og lýðræði alltaf efst á
blaði stefnunnar, og að áríðandi sé að huga
að breidd á ólíka vegu:
– Við þurfum að huga að breidd í efnisvali;
breidd í vali hvað varðar óþekkta og þekkta
höfunda; breidd hvað varðar aldur og vit-
anlega hvað varðar kyn. Þannig liggur sjálf-
sögð meðvituð hugsun að baki. Ef misbrestur
verður á jafnvægi milli kynja. Við erum
kannski með ákveðið þema sem stjórnar vali
á höfundum og stóru stjörnurnar karlmenn –
í ár eru forsíðunöfn og nóbelsverðlaunahafar
karlmenn – við getum ekki gengið fram hjá
því, en við getum hlúð að jafnvæginu með
öðrum stórum nöfnum. Þetta er brýn spurn-
ing og stöðugt aðkallandi af því við erum
konur býst ég við og sjáum að víða gleymist
að hugsa fyrir breidd á þessu sviði.
Erlendur má ekki
verða of hamingjusamur!
Fjórir íslenskir höfundar, Steinunn Sig-
urðardóttir, Ólafur Jóhann Ólafsson, Kristín
Ómarsdóttir og Arnaldur Indriðason, kynntu
verk sín á stefnunni í ólíku samhengi.
Jón Yngvi Jóhannsson var einnig mættur
sem fulltrúi Íslands í ritstjórn Nordisk Litt-
eratur, á umræður um norræna bókmennta-
strauma.
Steinunn kynnti bókina Jöklaleikhúsið sem
kom nýlega út í sænskri þýðingu John Swed-
enmarks, sem einnig þýðir skáldsöguna
Hundrað dyr í golunni fyrir Wahlström &
Widstrand. Ólafur Jóhann talaði um Slóð
fiðrildanna sem á sænsku nefn-
ist Längtans Resa, en þýðingin
sem AlfabetaAnamma gefur út
er byggð á enska textanum.
Ólafur fundaði með Liv Ull-
mann á dögunum, vegna kvik-
myndar byggðri á sögu hans en
handritið skrifar Ullmann, sem
einnig leikstýrir.
Kristín Ómarsdóttir kom m.a.
fram á ljóðasviðinu Rum för
poesi þar sem forlagið Ell-
ersströms sá til að óslitinn ljóða-
lestur væri í gangi alla fjóra
dagana.
Á laugardegi tók hún þátt í
umræðufundi um hugtakið
„fjölskylda“ ásamt Thomas Jo-
hansson, prófessor í félagssálfræði, og Mian
Lodalen, blaðakonu og rithöfundi. Bókin
Hamingjan Hjálpi mér I og II, er nýkomin út
í sænskri þýðingu Ann Sofie Axelsson. Sem
fyrr er Kerstin Aronsson, útgefandi Krist-
ínar, en forlagið heitir Kabusa.
Arnaldur Indriðason, norræni glæpa-
sagnakóngurinn og handhafi glerlykilsins
tvö ár í röð, kom fram á laugardegi og
sunnudegi í samtali við Ulf Örnklo. Mýrin
sem á sænsku nefnist Glasbruket og bókin
Grafarþögn sem fær titilinn Kvinna i grönt
koma báðar út hjá forlaginu Prisma í þýð-
ingu Ylvu Hellerud. Arnaldur kvaðst ekki
búinn að segja alla sögu Erlendar, en m.a.
vera að reyna að finna konu handa honum:
Það er erfitt. Hún má ekki vera þannig að
hann verði of hamingjusamur!
Laugardagurinn varð glæpasagnadagur
eins og gert var ráð fyrir og bandaríski
Michael Connelly aðalforsíðunafnið. Nicci
French er annað nafn er vakti athygli.
Sænska Inger Frimannsson sem sló í gegn
með God natt min älskade, á nýja bók í ár:
Mörkerspår og Lísu Marklund þarf varla að
kynna, en hún kynnti bók sína Vargar och
andra terrorister.
Ef lífið er flugdreki
Indónesíski höfundurinn Pramoedya An-
anta Toer, segist eitt sinn hafa fengið það
ráð að fara með lífið eins og flugdreka: Þeg-
ar vindurinn er sterkur gefurðu línuna eftir,
þegar lygnir, dregurðu línuna inn. Seinasta
bók hans er frá 1999 The Mute’s Soliloquy,
(Eintal hins mállausa), er eins konar minn-
isverk til meðfanganna á Buru, en þar sat
hann lengi í fangelsi, var gripinn 1947 fyrir
andnýlendustarfsemi sína. Svíar gefa út
fyrstu bók hans í bókaflokknum Buru-
kvartettinn, sögulegar skáldsögur um
Indónesíu, upphaflega frásagnir sem hann
sagði meðföngum sínum.
Hin kanadíska Margaret Atwood vakti at-
hygli að vanda, hún kynnti bók sína Oryx and
Crake – nú tilnefnd til Booker-verðlauna –
og hún kom líka fram sem ljóðskáld. Til gam-
ans má nefna að árið 1995 sæmdu Svíar hana
alþjóðlegu húmorverðlaununum (Svenska
Humorförbundets pris til en internationell
författare) og það var víst ekki grín.
Um hádegi á sunnudag talaði hinn ung-
verski Imre Kertész, nóbelsverðlaunahafi
2002, í stærsta salum og löng biðröð hringaði
sig um víðáttumikið anddyrið nokkru áður. Í
næsta sal var unga stjarnan Randa Ghazy frá
Mílanó að kynna bók sína Sognando Palest-
ina (Draumurinn um Palestínu). Færri mættu
þangað. Ég hlustaði á Randa Ghazhy lýsa
vinnu sinni, viðbrögðum á bókina og harðri
gagnrýni gyðinga. Rödd úr salum spyr:
Varstu hrædd um líf þitt meðan þú skrifaðir
bókina og ef svo var hvers vegna hélstu þá
áfram? Og 17 ára höfundurinn svarar: Nei,
ég var aldrei hrædd um líf mitt, í fyrsta lagi
vissi ég ekki að bókin yrði lesin nema á
ítölsku og í öðru lagi vissi ég ekki að ég væri
að skrifa pólitíska skáldsögu. En móðir mín
er hrædd um líf mitt og þess vegna ferðast
hún með mér. Bókin Sognando Palestina hef-
ur þegar verið þýdd á ellefu tungumál.
Þvílík óhemja
Síðdegis þennan seinasta dag stefnunnar
hitti ég þjóðkunnan predikara og húmorista
Olof Buckard. Hann er að viða að sér bókum
er tengjast næsta viðfangsefni, fyrir-
lestraröð um „den heliga dåren“ eða hinn
heilaga brjálæðing. Ég bið hann endilega að
segja mér eitthvað um Bókastefnuna sem ég
er búin að vera á í fjóra daga samfleytt og
hann segir mér að þetta minni svolítið á Ís-
land.
Minnir Bókastefnan á Ísland?
– Já, á vissan hátt, ég meina þetta er ekki
stórt svæði hér rétt rúmur hektari – en það
sem er á boðstólum er þvílík óhemja. Ég var
á Íslandi fyrir nokkrum árum og þar er fólks-
fjöldinn álíka og í hálfri Gautaborg, en talað
um 30 virkar bókaútgáfur og ég held hátt í
þúsund titla á einu og sama árinu! Hlutfalls-
lega álíka brjálæðislegt framboð. Hér sjást
varla bækurnar fyrir fólki og mannamótin
raunar það besta við Bókastefnuna.
Á blaðamannafundi í lok stefnunnar kom
fram að metaðsókn hefði verið á laugardeg-
inum er 33 þúsund keyptu sig inn, en í allt
urðu gestir liðlega hundrað þúsund líkt og
undanfarin ár.
Þetta var í 19. sinn sem Bókastefnan
Bok&Bibliotek er haldin, og á fundinum kom
einnig fram að breskar bókmenntir verða í
brennidepli á 20. Bókastefnunni í september
2004.
Hér sjást varla bækurnar fyrir fólki
Gautaborgarbúinn Johannes Anyuru les úr bókinni Det är bara gud-
arna som är nya á sýningarsvæði útgefenda Wahlström&Widstrand.
Yngsta rithöfundastjarnan á Bókastefnunni, Randa Ghazy, 17 ára,
ásamt móður sinni. Hún kynnti bók sína Drauminn um Palestínu.
Morgunblaðið/Kristín Bjarnadóttir
Paulo Coelho
Bókastefnan í Gautaborg fór
fram um liðna helgi. Yfir
átta hundruð fyrirtæki og
mun fleiri ræðumenn
kynntu í allt sextíu þjóðlönd.
Kristín Bjarnadóttir nefnir
hér fátt eitt en eitt þema
stefnunnar var pólskar bók-
menntir og annað vísindi
handa leikmönnum.
Margt var um manninn á Bókastefnunni. Metaðsókn var á laugardeginum er 33 þúsund keyptu sig inn. Alls urðu gestir liðlega 100 þúsund.