Morgunblaðið - 02.10.2003, Blaðsíða 36

UMRÆÐAN
36 FIMMTUDAGUR 2. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Í
fyrra kom út í Frakklandi
reynslusaga starfsmanns
Sameinuðu þjóðanna,
Jean-Sélim Kanaan. Bók-
in hét Ma guerre à l’in-
différence og rekur höfundurinn
þar ýmislegt sem á daga hans
hafði drifið við hjálparstörf í
Sómalíu, Bosníu og Kosovo.
Umheimurinn (lesist: við öll) á
það til að verða ónæmur fyrir
hörmungum stríðshrjáðra þjóða.
Á því tekur Kanaan í bók sinni en
hann fjallar líka um baráttu
hjálparstarfsmannanna við að
verða ekki sjálfir slíku ónæmi að
bráð. Starfsmaður samtaka eins
og Sameinuðu þjóðanna má auð-
vitað ekki gleyma því hvers
vegna hann
gefur kost á
sér til svo
krefjandi
starfa; hann
má ekki
byrja að
einblína á launin eða þau tæki-
færi sem gefast til að ráðskast
með líf annars fólks. Hann má
ekki heldur vera í slíku starfi
vegna þess að hann sé orðinn
háður hasarnum, orðinn einhvers
konar „stríðsfíkill“.
Staðreyndin er því miður sú, að
margir þeirra sem ráðast til
starfa fyrir Sameinuðu þjóðirnar
gera það á röngum forsendum og
sjálfsagt hitti Kanaan slíkt fólk í
sínu starfi. Það var honum þess
vegna dagleg barátta að verða
því ekki samdauna.
Ástæða þess að hér er lagt út
frá bókarskrifum Kanaans er sú
að því miður háttar þannig til að
hann var meðal þeirra starfs-
manna Sameinuðu þjóðanna sem
biðu bana í sprengjutilræði á höf-
uðstöðvar samtakanna í Bagdad
19. ágúst sl. Nú er staðfest að
tuttugu og þrír hafi beðið bana í
þessu tilræði og einn til viðbótar
dó í annarri árás hryðjuverka-
manna á höfuðstöðvar Sameinuðu
þjóðanna í Bagdad fyrir rúmri
viku. Hafa yfirmenn samtakanna
fyrir vikið gripið til þess ör-
þrifaráðs að kalla meginþorra
starfsmanna sinna frá Írak. Þetta
er miður m.a. fyrir íbúa þessa
stríðshrjáða lands sem þurfa á
aðstoð Sameinuðu þjóðanna að
halda.
Jean-Sélim Kanaan var 33 ára
gamall. Ég þekkti hann ekki per-
sónulega en frænka hans í
Frakklandi er vinkona mín og ég
var í heimsókn hjá henni í París
daginn sem Kanaan lést. Hann
var tveimur árum eldri en hún.
Mikill samgangur var milli fjöl-
skyldnanna.
Kanaan fór til hjálparstarfa í
Sómalíu 1992 og síðan Bosníu ár-
ið eftir. Hann stundaði nám við
Harvard 1994–96 og hélt síðan
aftur til Bosníu á vegum Samein-
uðu þjóðanna. Þaðan fór hann til
Kosovo. Seinna starfaði hann í
New York og nú allra síðast var
hann búsettur í Genf í Sviss.
Sprengjutilræðið 19. ágúst sl.
vakti skiljanlega sterk viðbrögð,
ekki síst fyrir þá sök að æðsti
embættismaður Sameinuðu þjóð-
anna í Bagdad, Sérgio Vieira de
Mello, var meðal þeirra sem biðu
bana. De Mello var merkur mað-
ur og fráfall hans mikið áfall fyrir
Sameinuðu þjóðirnar – rætt hafði
verið um hann sem hugsanlegan
arftaka núverandi fram-
kvæmdastjóra, Kofis Annan.
Bein árás á Sameinuðu þjóð-
irnar heyrir til tíðinda og vekur
sérstakar áhyggjur um þróunina:
almenn sátt hlýtur að þurfa að
ríkja um að þeir sem láta gott af
sér leiða njóti sérstakrar frið-
helgi. Árásum á starfsfólk Sam-
einuðu þjóðanna á átakasvæðum
hefur hins vegar fjölgað á und-
anförnum árum og það er geig-
vænleg þróun: þrátt fyrir deilur
stórþjóðanna um hlutverk Sam-
einuðu þjóðanna (einkum örygg-
isráðsins), og þrátt fyrir að ým-
islegt megi gagnrýna við störf
samtakanna, eru þau afl sem læt-
ur gott af sér leiða í heimi hér.
Sú staðreynd að mikilvægur og
mikilhæfur einstaklingur sem de
Mello var meðal fallinna í árás-
inni í Bagdad þýðir þó auðvitað
ekki að önnur líf skipti ekki máli.
Gleymi menn að huga að öllum
hinum, sem beðið hafa bana í
Írak (og annars staðar á átaka-
svæðum) á undanförnum mán-
uðum, eru þeir orðnir hættulega
ónæmir fyrir hörmungunum. Þá
koma baráttuorð Jeans-Sélims
Kanaans í góðar þarfir.
Kanaan var, að því er virðist,
fær í sínu starfi. Haft er eftir
starfsmanni Sameinuðu þjóðanna
í frétt The Los Angeles Times
nýverið að Kanaan hafi verið
„eins og ungur Sérgio“. Raunar
segir í frétt blaðsins að de Mello
hafi sjálfur beðið Kanaan um að
koma til liðs við sig í Bagdad.
Kanaan var aðeins búinn að
vera einn dag í Bagdad þegar
hann hvarf á vit feðra sinna. Það
voru ekki nema þrjár vikur liðnar
síðan eiginkona Kanaans hafði al-
ið barn í þennan heim og vinkona
mín í Frakklandi segir að hann
hafi aðeins ætlað að stoppa stutt
við í Írak, hann hugðist raunar
senn láta af störfum hjá Samein-
uðu þjóðunum. Kanaan ku nefni-
lega hafa fengið bágt fyrir í ein-
hverjum kreðsum fyrir áðurnefnd
bókarskrif sín.
Eftir því sem ég kemst næst
ætlaði Kanaan þó ekki að hætta
að reyna að láta gott af sér leiða í
vályndum heimi, aðeins breyta
ofurlítið til, m.a. til að geta verið
með fjölskyldu sinni. Það blasa
næg verkefni við í hjálparstarfi,
menn þurfa ekkert endilega að
vera hjá Sameinuðu þjóðunum
vilji þeir gera gagn.
Illvirkjarnir sem stóðu fyrir
sprengjutilræðinu í Bagdad 19.
ágúst sl. telja sig kannski geta
réttlætt dauða Jeans-Sélims
Kanaans og hins mikilhæfa Sérg-
ios Vieira de Mellos út frá ein-
hverjum pólitískum forsendum.
Þeir telja sig sennilega geta rétt-
lætt að ráðist sé gegn starfsfólki
samtaka sem hafa það að mark-
miði að stuðla að friði í heiminum
og bæta lífsskilyrði þeirra sem
hafa það hvað verst.
Hvað á að segja við slíka
menn? Hvernig getur maður ver-
ið annað en ónæmur fyrir hverj-
um þeim málstað sem þeir berj-
ast fyrir? Ég get skilið að sumir
Íraka vilji Bandaríkjamenn á
brott frá landinu – en ég fæ ekki
skilið rökin á bak við árásina á
höfuðstöðvar Sameinuðu þjóð-
anna í Bagdad.
Voðaverk
í Bagdad
Kanaan var aðeins búinn að vera einn
dag í Bagdad þegar hann hvarf á vit
feðra sinna. Það voru ekki nema þrjár
vikur liðnar síðan eiginkona Kanaans
hafði alið barn í þennan heim […]
VIÐHORF
Eftir Davíð Loga
Sigurðsson
david@mbl.is
ÞAÐ er gott að búa á Íslandi á því
leikur ekki nokkur vafi. Það er erfitt
að greina að um sömu þjóð sé að
ræða og bjó hér við
slæman kost fyrir
ekki ýkja mörgum
kynslóðum. Við er-
um meðal ríkustu
þjóða í heimi. Eng-
inn líður sult, allir fá
að ganga í skóla,
samfélagið og foreldrar veita börn-
unum sínum ótakmarkaða athygli og
eru tilbúin að gera hvað sem er fyrir
þau. Eða er svo? Hér er ég kominn
að því efni sem ég vildi tala um, því
að ég hef málfrelsi til þess.
Er allt gott?
Það er nefnilega ekki eins gott
fyrir alla að búa á Íslandi. Það eru
ekki allir ríkir á Íslandi þrátt fyrir
að Landsfaðirinn vilji telja okkur trú
um það. Það er því miður fólk á land-
inu bláa sem líður sult og því miður
hefur sá hópur farið stækkandi. Við
getum jú öll sent börnin okkar í
grunnskóla það er tryggt með lög-
um. En þar endar líka jafn réttur
ungra Íslendinga til menntunar.
Ójöfn aðstaða
Ég segi þetta vegna þess að það
er ekki á færi allra foreldra að senda
börnin sín í framhaldsskóla. Við
horfum upp á það ósamræmi sem er
fólgið í því að foreldrar barna í
byggðarlögum sem ekki hafa fram-
haldsskóla verða leggja í umtalsverð
auka fjárútlát til þess að kosta barn-
ið til náms í þeim skóla sem það kýs
sér (val á framhaldsskólum er frjálst
á Íslandi). Á meðan geta aðrir haft
börnin sín heima á meðan á náminu
stendur. Þó hefur ríkið komið til
móts við framhaldsskólanema með
styrk sem í eina tíð var nefndur
dreifbýlisstyrkur, en hann er því
miður bara allt of lítill.
En við hvað hafast börnin okkar
þegar skóladeginum er lokið? Hafa
þau öll eitthvað við að vera og er
okkur sama hvað það er? Sú tíð er
liðin að við getum sent börnin okkar
út eftir heimanám og treyst því að
ekkert slæmt komi fyrir. Hugur
barna og ungmenna eru frjór en til
þess að hann dafni þarf að tryggja
að þau fái að takast á við þau verk-
efni sem snertir þeirra áhugasvið og
greind.
Félagsmiðstöðvar
Í dag eru 80 félagsmiðstöðvar fyr-
ir börn á grunnskólaaldri í kringum
landið, flestar eru á suðvesturhorn-
inu en þær eru reknar af sveit-
arfélögunum. Sveitarfélögin leggja í
dag mismikla rækt við þessa starf-
semi, flest standa sig vel en því mið-
ur eru nokkur sem mættu gera bet-
ur. Óþarft er að minnast á
íþróttahreyfinguna, hennar starf
hefur verið og er ómetanlegt.
Ungmennahús
En frá aldrinum 16 ára og upp úr
er svo til ekkert sem við sem sam-
félag höfum að bjóða ungmennum
okkar við að vera þegar skóla og/eða
vinnu líkur. Þó eru rekin í dag 10
ungmennahús sem stofnað var til
m.a. af Rauða krossinum. En sú
starfsemi þarf dyggan stuðning og
verður að fá að dafna og margfald-
ast. Til þess að svo megi vera þarf að
koma til hugarfarsbreyting hjá okk-
ur öllum, við þurfum að horfast í
augu við þá staðreynd að það er ekk-
ert til sem heitir unglingavandamál,
því vandi ungmenna í dag er yfirleitt
til kominn vegna afskiptaleysis for-
eldra og samfélagsins. Sem dæmi
um það afskiptaleysi sem við höfum
sýnt í þessum málaflokki er að í dag
er starfað eftir 33 ára gömlum lög-
um um æskulýðsmál, þá voru t.d.
engar félagsmiðstöðvar.
Besta leiðin sem er í augsýn er sú
að binda í lög þá grundvallar-
starfsemi í sveitarfélögum sem býð-
ur og tryggir ungmennum kost á því
að rækja félagslíf sitt og rækta
áhugamál sín líkt og gert er í ung-
mennahúsum. Ef ungu fólki er sýnt
traust og því boðinn kostur á að
rækta hæfileika sína þá erum við að
búa til einstaklinga sem eru betur í
stakk búnir að takast á við lífið í nú-
tíma samfélagi.
En við þurfum að byrja
Ungir jafnaðarmenn þurfa að
standa að þeirri hugarfarsbreytingu
í samfélaginu sem nauðsynleg er til
þess að efla æsku þessa lands. Við
þurfum því að standa saman að öfl-
ugri umræðu um þessi mál á lands-
þinginu okkar fyrstu helgina í októ-
ber. Og í framhaldi af því standa að
umræðu í samfélaginu því orð eru til
alls fyrst.
Veljum Margréti
Á landsþinginu sem í hönd fer
verður valinn formaður samtaka
okkar, og ég tel mikilvægt að við
veljum okkur manneskju í embættið
sem hefur þekkingu á þeim málum
sem hér um ræðir. Því styð ég Mar-
gréti Gauju Magnúsdóttur í embætti
formanns UJ. Margrét er með
reynslu af störfum sem snerta þenn-
an málaflokk, en hún hefur unnið
sem kennari, lögreglumaður, unnið
fyrir Hitt húsið og er í námi í upp-
eldis-, menntunar- og atvinnulífs-
fræðum við Háskóla Íslands. Þá er
Margrét með ósvikinn áhuga á þess-
um málaflokki, kostur sem er ótví-
ræður því hér erum við að tala um
mikilvægasta þjóðfélagsmálið sem
við tökum okkur fyrir hendur, því
það sem við gerum æsku þjóð-
arinnar í dag, eða það sem við gerum
ekki, snertir hana um alla framtíð.
Vinnum að góðri framtíð
Eftir Jóhann Hjalta Þorsteinsson
Höfundur er sagnfræðinemi.
„HVAÐ ætlar þú að gera í málum tónlistarhússins?“
spurði ég nokkra unga frambjóðendur sl. vor. Menn
störðu á mig eins og naut á nývirki og héldu áfram að
steikja pylsur og gefa blöðrur. Enginn
gat svarað mér, ekki einu sinni borg-
arfulltrúar sem ég hitti á förnum vegi.
Reyndar sagði mér ungur kosninga-
fulltrúi að ég gæti troðið þessu tónlist-
arhúsi á þann stað sem sólin ekki skín.
Í framhaldi hef ég verið að fylgjast með
þessum ungu þingmönnum.
Ég hef lesið og heyrt mörg viðtöl og
veit núna um eina sem ekki gengur í sokkum, einn
hætti að ganga með slaufur og fékk sér bindi, svo eru
nokkrir sem hafa áhuga á lestri góðra bóka og aðrir
ætla að hvíla bílinn sinn um stund. Af hverju þorir
enginn af nýliðunum að tjá sig um tónlistarhúsið? Sin-
fóníuhljómsveit Íslands átti stóran þátt í því að breyta
Reykjavík úr sveit í borg og með tónlistarhúsi gæti
hún gert höfuðstaðinn að heimsborg.
Þar sitja sérfræðingar í hverju sæti og hver með yf-
ir 20 ára nám að baki.
Mér er því óskiljanleg öll sú umræða að Reykjavík
gæti sparað um 70 milljónir á ári ef að þeir hættu að
borga sinfóníunni. Borgin er miklu frekar að missa af
hagnaði. Hvern hefði grunað að t.d. Reykjanesbær
gæti haldið 30.000 manna menningarhátíð? Var þörfin
aldrei fyrir hendi fyrr en sl. ár eða erum við alltaf að
vanmeta menningarþörf okkar vegna aðstöðuleysis?
Finnum hefur t.d. tekist að gera klassíska tónlist að
einu stærsta aðdráttarafli í ferðamannaiðnaði sínum
og þar stendur tónlistarlíf í miklum blóma.
Menningarlíf Reykjavíkur er að staðna. Samkvæmt
könnunum vill ungt fólk í Reykjavík í meira mæli flytj-
ast til útlanda í menninguna eins og það segir. Nú er
komin viss mettun á tónleikahald í bíó- og íþrótta-
húsum Reykjavíkur. Við erum að staðna með gríð-
arlega mikinn og ónýttan mannauð.
Síðastliðið sumar hitti ég iðnjöfurinn frú Boch (frá
Villeroy & Boch) á óperusýningu í smáþorpinu Merzig
í Suður-Þýskalandi. Hún stóð þarna ásamt hr. Kohl
sem rekur samnefnt lyfjafyrirtæki í héraðinu og sam-
an voru þau aðalstyrktaraðilar óperuhátíðarinnar í
þessu 25.000 manna byggðarlagi. Eftir viðkunnanlega
kynningu spurði ég „hvers vegna dælið þér fjár-
munum í óperusýningar uppi í sveit?“ Herra Kohl
horfði á mig hissa og sagði „annars fengi ég ekkert
hámenntað fólk til starfa hérna“ en frú Boch horfði
bara á mig, hló, hristi höfuðið og sagði „þú ert nú
meiri kallinn“. Henni þótti spruningin bera vott um fá-
visku.
Tónlistar- og óperuhús eru alþjóðlegir samkomu-
staðir. Óperuhús í Evrópu laða að sér efnamikla ferða-
menn sem og bláfátæka studenta, þangað er þjóðhöfð-
ingjum boðið og þar hittast diplómatar. Óperan er
alþjóðleg hámenning sem á sér djúpar rætur um allan
heim. Ég hef ferðast mikið og hvarvetna hitt hóp Ís-
lendinga í óperuhúsum. En þetta á ekki bara við um
útlönd. Þegar Rakarinn frá Sevilla var sýndur í Ís-
lensku óperunni var alltaf góður hópur ferðamanna í
salnum og þeir komu niður eftir sýningar og kjössuðu
okkur söngvarana og sögðust ekki hafa búist við þessu
á Íslandi.
Já, meira að segja hópur óperuunnenda frá Boston
mætti til Reykjavíkur til þess eins að sjá Rakarann í Ís-
lensku óperunni. Sýningar Macbeth kórónuðu svo leik-
árið með alþjóðlegri umfjöllun hörðustu krítíkera sem
stærstu hús þessa heims mættu vera stolt af.
En samt afsaka menn sig og ræskja þegar óperan og
tónlistarhúsið eru nefnd á nafn. Á meðan rísa íþrótta-
hallir og viðbyggingar við þær athugasemdalaust.
Forseti Þýskalands sagði í sumar að við værum fyrst
og fremst menningarþjóð og stæðum uppúr sem slík.
En miðað við þann aðbúnað sem tónlistarmenn búa við
samanborið við íþróttirnar er mér með öllu óskilj-
anlegt hvers vegna tónlistarmenn voru pantaðir í
Perluveisluna frægu til að skemmta en ekki hóp-
íþróttamenn.
En það er önnur hlið á málinu sem gróðaþenkjandi
þingmenn ættu að skoða.
Menningarmálaráðherra Bæjaralands sagði að al-
mennt mat Munchen-borgar væri að ef óperunni yrði
lokað færu 3 til 5 alþjóðleg fyrirtæki með. Ekki það að
þetta fólk væri alltaf í óperunni, heldur að óperan
væri stærsta liststofnun borgarinnar sem höfðaði til
alþjóðasamfélagsins og að til þess væri horft.
Nýja tónlistarhúsið þarf ekki á ráðstefnusal að
halda eins og allir segja.
Nei, þessi ráðstefnusalur þarf á tónlistarhúsi og óp-
eru að halda til að geta lifað. Óperan á að fá heimili
við nýja tónlistarhúsið og ég get lofað ykkur því að
ráðstefnum á Íslandi mun fjölga. Að setja óperuna í
Borgarleikhúsið væri eins og að setja æfingarvöll KR í
fótbolta út á miðjan gólfvöll Keilis.
En hvert er vandamálið? Þurfa ekki báðir á grasi og
bolta að halda og passa því vel saman? Hvað ætlið þið
að bjóða ferðamönnum uppá ef að þeir hafa ekki
áhuga á amerísku bíói og „one night stand a’la Ice-
landair“? Frá nýliðum Alþingis krefst ég viðbragða.
Þorið þið að taka afstöðu? Hver er framíðarsýn ykkar?
Ef þið þorið ekki að tjá ykkur opinberlega þá hikið
ekki við að hringja í mig. Hér er mikið í húfi.
Tónlist fyrir unga þingmenn
Eftir Davíð Ólafsson
Höfundur er söngvari við Íslensku óperuna.