Morgunblaðið - 04.10.2003, Blaðsíða 11

FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 4. OKTÓBER 2003 11
G
UÐNI Ágústsson landbún-
aðarráðherra segir að
vissulega sé staðan á kjöt-
markaðinum mjög erfið.
„En þessi mikla fram-
leiðsla í öllum greinum
kjötgeirans hefur skapað
stöðu sem er í svipinn dálít-
ið erfið. Ég hef þó talið mikilvægt að menn taki
á stöðu dagsins og ræði frekar um það sem
framundan er. Þrátt fyrir þessar aðstæður er
ég raunar sannfærðari en áður um það að land-
búnaðurinn er íslensku þjóðinni mjög mik-
ilvægur. Við eigum frábæran landbúnað, mjög
góða bændur sem framleiða einhver bestu mat-
væli sem til eru í heiminum sem Íslendingar
taka fram yfir önnur matvæli.“
Bíða menn einfaldlega ekki eftir að það
verði grisjun og jafnvel mikil grisjun?
„Staðan er einna alvarlegust hjá svínabænd-
um sem voru mjög öflugir og gerðu það gott. Sú
ringulreið sem þar hefur orðið vegna offram-
leiðslu og mikilli stækkun nokkurra búa hefur
gert það að verkum að þetta hefur ekki verið
gróðaatvinnuvegur síðustu árin fyrir þann
fjölda sem þar er. Menn hafa ekki náð tökum á
þessari stöðu og þetta hefur komið illa við bú-
greinina og menn hafa verið að hrökklast úr
henni. En það má auðvitað ekki gleyma að
svínaframleiðendur hafa unnið mikið og gott
starf á liðnum árum í að bæta framleiðslu sína.
Samt sem áður er það dálítið erfið staða, fyrir
grein sem stóð í blóma fyrir fimm árum, að þar
skuli ekki vera rými nema fyrir örfáa framleið-
endur. Sama gildir raunar líka um kjúk-
lingabúskapinn, þar hefur þróunin orðið sú að
framleiðslan hefur nánast alveg farið úr hönd-
um bænda. Það eru afurðastöðvarnar og pen-
ingastofnanir sem reka orðið stóru búin í frum-
framleiðslunni og það finnst mér vond þróun.“
Hvað með hlutverk bankanna í þeirri stöðu
sem nú er á kjötmarkaðinum?
„Það er engin spurning um að það hefur verið
mikið framboð á fjármagni og ljóst að menn
hafa víða farið offari í fjárfestingum, hvort sem
það er í kjúklingaframleiðslunni eða svínakjöts-
framleiðslunni. Það hafa margir komið að þess-
um atvinnugreinum með fé, ekki bara banka-
kerfið, lánasjóður landbúnaðarins hefur þarna
komið eitthvað að, Byggðastofnun, sveitarfélög
og svo auðvitað einstaklingar sem hafa lagt til
hlutafé svo og hefðbundnar afurðastöðvar
bænda. Þannig að það eru margir ábyrgir í því
efni. Hvað bankakerfið varðar finnst mér það
mikið umhugsunarefni hvort menn eiga að
sætta sig við að bankarnir séu reknir eins og
þeir eru reknir nú. Ég álít mjög mikilvægt að
við íhugum það vel hvort við sættum okkur við
að í okkar litla landi sé það sama fólkið í einum
og sama bankanum sem fæst við málefni við-
skiptabankans, fjárfestingarbankans og verð-
bréfasviðsins. Ég er sannfærður um að þetta
þurfi að gerast í sérstökum deildum og að þær
séu aðskildar og sérstakur stjórnandi yfir
hverri þeirra þótt það sé í sama bankanum.
Hvað kjötmarkaðinn varðar eru því miður
dæmi um það að drengjakórar í bönkunum, sem
enga tilfinningu hafa fyrir kjötmarkaðinum, búi
til púsluspil til þess að aðstoða einn stóran aðila
í atvinnugrein á borð við svína- eða kjúklinga-
framleiðslu. Mér finnst því að þarna þurfa að
verða skýr skil í bankakerfinu. Kannski er það
svo að við verðum einnig að hugsa okkur um í
þessu efni á öðrum sviðum þjóðfélagsins, þ.e.
hvort við ætlum að sætta okkur við slík vinnu-
brögð til lengdar þegar eigendur bankanna eru
orðnir atvinnurekendur og efnamenn. Við, sem
sátum í bankaráðum ríkisbankanna, vorum oft
vændir um að hafa þar pólitísk áhrif en stað-
reyndin er sú að við komum ekki nálægt sjálfum
viðskiptunum. Við unnum að því að fara yfir
stöðu mála á hverjum tíma og að því að móta
stefnu bankanna og veita bankastjórunum að-
hald en við vorum ekki í viðskiptunum sjálfum.
Það er auðvitað alvarlegt fyrir þjóðfélagið ef ný-
ir eigendur bankanna geta legið undir þeim
grun að starfsmenn á fjárfestingarsviði bank-
anna sitji þar með þeirra eigin gleraugu á nef-
inu og skoði þannig fyrirtækin út frá sjón-
armiðum eigenda bankanna. Ég tel það
æskilegt fyrir íslenskt þjóðfélag að þessi mál
verði nú skoðuð af fullri alvöru og ég treysti
auðvitað viðskiptaráðherra vel til þess að gera
það þannig að skapa megi meiri frið um starf-
semi bankanna. Ég hef raunar rætt þessa hugs-
un mína við marga menn og þ.á m. við fyrrver-
andi framkvæmdastjóra Evrópubankans. Hann
var mér sammála um að nauðsynlegt sé að
skipta sviðum bankanna upp. Ég tala af reynslu
úr landbúnaðinum og hef séð þessa stöðu í
mörgum greinum viðskipta á Íslandi og veit að
mönnum líður illa að hafa þetta með þessum
hætti. Við búum í litlu hagkerfi og sjáum því
greinilega hvaða áhrif þetta spilverk í kjúk-
linga- og svínaræktinni hefur haft í þeim at-
vinnugreinum. Menn geta leikið sér að gengi
bréfa og gert allar kúnstir þegar fyrirkomulagið
er með þessum hætti. Ég álít hins vegar að við-
skiptabanki eigi að vera viðskiptabanki og það
eigi að vera skil á milli hans og fjárfesting-
arbankans og verðbréfasviðsins.“
Nú er samningurinn við kúabændur að
renna út. Hvað tekur þar við?
„Margir þeir samningar sem við höfum gert
við bændur, eins og í mjólkinni, hafa skilað mik-
illi þróun. Það er kraftur í mjólkurframleið-
endum og þeir búa við ákveðna velgengni sem
samningurinn hefur skilað þeim. Það er mik-
ilvægt nú að ganga beint til þess í vetur að klára
nýjan mjólkursamning til langs tíma við kúa-
bændur þrátt fyrir þá seinkun sem hefur orðið á
WTO-samningunum. Þar er biðstaða og við
fáum lengri aðlögunartíma. Ég sem landbún-
aðarráðherra mun beita mér fyrir því að nýr
samningur líti dagsins ljós í vetur.“
Verður hann öðruvísi en núgildandi samn-
ingur?
„Ég á von á því að einhverjar áherslur verði
öðruvísi en þó sömu grundvallaratriði til staðar,
en kannski verðum við að taka mið af því að
WTO gerir kröfur um skerta framleiðsluteng-
ingu styrkja og við verðum einfaldlega að taka
mið af því að einhverju leyti. En ég held að það
sé mjög mikilvægt að þetta verði skýr samn-
ingur og gagnist bændum vel og treysti góða af-
komu áfram og þá sérstaklega til áframhaldandi
þróunar í mjólkurframleiðslu. Með nýjum
samningi þarf einnig að standa vörð um það
kerfi sem kúabændur búa við og þá glæsilegu
þróun sem hefur verið í mjólkuriðnaðinum.
Samningurinn við kúabændur hefur virkað
mjög vel, búunum hefur að vísu fækkað og þau
hafa stækkað. En bændurnir standa miklu
sterkari nú en þeir gerðu fyrir fimm eða tíu ár-
um og þeir geta miklu frekar mætt innflutningi
fyrir utan hitt að þróunin í iðnaðinum hefur ver-
ið með þeim hætti að enginn talar um að hann
vilji innfluttar vörur, mjólkuriðnaðurinn full-
nægir þörfum okkar og við viljum afurðir hans
frekar en afurðir frá öðrum löndum. Íslenskur
landbúnaður er í sérflokki hvað heilbrigði og
gæði varðar. Mér leiðist að hlusta á menn sem
tala eins og við séum að standa gegn þróun-
arríkjunum. Við flytjum þeirra vörur inn án
tolla, s.s. kaffi, sykur, hveiti, kryddvörur o.fl., en
kjöt, mjólkurvörur og grænmeti frá þeim og
víða frá stenst ekki okkar kröfur og má ekki
hingað koma vegna sjúkdóma og þess að eitri er
úðað ótæpilega á akra, eitri sem bannað er hér
og í ESB.“
Staða sauðfjárbændanna er mun erfiðari.
„Sauðfjárbændur glíma enn og aftur við heil-
mikinn vanda. Framleiðslan er mikil og enn
þarf mikið af framleiðslu þeirra að fara á er-
lenda markaði. En það má ekki horfa fram hjá
því að menn eru nú í fyrsta sinn farnir að vinna
af fagmennsku á erlendum mörkuðum og mjög
dýrum mörkuðum sem greiða hátt verð fyrir
lambakjötið. Þetta hafa menn verið að gera í
Bandaríkjunum, á Ítalíu og nú síðast í Dan-
mörku. En umframmagnið af kindakjöti sem
þarf að fara til útlanda er mikið og það fer á
mjög lágu verði þannig að skilaverð til
bændanna er ekki það sem það verður í framtíð-
inni ef tekst að stækka þessa markaði. Hinn
hlutinn af vanda sauðfjárbænda er auðvitað sá
að með sauðfjársamningnum, sem gerður var
árið 2000, voru menn að byrja að reyna að þróa
atvinnugreinina. Sauðfjárbúin eru enn mörg
hver lítil og margir bændur hafa ekki aðal-
framfæri sitt af sauðfjárrækt en ég minni á að
slíkt þekkist líka í mörgum öðrum atvinnugrein-
um. Sauðfjárræktin byggist að stórum hluta á
því að bóndinn og hans fólk sæki tekjur annað.
En staða sauðfjárbænda er óneitanlega erfið
og ég er auðvitað að leita leiða núna hvort rík-
isstjórnin getur komið að þessum vanda enda er
það svo að sauðfjárræktin er sú landbún-
aðargrein sem enn heldur uppi hinni dreifðu
byggð á Íslandi.“
Er hagræðing lausnarorðið?
„Ég vil líta á þessa erfiðleika á kjötmarkaði
sem tímabundið vandamál og vona og trúi að
jafnvægi verði komið á í lok næsta árs, en ég hef
fyrst og fremst verið talsmaður þess að menn
búi vel enda eru kröfur um góðan búskap mjög
mikilvægar. En ég vil ekki loka á sauðfjárrækt
sem aukabúgrein. Samt sem áður þarf að fara
yfir það núna hvað er hægt er gera og þá ekki
síst fyrir þá bændur sem eiga enga aðra at-
vinnumöguleika en sauðfjárbúskapinn. Sú
nefnd sem ég hef skipað til þess að greina
bráðavandann vinnur hratt og skilar af sér fljót-
lega og þá verður það metið af ríkisstjórn hvort
og hvað verður gert í málefnum sauð-
fjárbænda.“
Hafa sauðfjárbændur ekki verið í vandræð-
um til fjölmargra ára, jafnvel áratuga?
„Sauðfjárbændur lentu fyrst í kreppu 1990
þegar útflutningurinn var sleginn af með af-
námi útflutningsbóta. Eftir sátu 2.500 til 3.000
sauðfjárbændur með framleiðslu í landinu sem
ekki hafði lengur nokkurn erlendan markað.
Staða sauðfjárbænda hefur ekki verið auðveld
frá þessum tíma og síðan hafa komið upp erf-
iðleikar að undanförnu vegna stöðunnar á kjöt-
markaðinum. Ég tel að það sé vont til lengri
tíma litið að atvinnugreinin sé í stöðugri vanda-
málaumræðu. Ég gerði t.d. samning við garð-
yrkjubændur til þess að reyna ná þeim út úr
slíku vandamálatali sem kom upp á hverjum
einasta vetri út af tollum. Ég fæ ekki betur séð
en sá samningur virki mjög vel, bæði fyrir þá
sem í þeirri atvinnugrein starfa og neytendur
líka. Og það ríkir friður um atvinnugreinina.
Vandi dagsins hjá sauðfjárbændum er að of
mikið framboð af kjöti er á markaðnum í dag.
En það má líka segja í þessu efni að það er fleira
landbúnaður en ær og kýr og það þarf auðvitað
að leggja áherslu á að landsbyggðin byggist öfl-
ugu fólki sem er í búskap á ólíkum sviðum. Að
því hef ég verið að reyna að stuðla m.a. á sviði
ferðaþjónustu, skógræktar og landgræðslu og
nú blasir við góður árangur í kornrækt. Meðal
spennandi tækifæra er þróun í líftækni.
Það hefur orðið heilmikil þróun á þessum
sviðum og margir sterkir einstaklingar búa orð-
ið úti í sveitum landsins, s.s. hestamenn, trjá-
ræktarmenn, tónlistarbændur, ferðabændur
o.s.frv. og í þessu sambandi má minna á að það
hafa t.d. 70–80 jarðir eða smábýli verið end-
urreist af mjög öflugu fólki sl. 4 ár. Þess vegna
finnst mér mjög mikilvægt að þessari neikvæðu
umræðu um stöðuna á kjötmarkaði og stöðu
sauðfjárbænda linni. Það er enginn vond um-
ræða um mjólkurframleiðsluna, hún er ein-
skorðuð við kjötgeirann. Þess vegna þarf að
finna leiðir til þess að jafna þá umræðu og sauð-
fjárbændur verða að skoða margt hjá sjálfum
sér og í sínum sölu- og markaðsmálum.“
Geturðu greint nánar frá því hvað þú átt við
með því?
„Menn verða að skoða þann möguleika að
þessi þróun geri það að verkum að verðlag á
kjöti hækki ekki mikið. Því verða menn að
kanna allar leiðir til þess að sem stærstur hluti
geti skilað sér til bændanna. Hvað tekur af-
urðastöðin? Hvað tekur smásalinn? Og bændur
verða að kanna hvort þeir eigi einhverja hag-
ræðingarmöguleika heima á búunum. Mjólk-
urbændur hafa verið að hagræða hjá sér og það
kann vel að vera að sauðfjárbændur og sauð-
fjárbyggðin geti tekið á honum stóra sínum. Þá
á ég við að það er svo margt sem hefur breyst á
stuttum tíma; heyskapur á einu býli tekur 4–5
daga með rúllutækninni. Þarf sú rúllutækni að
vera til á hverjum einasta bæ? Geta menn ef til
vill með félagshyggju unnið meira saman og
geta 4–5 bændur átt stóru og dýru vélarnar
saman? Það er reyndar þannig hjá sumum og
hefur gefist vel. Eða geta stórir og öflugir verk-
takar, eins og þekkist víða erlendis og er að
þróast hér, annast heyskap bænda í auknum
mæli og létta þannig verkum og draga úr kostn-
aði við rekstur búanna. Ég held að að það sé
hægt að gera meira af þessu. Sums staðar er
þetta væntanlega hægt en annars staðar ekki
en ég held að menn eigi ekki að loka augunum
fyrir því að með samvinnu og félagshyggju megi
finna leiðir til þess að hagræða. Ég tel einnig að
sauðfjárbændur, þótt þeir hafi gert margt vel á
síðustu árum, þurfi að hugsa enn betur hvernig
þeir geta tengst markaðinum betur og hvernig
þeir geti styrkt sínar afurðir á markaði. Lambið
er einu sinni það besta sem við gefum gestum
okkar, íslenskast af öllu.“
Ringulreið vegna offram-
leiðslu og stækkunar fárra búa
Guðni Ágústsson landbún-
aðarráðherra ræðir í samtali
við Arnór Gísla Ólafsson um
offramboð á kjötmarkaði,
hlutverk bankanna í þeirri
þróun og erfiðleika sem
sauðfjárbændur glíma við.
Morgunblaðið/Jim Smart
„Hvað kjötmarkaðinn varðar eru því miður dæmi um það að drengjakórar í bönkunum, sem
enga tilfinningu hafa fyrir kjötmarkaðinum, búi til púsluspil til þess að aðstoða einn stóran…“
arnorg@mbl.is
’ Ég álít að viðskipta-banki eigi að vera við-
skiptabanki og það eigi að
vera skil á milli hans og
fjárfestingarbankans og
verðbréfasviðsins. ‘