Morgunblaðið - 04.10.2003, Blaðsíða 29

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 4. OKTÓBER 2003 29
Á DEGI íslenskrar tungu, 16. nóv-
ember 1996, undirritaði Auður Lax-
ness svohljóðandi skjal:
Afhendingarbréf
Með bréfi þessu afhendi ég fyrir
hönd eiginmanns míns, Halldórs
Laxness, handrit að ritverkum hans,
sem og bréfasafn og fleiri gögn er
tengjast honum, til varðveislu í
handritadeild Landsbókasafns Ís-
lands – Háskólabókasafns.
Gljúfrasteini, 16. nóvember 1996
Sign.
Auður Laxness
Þegar Auður undirritaði skjalið,
var megnið af handritum skáldverka
Halldórs Laxness þegar komið í
vörslu Landsbókasafns, en hann átti
sjálfur frumkvæði að því að koma
handritum sínum þangað, allt frá því
uppúr 1960.
Eins og yfirskrift afhendingar-
bréfsins ber með sér eru gögnin af-
hent safninu til varðveislu, en ekki
gjafar. Engin ákvæði fylgja afhend-
ingarbréfinu, hvorki kvaðir né tak-
markanir.
Samningurinn
um Gljúfrastein
21. apríl 2002 gerðu Auður
Sveinsdóttir Laxness og Davíð
Oddsson forsætisráðherra, fyrir
hönd íslenska ríkisins, með sér
samning til að heiðra minningu
Halldórs Laxness. Þetta er samn-
ingurinn um kaup íslenska ríkisins á
húsi skáldsins og fjölskyldu hans að
Gljúfrasteini.
Í fyrstu grein þessa samnings sel-
ur og afsalar Auður sér fasteigninni
Gljúfrasteini, 300 fm steinsteyptu
húsi, bílskúr, sundlaug og eignar-
landi til íslenska ríkisins. Kaupverð
fasteignar og jarðar eru 35 milljónir
króna. Í kaupunum eru ekki með
landspildur sem Halldór Laxness og
Auður höfðu áður afsalað dætrum
sínum, Sigríði og Guðnýju. Þetta eru
landspildurnar Jónstóft og Melkot. Í
þessari grein samningsins er einnig
kveðið á um það að á meðan Melkot
sé í eigu afkomenda Halldórs Lax-
ness, skuli þeir hafa umferðarrétt
um jörð Gljúfrasteins, utan húsgirð-
ingar. Eignin var seld án veðbanda
eða annarra kvaða en þeirra er að
ofan greinir. Afhending eignarinnar
var miðuð við 1. september 2002, en
heimilt að fresta henni til ársloka
2002 ef Auður Laxness óskaði þess.
Önnur grein þessa samnings er
um kaup ríkisins á 47 listaverkum í
íbúðarhúsinu að Gljúfrasteini og
einni höggmynd utandyra. Í fylgi-
skjölum samningsins er ítarleg skrá
yfir listaverkin, og í hvaða herbergj-
um þau eru. Meðal höfunda þessara
verka eru Jóhannes Kjarval, Louisa
Matthíasdóttir, Svavar Guðnason,
Nína Tryggvadóttir, Asger Jørn,
William Heinesen, Ásmundur
Sveinsson, Kristján Davíðsson og
Erró. Umsamið kaupverð á lista-
verkunum fjörutíu og átta var 31
milljón króna.
Þriðja grein þessa samnings
fjallar um gjafabréf, þar sem Auður
Laxness gefur íslenska ríkinu allt
innbú að Gljúfrasteini sem tilheyrði
heimili hennar og Halldórs. Gjafa-
bréfið er sérstakt skjal, sem fylgir
samningnum og er undirritað af
Auði og Davíð Oddssyni. Því eru
gerð sérstök skil hér að neðan.
Í fjórðu grein kaupsamningsins er
loks fjallað um Minningarsafn það
sem ríkið áformar að opna að
Gljúfrasteini um mitt næsta ár. Þar
kemur fram að forsætisráðherra
skipi þriggja manna ráðgefandi
stjórn fyrir safnið og ráði til þess
safnstjóra. Einn stjórnarmaður skal
skipaður án tilnefningar, mennta-
málaráðherra tilnefnir einn, og sá
þriðji er skipaður úr hópi niðja Hall-
dórs og Auðar Laxness. Þeir sem
gegna þessum stöðum nú, í sömu
röð og upp er talið hér að framan,
eru Þórarinn Eldjárn rithöfundur,
Guðmundur H. Frímannsson deild-
arstjóri og Halldór Þorgeirsson
tengdasonur Halldórs og Auðar.
Í fylgiskjölum þessa samnings er
að finna, auk listaverkaskrárinnar,
afsöl, lóðamælingar og uppdrætti.
Gjöf Auðar Laxness
Með ofangreindum samningi, frá
21. apríl 2002, fylgir gjafabréf Auðar
Laxness. Gjafabréfið er í fjórum lið-
um.
Í fyrsta lið er tilgreint að Auður
gefi íslenska ríkinu allt innbú að
Gljúfrasteini sem tilheyrði heimili
hennar og Halldórs. Tilgreint er ná-
kvæmlega á sérstöku fylgiskjali
hvaða munir þetta eru. Til fróðleiks
og til að gefa innsýn í hvers konar
munir þetta eru, má nefna: teppa-
mottu, rúmfjöl frá 1713, Steinway-
flygil, skálar, dúka, sófasett, púða í
sófa, kistu, hægindastóla, blóma-
vasa, vindlakassa, símaborð, ösku-
bakka, sígarettukassa, plötuspilara,
kolafötu, bolla- og matarstell, silfur-
borðbúnað, ferðatöskur, blaðagrind,
kökudisk, borðfána, veggteppi og
leðurskammel. Alls eru þetta tæp-
lega 250 skráðir munir og munasett.
Undir öðrum lið gjafabréfsins gef-
ur Auður íslenska ríkinu „allt safn
handrita og hvers konar annarra
uppskrifta, minnisblaða og annars
hand- eða vélritaðs efnis“ sem þá
var til staðar að Gljúfrasteini og hef-
ur að geyma hugverk Halldórs Lax-
ness. „Gjöfin er þó bundin öllum
takmörkunum höfundarréttar og er
einskorðuð“ við það að þau gögn
sem undir þennan lið samningsins
heyra verði „sýningargripir“.
Þessi gögn er þau sem mest hefur
verið rætt um í fjölmiðlum að und-
anförnu. Þarna eru sendibréf til
Halldórs frá öðrum, afrit af nokkr-
um bréfum hans sjálfs, minniskomp-
urnar hans og fleira sem fræðimenn
hafa sóst eftir að fá að skoða.
Svo virðist sem það atriði gjafa-
bréfsins hafi ekki legið ljóst fyrir í
umræðu síðustu daga, að þessi gögn
hafi ekki verið ætluð til annars en að
vera sýningargripir, og þar af leið-
andi ekki ætluð til skoðunar eða út-
láns á handritadeild Landsbóka-
safns, hvorki til fræðimanna né
almennings.
Halldór Árnason skrifstofustjóri í
forsætisráðuneytinu staðfesti í sam-
tali við Morgunblaðið í gær að þessi
tilteknu skjöl ættu að verða sýning-
argripir.
„Varðveislan er á ábyrgð og
forsjá Landsbókasafns. Það kom
fram í samningi sem forsætisráðu-
neytið gerði við Landsbókasafnið 18.
september að við ætlum aðgang að
þessu til sýningahalds, en ekki ann-
ars.“
Í þessum lið gjafabréfsins er
kveðið á um það að handhafar höf-
undarréttar hafi óhindraðan aðgang
að gögnununum sem undir þennan
lið heyra, til hvers konar eftirgerð-
ar, ljósritunar, ljósmyndunar eða
upptöku á tölvutækt form.
Í þriðja lið gjafabréfsins er fjallað
um bókasafn Auðar og Halldórs að
Gljúfrasteini, sem er allt gefið ís-
lensku þjóðinni.
Fjórði og síðasti liður gjafabréfs-
ins snýr að öðrum lausamunum að
Gljúfrasteini en áður eru upptaldir,
og skulu þeir allir gefnir íslensku
þjóðinni, að undanskildum þeim inn-
búsmunum sem til hafa komið eftir
andlát Halldórs Laxness.
Undir gjafabréfið rita Auður Lax-
ness og Davíð Oddsson forsætisráð-
herra.
Samkvæmt samningum þessum
er ljóst að hluti gagna Halldórs Lax-
ness varð eftir á Gljúfrasteini árið
1996, þegar Auður Laxness afhenti
Landsbókasafni handrit og sendi-
bréf skáldsins. Þau gögn voru hins
vegar gefin samkvæmt ofangreindu
gjafabréfi, með kaupsamningnum
árið 2002.
Í september á þessu ári virðist
hins vegar hafa verið ákveðið, að
þau gögn sem féllu undir annan lið
gjafabréfsins skyldu þá flutt af
Gljúfrasteini og vistuð á Landsbóka-
safni. Forsætisráðuneytið og Lands-
bókasafnið gera með sér samkomu-
lag um þetta, sem undirritað er af
Halldóri Árnasyni skrifstofustjóra í
forsætisráðuneytinu og Sigrúnu
Klöru Hannesdóttur landsbóka-
verði, 18. september síðastliðinn.
Halldór sagði í samtali sínu við
Morgunblaðið í gær, að ákvörðunin
um flutning skjalanna sem fylgdu
Gljúfrasteini, og tilgreind voru í 2.
grein gjafabréfs Auðar Laxness, á
Landsbókasafn hafi verið tekin fyrir
alllöngu síðan. Ákvörðunin hafi ver-
ið kynnt ráðgefandi stjórn um Minn-
ingarsafnið, sem hafi verið henni
samþykk, og því full sátt um þá til-
högun. „Það voru allir sama sinnis
um að öll skjöl, hverju nafni sem þau
nefndust, ættu heima á Landsbóka-
safninu, og yrðu skráð þar, en ekki á
Gljúfrasteini. Jafnframt lá fyrir í
samkomulagi forsætisráðuneytisins
og Landsbókasafnsins, ákvæði um
að ráðuneytið veitti fjármagn til
skráningarinnar. Þessari ráðgefandi
stjórn hafði verið kynnt samkomu-
lagið á þriðjudegi, og stjórnin lagði
áherslu á að drifið yrði í því að flytja
gögnin. Það var gengið frá sam-
komulaginu og gögnin flutt á
fimmtudegi. Ákvörðunin snerist þó
ekki eingöngu um skrásetningu
gagnanna, heldur voru menn ekki
alveg sáttir við að hafa þau á
Gljúfrasteini. Ef eitthvað má gagn-
rýna er það það, að þetta hefði átt að
gerast löngu fyrr. Gögnin eru betur
komin í vörslu Landsbókasafnins.“
Í fyrstu grein þessa samkomulags
segir að forsætisráðuneytið afhendi
þær minnisbækur og skjöl sem
ennþá séu á heimili skáldsins að
Gljúfrasteini, til handritadeildar
Landsbókasafnsins til varðveislu,
með öðrum gögnum skáldsins.
Önnur grein samkomulagsins
kveður á um það að Minningarsafn
um Halldór Laxness fái afnot af
þeim gögnum, prentuðum og
óprentuðum, sem varðveitt eru á
Landsbókasafni, til sýninga og
kynningar á skáldinu eftir nánara
samkomulagi.
Í þriðju grein samkomulagsins
kemur fram að Landsbókasafnið
muni skrá öll skjöl og bréf sem
tengjast skáldinu og gera slíkar
skrár aðgengilegar almenningi.
Kveðið er á um að skrárnar skuli
vera opinberar, en ekkert sagt um
gögnin sjálf. Til að létta Landsbóka-
safninu skráninguna, greiðir fjár-
málaráðuneytið Landsbókasafninu
eina og hálfa milljón á þessu ári, og
sömu upphæð á því næsta, en það er
fjárstuðningurinn sem Halldór
Árnason minntist á. Þá kemur fram
að safnið muni þegar í stað hefjast
handa við skráninguna.
Landsbókasafnið mun leita leiða
til að skapa sérstakt alþjóðlegt vef-
setur um Halldór Laxness, sam-
kvæmt fjórðu grein samkomulags-
ins. Þetta verður gert með því að
yfirfæra valin bréf skáldsins, hand-
rit og önnur skjöl, myndir og hljóð-
rit sem snerta skáldið og lista-
mannsferil hans, í stafrænt form og
gera aðgengilegt á Netinu.
Lokagrein samkomulagsins snýr
að bókasafni Gljúfrasteins. Þar
kemur fram að fræðimönnum er
vinna að rannsóknum á bókum er
tilheyra Minningarsafninu að
Gljúfrasteini, verði veitt aðstaða á
lestrarsal handrita- og þjóðdeildar
Landsbókasafns til þeirrar vinnu.
Halldór Laxness er enn í sviðsljósinu, en síðustu vikurnar hafa umræður um gögn hans og
skjöl verið í hámæli. Bergþóra Jónsdóttir skoðar hér þá samninga sem gerðir hafa verið
um eigur Auðar og Halldórs Laxness og gjafabréf Auðar, þar sem hún gefur íslenska rík-
inu innbúið að Gljúfrasteini, með þeim gögnum sem mest umræða hefur verið um.
Skráning
gagna Halldórs
Laxness hefst
þegar í stað
2. grein gjafabréfs Auðar Laxness til íslenska ríkisins.
3. grein samnings forsætisráðuneytisins við Landsbókasafnið.
begga@mbl.is
Morgunblaðið/Arnaldur
Hús Nóbelsskáldsins, Gljúfrasteinn.
SNORRI Wium syngur í stað Gunn-
ars Guðbjörnssonar á Stórtónleikum
í Salnum í dag kl. 14.30. Tónleikarnir
eru nú fluttir í fjórða sinn.
Aðrir flytjendur eru sem fyrr Sig-
rún Hjálmtýsdóttir, Kristinn Sig-
mundsson og Jónas Ingimundarson.
Á efnisskránni eru vinsælar aríur og
dúettar úr þekktum óperum svo og
íslensk sönglög.
Tónleikarnir verða haldnir í
fimmta og allra síðasta sinn á mánu-
dagskvöld kl. 20.
Snorri syngur í
stað Gunnars
BJÖRN Birnir opnar málverkasýn-
ingu í Húsi málaranna í dag kl. 14.
Björn var um árabil kennari við
Myndlista- og
handíðaskóla Ís-
lands og stjórnaði
málaradeild skól-
ans í 12 ár. Það er
orðið langt um
liðið síðan Björn
hélt einkasýningu
síðast. „Ég hef
sýnt mikið með
öðrum, en það er
orðið nokkuð síð-
an ég sýndi síðast einn. Líklega um
1990. Áður sýndi ég tvívegis á Kjar-
valsstöðum og einu sinni í galleríi í
Reykjavík,“ segir Björn. „Ég er nú
búinn að vera að nudda við þetta í
hálfa öld og hef náttúrlega breyst.
Það er þó eitthvað sem fylgir manni
alla tíð, maður þekkist á verkum sín-
um.“
Á sýningunni eru um 40 myndir
gerðar á sl. 10 árum. „Allt eru þetta
abstraktmyndir sem ég er að sýna
núna. Þær eru unnar með akríl á
striga og pappír, og akríl og olíu
sumar hverjar. Áður fyrr var ég með
myndraðir. Ein hét t.d. Á sandinum,
en þá var ég hugfanginn af Mýrdals-
sandi og önnur hét Á sléttunni. Hún
var frá dvöl minni í Bandaríkjunum
og veru minni austanfjalls.“
„Þeir hefðu
sennilega
hengt mig“
Björn Birnir
LEIKFÉLAG Hafnarfjarðar frum-
sýnir í kvöld kl. 20 einleikinn
Kontrabassinn eftir Patrick Sü-
skind. Gunnar B. Guðmundsson leik-
stýrir en túlkun hins raunamædda
tónlistarmanns er í höndum Hall-
dórs Magnússonar.
Patrick Süskind er m.a. kunnur
fyrir bókina Ilmurinn sem fór á sín-
um tíma sigurför um heiminn.
Kontrabassinn er hans fyrsta leikrit,
skrifað árið 1980. Þetta er þriðja
uppsetningin á þýðingu Hafliða Arn-
grímssonar og Kjartans Óskarsson-
ar.
Einleikur um
sálarlíf tón-
listarmanns
ELSTI karlakór landsins, Karlakór-
inn Þrestir, halda hausttónleika í
Víðistaðakirkju kl. 17 á laugardag og
í Hafnarborg á sunnudagskvöld kl.
20. Verkin sem flutt verða eru flest
ný í söngskrá Þrastanna, þjóðlög,
klassísk verk og nýrómantísk verk
frá Ameríku, Svíþjóð, Finnlandi og
Frakklandi auk íslenskra sönglaga.
Þrestir stefna að því að taka þátt í al-
þjóðlegri kórakeppni í Wales í júlí
2004 og verða nokkur laganna á efn-
isskránni flutt þar.
Kórmenn eru nú um 70 talsins og
verður á næstu misserum stefnt
markvisst að fjölgun í kórnum.
Stjórnandi Þrasta er Jón Kristinn
Cortez en formaður er Páll Ólafsson.
Hausttónleikar
Þrastanna í
Hafnarfirði
♦ ♦ ♦
♦ ♦ ♦
♦ ♦ ♦