Morgunblaðið - 04.10.2003, Blaðsíða 36

36 LAUGARDAGUR 4. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
TVÆR ólíkar tilraunir til að „búa til þjóð“
hafa vakið athygli heimsbyggðarinnar: basl
Bandaríkjamanna við að byggja upp lífvæn-
legt stjórnarfyrirkomulag í Írak og metnað-
arfull áform Evrópusambandsins um að
breyta því í sannkallað sambandsríki. Þótt
þessar tilraunir séu að mörgu leyti ólíkar er
„lýðræðishallinn“ mjög áberandi í þeim báð-
um.
Fullvalda ríki krefst pólitískrar sam-
kenndar. Til að skilja þetta skulum við snúa
okkur að nokkrum íhugunarefnum sem bera
keim af Rousseau. Jean-Jacques Rousseau
var mótsagnakenndur snillingur sem fyrstur
tengdi skipulega mörg af meginstefum nú-
tímaviðhorfa til raunverulegs lýðræðis með
öllum sínum mótsagnakenndu kröfum. Hann
var mikill hugsuður en það leiðir alltaf til
ófarnaðar að fara að ráðum hans.
Í fyrstu lýðræðisbyltingunum voru völd
færð frá konungum til „þjóða“. En til þess
þurfti að finna upp nýja tegund sameigin-
legrar stofnunar sem gæti tekið ákvarðanir
og gert ráðstafanir sem hægt væri að rekja
til almannavilja – að hætti Rousseau. Þetta
nýja fyrirkomulag krefst mikils samloðunar-
krafts vegna þess að lýðræði felur í sér fleira
en vilja meirihlutans.
Þegar öllu er á botninn hvolft geta margs
konar stofnanir eða samkundur, jafnvel mjög
laustengdir hópar, tekið meirihlutaákvarð-
anir. Segjum sem svo að á opnum fyrirlestri
finnist nokkrum viðstaddra að það sé orðið of
heitt í húsinu og biðji um að gluggarnir verði
opnaðir en aðrir séu á móti því. Hægt væri að
gera út um þetta með því láta fólkið greiða
atkvæði og minnihlutinn sætti sig við vilja
meirihlutans. Hópurinn gæti samt verið
samsettur af einstaklingum, sem þekkja ekki
hver annan og eiga nánast ekkert sameig-
inlegt annað en það að sækja fyrirlesturinn.
Lýðræðisleg samfélög þurfa á hinn bóginn
að tengjast sterkari böndum en hópur sem
kemur saman fyrir tilviljun. Lýðræði felur í
sér ákveðna starfshætti við ákvarðanatökuna
– sem byg
hlutans (þ
réttindi e
lætingu f
unni. Þeir
sem þeir
stjórn alrá
Til að s
ir okkur
staklingsi
ur í atkvæ
þarf þá að
sé andvíg
telja mig
ur að eng
það er me
alráður k
engu?
Lýðræðisvand
ópusambandin
Eftir Charles Taylor
© Project Syndicate.
’ Eru Írakar of sundr-aðir, hafa þeir verið kúg-
aðir of lengi, til að geta
þróað með sér þá sam-
kennd og samfélagsvit-
und sem lýðræði
krefst? ‘
Þ
AÐ er skrýtin tilfinning að
setjast á Alþingi í fyrsta
skipti. Ég vona að með nýrri
kynslóð á Alþingi verði nauð-
synleg viðhorfsbreyting þar
sem látið verður af sérhagsmunagæslu og
kostnaðarsömu kjördæmapoti. Við þurf-
um ætíð að hafa almannahagsmuni að
leiðarljósi. Við þurfum ætíð að spyrja okk-
ur að því hvernig við gerum samfélag okk-
ar betra.
Frelsi, jafnrétti og bræðralag voru
kjörorð frönsku byltingarinnar. Þessi
hugtök hafa verið leiðarljós jafn-
aðarmanna alla tíð síðan. Hægt er að
nálgast öll úrlausnarefni samtímans út frá
þeirri fallegu hugmyndafræði sem birtist í
þessum þremur orðum.
Frelsi frá fátækt
og fáfræði
Frelsi er fyrsta hugtak okkar jafn-
aðarmanna en Samfylkingin metur frelsi
einstaklingsins mikils. Við viljum þó ekki
aðeins frelsi á markaði heldur einnig frelsi
frá fátækt og fáfræði. Þar skiptir öflugt
menntakerfi mestu máli.
Íslendingar eru ekki eins vel menntaðir
og margir halda. Tæplega helmingur
hvers árgangs lýkur einungis grunnskóla-
prófi sem er mun verri staða en hjá ná-
grannaþjóðum okkar. Samfylkingin vill
koma á móts við fólk sem vill hefja nám að
nýju og auka fjölbreytileika með iðn-,
verk- og listnámi enda er brottfall úr
framhaldsskólum óvíða hærra en hér-
lendis. Ríkisstjórnin vill hins vegar auka
miðstýringu og fækka valmöguleikum.
Samfylkingin hefur hins vegar lengi stutt
styttingu framhaldsskólans en það má
ekki gerast á kostnað fjölbreytileikans.
Samkvæmt nýjustu tölum OECD er Ís-
land einungis í 14. sæti þegar útgjöld á
hvern nemanda í skólakerfinu eru borin
saman. Þar sem hlutfallslega mun fleiri
eru á skólaskyldualdri á Íslandi en hjá
flestum öðrum vestrænum þjóðum ættum
við að eyða hærra hlutfalli af landsfram-
leiðslu í menntamál en ella. Menntamál
Það er grun
sinna sjúkum
tryggja viðun
Erfitt er að rö
þegar þessir h
er.
Samfélag o
mörgum sviðu
félagi sem læt
með að hafa m
segja geðsjúk
ár eftir ár. Þa
sem lætur rík
láta hundruð
og nauðsynjav
arstofnunum.
félagi sem læt
með að draga
arstríð á mjög
Það er einn
láta ríkisstjór
að samþykkja
stjórnmálaflo
heldur á réttr
stjóri er skipa
flokksskírtein
inn sem auglj
sækjandinn.
Frelsi, jafn
grunnstefin í
Þessi grunnst
betra. Hjörtu
hugtök jafnað
ætlar í vetur o
sem flesta lan
um mikilvægi
verði í forystu
hafa aldrei verið forgangsmál núverandi
ríkisstjórnar.
Treystum einstaklingunum
Við þurfum frelsi í viðskiptum. Rík-
isvaldið á ekki að vasast í hlutum sem ein-
staklingarnir eru fullfærir um að sinna.
Við þurfum ekki ríkisfjölmiðil sem drepur
allt einkaframtak með þátttöku sinni á
auglýsingamarkaði. Fjárfestingar útlend-
inga í íslensku hagkerfi eru til góðs, líka í
sjávarútvegi. Við eigum ekki að óttast um
það svið sem við erum sérfræðingar í á
heimsmælikvarða.
Hæstiréttur Bandaríkjanna kallaði eitt
sinn samkeppnislög stjórnarskrá atvinnu-
lífsins. Samkeppnisstofnun mun hins veg-
ar áfram búa við fjársvelti af hálfu rík-
isstjórnarinnar. Ríkisstjórnin ber því
beina pólitíska ábyrgð á seinagangi þeirra
mála sem þar eru til skoðunar og hugs-
anlegri fyrningu brota. Án öflugra sam-
keppnislaga verður ekkert frelsi á mark-
aðinum, einungis skaðlegt lögmál
frumskógarins.
Jafnrétti er annað hugtak sem er jafn-
aðarmönnum hugleikið. Tæplega helm-
ingur allra kvenna sem nú sitja á þingi
kemur úr einum flokki, Samfylkingunni.
Kynbundinn launamunur er þó enn til
staðar í samfélaginu og staða einstæðra
feðra er oft bágborin. Samkynhneigðir
einstaklingar búa enn ekki við full réttindi
í okkar samfélagi.
Við eigum að jafna vægi allra kjósenda,
hvar sem þeir búa, með því að gera landið
að einu kjördæmi. Gera þarf kaup á vændi
refsivert og þyngja refsingar við grófum
ofbeldis- og kynferðisafbrotum enda hef-
ur réttarvitund almennings fengið sig full-
sadda af óréttlátum dómum. Það gengur
ekki lengur að dómstólar landsins hunsi
hluta þeirra lagaheimilda sem löggjafinn
hefur sett þeim hvað varðar refsingar.
Bræðralag er þriðja meginstef jafn-
aðarstefnunnar. Við eigum að gæta okkar
minnsta bróður. Gleymum því aldrei að á
bak við tölfræði er einstaklingur með
þrár, vonir og tilfinningar.
Hvernig við bætum samf
Eftir Ágúst Ólaf Ágústsson
Höfundur er
Samfylkinga
’ Við vieins fre
heldur e
fátækt o
Á STÓRA SVIÐINU
Ætla mætti að íslenskar leikhús-uppfærslur eigi frekar erfitt
uppdráttar fyrir utan landsteinana,
þó ekki sé nema vegna þess hversu
fáir þekkja til íslenskrar tungu og
jafnframt hversu erfitt það getur
reynst leikurum að koma túlkun sinni
til skila á öðrum tungumálum en sínu
eigin. Sýning Vesturports á hinu
klassíska leikverki Shakespeares,
Rómeó og Júlíu, hefur yfirstigið þá
erfiðleika með eftirtektarverðum
hætti, eins og fram kom í Morgun-
blaðinu í gær.
Það sýnir töluverða dirfsku að fara
með uppsetningu á leikriti Williams
Shakespeares til heimalands hans,
Englands, þar sem þekking fagfólks
þar á arfleifð hans er gríðarleg og
aldarlöng hefð fyrir uppsetningum á
verkunum. Samt sem áður hafa dóm-
ar breskra blaða verið afar lofsam-
legir, ekki síst ef tekið er tillit til þess
hversu vel gagnrýnendum þykir leik-
hópurinn hafa náð að fanga anda leik-
rits Shakespeares og þann kraft sem
það býr yfir. Eins og tæpast hefur
farið framhjá nokkrum sem sá sýn-
ingu Vesturports á Rómeó og Júlíu í
Borgarleikhúsinu reynir sýningin
mikið á alla sem að henni standa; þýð-
endur, höfunda leikgerðar, leikstjóra
og ekki síst leikarana, sem öll eiga
mikið hrós skilið fyrir listrænt áræði.
Í frétt um verkefnið, sem birtist
hér í blaðinu hinn 28. september sl.,
kemur fram að íslenskur leikhópur
hefur ekki áður sýnt fullmótað verk í
þekktu leikhúsi í Evrópu án opin-
berra styrkja. Aðstoð við uppfærsl-
una í London kemur frá íslenskum
kaupsýslumanni, Björgólfi Thor
Björgólfssyni, og er til marks um það
hversu góðum árangri samstarf at-
vinnulífs og lista getur skilað þegar
vel er að verki staðið og djörfung
beggja aðila nýtt til fullnustu. Í frétt-
inni var haft eftir Björgólfi Thor að
þessi sýning á Rómeó og Júlíu í
London „sýni öllum að Íslendingar
eiga fullt erindi inn á stóra sviðið“ –
sem er auðvitað vísun í þau orð
Shakespeares sjálfs að allur heimur-
inn sé leiksvið – og það er einkar
ánægjulegt að hann skuli hafa reynst
svo sannspár.
EYÞJÓÐIR OG EVRÓPA
ÍMorgunblaðinu í gær birtist frá-sögn af erindi, sem DominickChilcott, yfirmaður Evrópu-
skrifstofu brezka utanríkisráðuneyt-
isins, flutti fyrir nokkrum dögum
ásamt samtali við hann um afstöðu
eyþjóða til Evrópu. Í stuttu máli var
niðurstaða Chilcott sú, að 30 ára
reynsla Breta af samstarfi innan ESB
hefði gert þeim gott, gert þá víðsýnni
í hugsun og nálgun að lausn vanda-
mála. Þetta skal ekki dregið í efa.
Það er hins vegar hægt að ræða af-
stöðu Breta og fleiri þjóða til ESB út
frá öðrum sjónarhóli en þeim hvort
eyþjóðir hafi sérstaka afstöðu til
samstarfsins innan ESB og raunar
spurning, hvort sú nálgun hafi ein-
hverja sérstaka þýðingu.
Evrópusambandið varð til sem við-
leitni meginlandsþjóðanna til þess að
gera út um nágrannadeilur þeirra í
milli, sem leitt höfðu til stórstyrjalda
á meginlandinu öldum saman og
tveggja heimsstyrjalda á 20. öldinni.
Þetta er grundvallaratriði og má ekki
gleymast.
Bretar hafa aldrei verið fullgildir
þátttakendur í þessum nágrannadeil-
um á meginlandinu, ef svo má að orði
komast. Þeir hafa hins vegar blandað
sér í þær deilur aftur og aftur.
Árum saman höfðu Bretar miklar
efasemdir um að þeir ættu að ganga í
Evrópusambandið. Þeir voru ekki
einir um það. Meginlandsþjóðirnar
höfðu líka efasemdir um það og þá
ekki sízt Frakkar. De Gaulle hafnaði
á sínum tíma þátttöku Breta í Evr-
ópusambandinu.
Frá því að Bretar gengu í Evrópu-
sambandið hafa verið stöðugar deilur
í þeirra hópi um þá þátttöku. Deil-
urnar eru svo hatrammar að hinn
sögufrægi Íhaldsflokkur hefur árum
saman verið lamaður vegna þess að
flokkurinn er klofinn í herðar niður í
afstöðu til Evrópusambandsins og
um þessar mundir sérstaklega til evr-
unnar.
Brezkir íhaldsmenn eru ekki einir
um þær efasemdir. Fyrir nokkru
höfnuðu Svíar aðild að evrunni í þjóð-
aratkvæðagreiðslu þrátt fyrir að
fylking forystumanna í stjórnmálum
og atvinnulífi mælti með aðild að evr-
unni. Danir hafa lengi verið aðilar að
Evrópusambandinu en þeir hafa ekki
tekið evruna upp og meðal dönsku
þjóðarinnar eru enn alvarlegar efa-
semdir um að þjóðin eigi heima innan
ESB. Norðmenn hafa tvívegis hafnað
aðild að ESB.
Það getur varla verið tilviljun, að
þrjár Norðurlandaþjóðir eru svo full-
ar efasemda um afstöðuna til ESB,
tvær þeirra tvístígandi innan ESB og
ein þeirra þriggja þ.e. Norðmenn,
hafa tekið þann kost að standa utan
ESB.
Þetta mál snýst ekki um eyþjóðir.
Það snýst einfaldlega um það að ræt-
ur Evrópusambandsins liggja í átök-
um milli meginlandsþjóðanna. Þess
vegna hafa þær þjóðir, sem ýmist
hafa staðið utan við þau átök eða
dregizt treglega inn í þau haft svo
mikla fyrirvara á þessu samstarfi og
raun ber vitni.
Um leið er skiljanlegt að þjóðirnar
í austurhluta Evrópu, sem hafa með
einum eða öðrum hætti orðið aðilar að
átökum meginlandsþjóðanna um ald-
ir, hafi sterkan áhuga á að verða full-
gildir aðilar að samstarfinu innan
ESB.
Hugsjónin um sameinaða Evrópu
er stórkostleg hugsjón. Á þeim ára-
tugum sem Evrópusambandið hefur
starfað hefur því tekizt mjög vel það
ætlunarverk, að tengja hagsmuni að-
ildarríkjanna svo sterkum böndum,
að þau hefðu engan hag af því að fara í
stríð hver gegn annarri. Þetta megin
markmið Evrópusambandsins hefur
náðst. En það er ekki þar með sagt,
að þeir sem alla tíð hafa staðið utan
við þessi átök eigi endilega að verða
aðilar að því að tryggja að þau verði
ekki endurtekin.