Morgunblaðið - 05.10.2003, Blaðsíða 26

LISTIR
26 SUNNUDAGUR 5. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
U
PPSKERUHÁTÍÐ íslenskrar
sjónvarps- og kvikmynda-
gerðar fer fram á föstudaginn
kemur með viðhöfn á Nordica
Hótel. Auðvitað einkennast
slíkar skjallsamkomur gjarn-
an af óttalegu punti og prjáli
en þó má ekki horfa framhjá því að aldrei er
listamönnum klappað of oft á bakið fyrir fram-
lag þeirra til menningarlífsins. Á þeim for-
sendum einum og sér eiga Edduverðlaunin
sannarlega rétt á sér. Fyrir utan það nátt-
úrlega hversu skrambi gaman er alltaf að svona
verðlaunaathöfnum. Að spá í spilin fyrirfram,
hverjir eiga að fá verðlaun og hverjir ekki. Og
líka eftirá, hverjir fengu og fengu ekki, hverjir
áttu að fá en fengu ekkert og hverjir fengu en
áttu það ekki skilið. Slíkur leikur og hitinn í
kringum hann getur vissulega farið út í öfgar
og virkað kjánalega óþarfur þegar hæst og
verst lætur en tæpast er hann þó skaðlegur til
lengdar. Þvert á móti stendur uppúr að sig-
urvegararnir, nöfn þeirra sem taldir eru hafa
framúr skarað, varðveitast lengur í minning-
unni. Hafa verið settir á þann stall sem þeir
eiga skilið.
Veitt eru verðlaun í
allmörgum flokkum á
Eddunni í ár, hinum
sömu og undanfarin ár.
En við nánari grennslan
kemur í ljós að einn
flokkinn vantar. Einn
mjög mikilvægan flokk. Eiginlega nauðsyn-
legan flokk þegar á annað borð verið er að verð-
launa fyrir árangur á sviði kvikmynda- og sjón-
varpsefnisgerðar. Það er enginn sérstakur
flokkur fyrir leikið sjónvarpsefni. Engar til-
nefningar sem falla í skaut frambærilegustu
leiknu sjónvarpsþátta- eða myndanna. Hvers
vegna í ósköpunum?
Þegar þetta dularfulla mál var borið und-ir skipuleggjendur Edduverðlaunannaþá höfðu þeir svarið á reiðum höndum,enda fullkomlega meðvitaðir um þenn-
an ágalla:
Það hefur hreinlega ekki nógu mikið af
leiknu íslensku sjónvarpsefni verið í boði síðan
síðustu Edduverðlaun voru afhent til þess að
það dygði í heilan verðlaunaflokk. Af þeim sök-
um hafi skipuleggjendum verið nauðugur einn
sá kostur að setja þá fáu þætti sem til leikins
sjónvarpsefnis gátu talist í einn haug með öllu
öðru sjónvarpsefni. Og það er ekki eins og um
hafi verið að ræða einhverja nýja og ferska
þætti, þessir örfáu leiknu sem til greina komu.
Við erum að tala um fasta liði eins og venjulega;
Áramótaskaupið og Spaugstofuna – með fullri
virðingu fyrir þeim klassísku stofnunum. Eini
þátturinn þar fyrir utan sem teljast mætti leik-
inn af þeim sem til greina komu fyrir tilnefning-
arnar var svo Atvinnumaðurinn. Nýr þáttur og
því virkilega jákvætt framtak hjá einkareknu
stöðinni Skjá einum.
Og þessa örfáu leiknu þætti – sem strangt til
tekið ætti ekki einu sinni að flokkast með leiknu
efni heldur sem skemmtiþættir eins og gert er
á sambærilegum verðlaunahátíðum út í heimi –
þurfti að bera saman við annað gerólíkt sjón-
varpsefni eins og Kastljós, Ísland í bítið og
Gettu betur. Mjög sanngjarnt – eða þannig.
En hvað er málið? Hvers vegna í ósköpunum
er þannig ástatt að svo gott sem ekkert leikið
íslenskt efni, framleitt sérstaklega fyrir sjón-
varp, er á boðstólum í okkar íslenska sjónvarpi
– um leið og næstum allir landsmenn sitja
stjarfir á hverju kvöldi yfir erlendu leiknu efni?
Einkareknu stöðvarnar, þær meta þetta
sjálfsagt og vega út frá hversu arðbært það er á
endanum, enda bera þær engar skyldur aðrar
en þær að skila eigendunum arði. Og miðað við
þeirra innlegg undanfarin ár – vissulega í
minna lagi en þó eitthvað, sbr. eina eiginlega
framhaldsþáttaröðin síðustu árin, Forn-
bókabúðin sem Stöð 2 sýndi – þá virðist einhver
ávinningur felast í að reyna að bjóða Íslend-
ingum upp á íslenskt endrum og sinnum.
En á þessi ríkisrekna að starfa þannig? Eiga
baunateljarar þar á bæ einir og sér að vega það
og meta hvort sé hagkvæmara fyrir stöðina,
þáttaröð af bandarísku þáttunum Svona var
það 76 eða frumsýning á nýrri íslenskri þátta-
röð með alíslensku gríni um íslenskan veru-
leika, samið af íslenskum höfundum, gert af ís-
lensku fagfólkið og leikið af íslenskum
leikurum? Auðvitað er undir slíkum kring-
umstæðum bandaríski kosturinn miklu ódýrari,
og svo miklu, miklu fyrirhafnarminni.
En er það málið? Er þar með verið að rækta
tilskilið og lögbundið hlutverk þessarar sjón-
varpsstöðvar okkar allra? Varla. Var ekki ein-
hvern tímann markað það hlutverk stöðv-
arinnar að henni bæri að sinna ákveðnu
menningarlegu hlutverki, leggja rækt við að
bjóða íslenskum áhorfendum upp á íslenska
listsköpum og íslenska afþreyingu, sprottna úr
íslenskum veruleika? Og er það gert í dag?
Varla. Ekki með Svona var það 76 og öllum
þeim félögum. Og ekki heldur með því að veita
einkarekinni sjónvarpsstöð lið- og fjárstuðning
í samkeppni um beinar útsendingar frá kapp-
leikjum í enskri knattspyrnu. Það hefur ekkert
með ræktun íslenskrar menningar að gera og
brýtur algjörlega í bága við tilgang með rík-
isrekinni sjónvarpsstöð. Skiptir þá engu hversu
skemmtilegt sjónvarpsefni enski boltinn er og
vinsælt. Kemur málinu bara ekkert við.
Auðvitað hefur Ríkisútvarpið yfir tak-mörkuðu fjármagni að ráða og alltafverður álitamál hvernig því ber aðverja. Hvort eigi að setja það í sjón-
varpsefni sem afmarkaður áhugi er á, eins og
t.d. beinar útsendingar frá erlendum íþrótta-
viðburðum, garðyrkjuþættir, timburmenn og
skapandi íslenskt menningarefni eða þá efni
sem vitað er að fær almennt mikið áhorf eins og
bandarískir sjónvarpsþættir, bíómyndir og ís-
lenskir spjall- og skemmtiþættir. Það er t.d.
alltaf álitamál hvort láta eigi gríðarlega vinsælt
sjónvarpsefni eins og forkeppni Evróvisjón-
söngvakeppninnar róa til að geta fjallað betur
um Evrópumótið í knattspyrnu, Ólympíuleika
og Listahátíð. Hvenær á áhorfendafjöldinn að
ráða för og hin menningarlega skylda Rík-
isútvarpsins að víkja – og svo öfugt? Og er það
svo að þetta tvennt fari sjaldnast saman, áhorf-
ið og menningarleg mikilvægi?
Talsmenn fyrir meira af leiknu íslensku efni
hafa ekki síst notað þau rök að íslenskir áhorf-
endur vilji sjá íslenskt afþreyingar- og menn-
ingarefni, ekki síður en það erlenda, og jafnvel
frekar, fái þeir að venjast því. Það hafa þeir í
það minnsta sannað, leiknu skemmtiþættirnir
Spaugstofan, Skaupið og Fóstbræður. Þetta er
allra vinsælasta sjónvarpsefni sem í boði er,
með fréttum og öðru íslensku dægurmenning-
artengdu efni á borð við Á tali hjá Hemma
Gunn, Laugardagskvöld með Gísla Marteini og
nú síðast að öllum líkindum Stjörnuleitin.
Það að annað leikið efni á borð við stuttarstakar sjónvarpsmyndir hafi ekki notiðeins mikillar hylli, hefur örugglegameð það að gera að slík framleiðsla fyr-
ir sjónvarp hefur aldrei náð að festast í sessi.
Hvert einasta tækifæri sem boðist hefur virðist
hafa verið soddan himnasending að viðkomandi
hafa hreinlega reynt of mikið, ætlað að gera
allt, sannarlega nýta þetta einstaka tækifæri til
að láta ljós sitt skína. Áreynslan hefur þar af
leiðandi verið of mikil og útkoman liðið fyrir
það að engin markviss stefna, ritstjórnarstefna
ef vill, hefur verið rekin hjá í Ríkissjónvarpinu
sem miðar að því að finna út hvers konar leikið
efni er vænlegast að framleiða t.d. bæði með til-
liti til listræns mikilvægis og almenns áhuga.
Ef Ríkisútvarpið á hinn bóginn er ekki að
rækja þetta hlutverk, að sinna menningarlegri
skyldu sinni, þá er allt eins gott að selja það
bara. Í það minnsta er ekki hægt að sætta sig
við að vera þvingaður til að greiða áskrift fyrir
Svona var það 76, Leiðarljós og annað erlent af-
þreyingarefni sem hefur nákvæmlega ekkert
með þessi helstu rök fyrir ríkisrekinni sjón-
varpsstöð að gera. En sé þar ranglega ályktað,
er þá ekki kominn tími á að bæta við verðlauna-
flokkum á Eddunni? Fyrir besta erlenda sjón-
varpsefnið; bestu sápuna, besta erlenda leikna
dramaþáttinn, besta erlenda leikna gamanþátt-
inn, besta erlenda leikna spennuþáttinn, besta
erlenda leikna skemmtiþáttinn, bestu erlendu
leiknu sjónvarpsmyndina? Það er í það minnsta
nóg framboðið af erlendu leiknu efni í íslensku
sjónvarpi til að það næði að fylla alla þessa
flokka og fleiri til.
Auðvitað er jákvætt hversu miklu meira af
íslensku sjálfstætt framleiddu efni Ríkissjón-
varpið er farið að kaupa inn og sýna. En það
þarf líka að reka einhverja dagskrárgerð sjálft,
þó væri ekki nema með því að gerast meðfram-
leiðandi að lofandi íslensku leiknu efni, eins og í
tilfelli þessa spennandi verkefnis sem spennu-
þættirnir Allir hlutir hafsins eru kaldir líta út
fyrir að vera. En til þess að það sé hægt í meira
mæli þarf annaðhvort að koma til tilfærsla á
fjármagni sem Ríkisútvarpið hefur þegar til
umráða eða aukið fjárframlag frá yfirvöldum.
Trúlega þarf hvorutveggja að koma til ef fylla
skal upp í það „ginnungagap“ sem myndast
hefur, eins og framleiðandi Allir hlutir hafs-
ins… Ólafur Rögnvaldsson orðaði það í samtali
við Morgunblaðið fyrir rúmri viku. Er vonandi
að sú viljayfirlýsing sem felst í nýjum kvik-
myndalögum um að veitt verði fé í sjónvarps-
efnissjóð sé sú fylling sem til þurfi, sú löngu
tímabæra lyftistöng sem leikið íslenskt sjón-
varpsefni hefur þurft á að halda.
Edduna fyrir bestu
erlendu sápuna hlýtur …
Hvenær fá Beðmál í borginni Edduverðlaun? Sarah Jessica Parker í skýjunum með Edduna sína og
þakkar íslensku sjónvarpstækjaeigendum veittan stuðning.
AF LISTUM
Eftir Skarphéðin
Guðmundsson
skarpi@mbl.is
DAGSKRÁ um Guðmund Björnsson
verður í Húnabúð, Skeifunni, kl. 14 á
sunnudag. Guðmundur Björnsson
(1864–1937) var
landlæknir, al-
þingismaður,
bæjarfulltrúi í
Reykjavík, skáld
(Gestur), stofn-
andi Slysavarna-
félagsins og Odd-
fellowreglunnar
svo eitthvað sé
nefnt.
Erindi flytja
Jón Torfason ís-
lenskufræðingur, Sigursteinn Guð-
mundsson læknir, Ársæll Guð-
mundsson, Geir Zoëga. Sigrún
Hjálmtýsdóttir syngur ljóð Guð-
mundar við undirleik Jónasar Ingi-
mundarsonar.
Ævi og störf
Guðmundar
Björnssonar
Guðmundur
Björnsson
ÍSLENSKA óperan heldur yfir sjó
og land til Vestmannaeyja og sýnir
þar óperutvennuna Madama Butt-
erfly og Ítölsku stúlkuna í Alsír í
Höllinni sunnudagskvöldið kl. 20.
Þrjár sýningar verða svo í Óper-
unni; 11., 19. og 25. október. Tvenn-
an var frumsýnd í Óperunni á síð-
astliðnu vori og sýnd þrisvar
sinnum þar, auk gestasýninga í
Eyjafirði og Skagafirði.
Sagan hefst í Nagasakí og endar í
Alsír. Báðar fjalla óperurnar um
örlög kvenna sem hnepptar eru í
ánauð – önnur gerir sér ekki grein
fyrir því fyrr en of seint, hin er sér
meðvitandi um aðstæður sínar og
hefur þess vegna möguleika á að
bjarga sér.
Höfundur útdráttanna er Ing-
ólfur Níels Árnason og er hann
jafnframt leikstjóri sýningarinnar.
Tónlistarstjóri er Kurt Kopecky,
sem leikur jafnframt á píanó og
gegnir í raun hlutverki heillar
hljómsveitar. Sönghlutverk eru í
höndum fastráðinna söngvara Ís-
lensku óperunnar, þeirra Huldu
Bjarkar Garðarsdóttur, Sesselju
Kristjánsdóttur, Davíðs Ólafssonar,
Jóhanns Friðgeirs Valdimarssonar
og Ólafs Kjartans Sigurðarsonar.
Frá Nagasakí til Alsír
og þaðan til Eyja
Morgunblaðið/Jón Svavarsson
Sesselja Kristjánsdóttir og Ólafur
Kjartan Sigurðarson í Ítölsku stúlk-
unni frá Alsír eftir Rossini.