Morgunblaðið - 05.10.2003, Síða 6
6 B SUNNUDAGUR 5. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Velkom-
in til
Dogville
Eftir að hafa stýrt Björk
Guðmundsdóttur til sigurs á
kvikmyndahátíðinni í Cann-
es fyrir rúmum þremur ár-
um og sjálfur hlotið enn ein
verðlaunin þar, Gullpálm-
ann, varð Daninn Lars von
Trier án tvímæla einhver
umtalaðasti kvikmynda-
gerðarmaður í heimi. Kom
það líka á daginn þegar
hann réð í hlutverk fyrir
næstu mynd á eftir Myrkra-
dansaranum, sem frumsýnd
er hér á landi um helgina.
Allar helstu stjörnur heims-
ins með Nicole Kidman í
fararbroddi vildu setjast að í
Dogville, eins og von Trier
gerði Skarphéðni Guð-
mundssyni nánari grein fyr-
ir, auk þess sem hann ræddi
opinskátt um þá hörðu
ádeilu sem felst í myndinni
á yfirvöld í Bandaríkjunum.
MENN setti hljóða yfir frammistöðu hans og Emily Watson í hlut-
verki hinna eldheitu en lánlausu elskhuga í Brimbroti árið 1996.
Síðan þá hefur hinn hávaxni og stórskorni Svíi Stellan Skarsgård
tekið þátt í öllum verkum Lars von Trier, nema einu.
Skarsgård fór með lítið hlutverk í Lansanum II ári eftir að leiðir
þeirra von Trier lágu fyrst saman. Ekki lék Skarsgård einn af Fá-
vitunum 1998 þótt það hafi örugglega komið til tals en árið 2000
birtist hann í hlutverki læknisins í Myrkradansarunum. Og nú í
Dogville leikur hann Chuck, geðstirt og ofbeldisfullt karlmenni
sem beitir bæjarbúa andlegri og líkamlegri kúgun til að fá sínu
framgengt.
Segi alltaf já við Lars
„Það er sama hvað hann biður mig um að gera, ég mun alltaf
segja já,“ segir Skarsgård. „Hann er einfaldlega maður að mínu
skapi. Okkur kemur vel saman og hann fær mig til að hlæja. Það er
alltaf gaman að vinna fyrir
hann, sem sannarlega er
ekki hægt að segja um alla í
þessum bransa. Reyndar hef
ég aldrei litið á þessi verk-
efni með honum sem vinnu.
Þetta er miklu frekar leikur,
eitthvað sem ég geri til að
hvíla mig á vinnunni, hinni
eiginlegu, þessari í Holly-
wood. Sem ég fæ borgað
fyrir,“ segir hann og hlær.
„Ég hitti Lars fyrst á kvikmyndahátíð fyrir einum tuttugu árum.
Þá var hann að kynna sína fyrstu mynd í fullri lengd, Frumatriði
glæps (Forbrydelsens element). Við náðum strax mjög vel saman,
mér þótti hann snjall og ég hugsaði með mér að það yrði áhugavert
frammis
mördar
Silfurbj
meira á
Alveg sömu púkarnir
Ljósmynd/Halldór Kolbeins
Stellan Skarsgård um Lars von Trier: „Hann er ein
faldlega maður að mínu skapi.“
Stellan Skarsgård er á launaskrá hjá Lars von Trier
E
FTIR allt havaríið í kringum meinta sam-
skiptaörðugleika milli Lars von Triers og
Bjarkar Guðmundsdóttur er þau unnu
saman við Myrkradansarann er svo sem
skiljanlegt að þessi danski kvikmynda-
maður sé þekktari fyrir það hér á landi en
sjálfar kvikmyndir sínar. Samt vita von-
andi flestir að hann hefur á liðnum árum
verið í fremstu röð þeirra sem talist geta
til skapandi kvikmyndagerðarmanna. Með hverri mynd
sem hann hefur sent frá sér hefur hann nefnilega með ein-
um eða öðrum hætti ögrað rækilega hugmyndum um
hvernig bíómyndir „eigi“ að vera. Sjónarspilið í Evrópu og
allir leikirnir hans með litina og aðrar sjónbrellur komu
mönnum í opna skjöldu 1991. Sjúkrahússdramað Lansinn
gæddi hugtakið sápuópera nýrri merkingu árið 1994. Ber-
skjaldaðri persónur og magnaðri leiktúlkun aðalleikara
hafði vart sést er Brimbrot birtist 1996, ekki frekar en sú
dirfska sem Fávitarnir endurspegluðu 1998 þar sem „heil-
brigt“ fólk lék sér að því að látast þroskaheft og gerði það
svo í ofanálag „í alvöru“. Svo tók hann sig til og bauð upp í
söng og dans fyrir þremur árum, í lokamyndinni í Gull-
hjarta-þríleiknum, Myrkradansaranum, og uppgötvaði í
leiðinni leynda leikhæfileika söngkonunnar Bjarkar Guð-
mundsdóttur frá Íslandi.
Í dýrabúri
Nú hefur hinn stórhuga Lars von Trier hafist handa við
gerð nýs þríleiks þar sem, að eigin sögn, hann mun leitast
við að varpa ljósi á stórveldið Bandaríkin í gegnum ungu
konuna Grace. Og hann byrjar með því að bjóða okkur vel-
komin til Dogville, smábæjar þar sem allir lifa í sátt og
samlyndi – svo lengi sem þeir geta beygt sig undir þær
reglur og þau lífsgildi sem þar ráða ríkjum – „í þessu litla
og þrönga dýrabúri“, eins og hann orðar það.
Kringumstæður voru viðeigandi þar sem blaðamaður
Morgunblaðsins átti samtal við von Trier. Í garðskála
glæsilegs strandhótels rétt utan við bíóborgina Cannes
sem stendur við frönsku rívíeruna. Ekki það að von Trier
sé vanur því að vera í slíku umhverfi. Þvert á móti forðast
hann það eins og klisjukennda Hollywood-fléttuna. Hann
er nefnilega, eins og margoft hefur komið fram, haldinn
ferðalagafælni á alvarlegu stigi, er meinilla við að þurfa að
yfirgefa fósturjörð sína og gerir það aðeins í ýtrustu neyð,
þegar hann þarf að skjóta bíómynd eða mæta til Cannes.
Það er þó ekkert skrítið að hann láti helst til leiðast að
leggja ferðalagið til Suður-Evrópu á sig til að fylgja eftir
myndum sínum. Hann er nefnilega í miklu uppáhaldi þar
hjá hátíðarhöldurum og hefur oftar en ekki áskotnast ein
eða önnur vegtyllan þar fyrir verk sín.
Það var líka fátt ofar á baugi á hátíðinni í ár. Ný mynd
eftir von Trier var í aðalkeppninni um Gullpálmann og það
þýddi aðeins eitt. Hann var sigurstranglegur. Dró heldur
ekki úr sigurmöguleikunum að myndin skartaði skærustu
kvenstjörnu kvikmyndanna um þessar mundir, þá nýbök-
uðum Óskarsverðlaunahafa, áströlsku leikkonunni Nicole
Kidman. Með því fetar hún í fótspor þeirra Emily Watson
og Bjarkar, sem báðar hlutu mikið lof og fjölda verðlauna
fyrir frammistöðu sína í myndum von Triers – en áttu að
sama skapi báðar í meintum samskiptajörðugleikum við
leikstjóra sinn.
Von Trier var býsna upptrekktur á þessum óvenju
vindasama Cannes-degi. Allur dagurinn hafði farið í að
veita viðtöl og hann sagðist uppgefinn, að fátt sogaði úr
honum meiri kraft en að þurfa að svara endalausu spurn-
ingaflóði um verk sín og meiningar. En þótt mátturinn
væri í minna lagi hafði það greinilega ekki komið niður á
mannasiðunum því kurteisin var hann uppmáluð og svar-
aði spurningum blaðamanns eftir bestu getu – að virtist.
Þó var blaðamaður varari um sig og nærgætnari en venju-
lega, með það hugfast að það orð fari af danska leikstjór-
anum að hann sé misjafnlega fyrir kallaður; geti á góðum
degi verið sá allra skemmtilegasti viðmælandi sem hugs-
ast getur en á slæmum haft allt á hornum sér, sérstaklega
misvitra blaðamenn. Því var réttast að byrja bara á byrj-
uninni og fara mjúklega í sakirnar. Eins og t.d. með þeirri
spurningu hvaðan nafnið er komið á myndinni og þar með
smábænum sem hún fjallar um:
„Upphaflega átti megininntak myndarinnar að vera
hversu lokað samfélag getur dregið lífsviljann úr fólki. Að
einangrað samfélag eins og afskekkt smáþorp geti virk-
að eins og fangabúðir þar sem markmið ráðenda, fanga-
varða, er að láta fangana hegða sér eins og dýr í dýra-
garði, tamda, bugaða, algjörlega undirgefna. Það gerði
lífið bærilegra fyrir alla. Í þessari hugmyndavinnu varð
nafnið Dogville til og hélst þótt áherslur hafi breyst.
Reyndar hefði myndin með réttu átt að heita „Dogs-
ville“, en ég var ekkert að breyta titlinum því mér líka
svona smávægileg mistök.“
Dogville er Bandaríkin
Dogville er dæmisaga og ber öll merki slíkrar frá-
sagnarhefðar. Sagan er líka allegoría en hún segir frá
ungri konu, Grace, sem leikin er af Nicole Kidman, sem í
upphafi virðist á flótta undan einhverju/m. Stundin er
kreppuárin, staðurinn ónefndur að því undanskildu að
þessi smábær Dogville er þó klárlega í Bandaríkjunum.
Hvort sem það er fyrir tilviljun eða ekki þá kemur Grace
til Dogville og hittir þar fyrst fyrir ungan hugsuð sem
hlúir að henni og veitir húsaskjól. Aðdáun hans á þessari
dularfullu konu er augljós og hann lofar henni að gera
hvað sem er til að fá þorpsbúa til að leyfa henni að vera.
Tortryggnir í meira lagi og smeykir við allt hið ókunn-
uga fallast þorpsbúar treglega á bón hans, en með þeim
skilyrðum þó að hún leggi sitt af mörkum, og það ríku-
lega. Og þegar þeir kynnast betur þessum nýjasta bæj-
arbúa átta þeir sig auðvitað á því hversu tilbreytingin
getur verið frískandi, hvað það er hollt að eiga samskipti
við einhvern sem þekkir eitthvað annað og meira en
næsta nágrenni. En um leið og vinsældir Grace aukast
og hún verður meira áberandi í bæjarlífinu fara aðvör-
unarbjöllurnar af stað. Vissulega er hún ágæt til síns
brúks en hvaða áhrif kynni hún að hafa á bæjarlífið? Var
lífið ekki ágætt eins og það var áður en hún birtist og er
einhver ástæða til að hrófla við því?
Líkt og svo margar aðrar myndir sem frumsýndar
voru á Cannes-hátíðinni sem fram fór í maí, og reyndar
almennt síðan Bandaríkjamenn og Bretar réðustu inn í
Írak þá hefur verið fjallað um Dogville sem harkalega
gagnrýni á Bandaríkin. Ólíkt flestum öðrum tilvikum er
fótur fyrir slíkum getgátum. Von Trier viðurkennir
nefnilega fúslega að í myndinni beini hann spjótum
sínum að Bandaríkjunum og að vel megi túlka út frá
henni að hann sé hreint ekki sáttur við mjög margt sem
þar eigi sér stað, og mörg þau viðhorf sem þar séu
ríkjandi, einkum meðal ráðama
Það fer aldrei á milli mála að
tryggnu íbúar Dogville standa
ýmist megi túlka Grace sem inn
þjóð. Þá sé um að ræða allegorí
ríkjamanna, þ.e. ráðamanna lan
til annarra þjóðríkja. Og að fra
vart aðkomumanninum Grace e
bandarískra yfirvalda í gegnum
upp á síðkastið, á vettvangi alþj
„Ég er viss um að það er fullt
sem hefur sömu pólitísku skoða
þjóðarinnar. En það held ég að
mörku líka þannig að ég á örug
anabræður í Bandaríkjunum en
segir von Trier og hlær.
„Vitanlega er ég ekki mótfall
heild sinni, eða landinu sem slík
vera á móti einhverju landi? En
síðustu árin er mér síður en svo
andvígur innrásinni í Írak. Mér
og hættulegt að stilla heiminum
urlönd séu á móti múslímum. A
jafnvægi milli þessara tveggja
un sé óhjákvæmileg að þær þur
drottnar. Ef sagan hefur kennt
það aldrei öðruvísi en með blóð
sorglegu tilgangsleysi.“
– Þessar hugmyndir voru ful
Írak braust út?
„Já, töluvert áður.“
– Og finnst þér það hafa renn
málstað þinn?
„Nei, það sorglega hefur ger
Frakklandi og prédika pólitíska
sem ég er ekki vanur,“ segir vo
Hefndin ögrar
Um leið og von Trier viðurke
gagnrýni sína á Bandaríkin áré
anir koma frá manni sem aldre
heim. „Það er mikið fjallað um
Danmörku. Ekki mikið, alltaf. Þ
komið þangað. En ég byggi þes
Bandaríkjum sem ég hef kynns
Lars von Trier og Miðjarðarhafið: „Hver einasta mynd sem ég geri er á einhvern hátt mótvægi v
mjög gaman af svona rosalegu umstangi eins og í kringum Myrkradansarann.“
Að vera pólitískur