Morgunblaðið - 06.10.2003, Blaðsíða 9
FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 6. OKTÓBER 2003 9
Kringlunni, sími 588 1680.
iðunn
tískuverslun
Ný sending
af drögtum
i
f t
Nýjar mussur
Eddufelli 2 Bæjarlind 6
s. 557 1730 s. 554 7030
Opið mán.—fös. frá kl. 10—18
lau. kl. 10—16
Gallajakkar, -pils og -buxur
Engjateigi 5, sími 581 2141.
Opið virka daga frá kl. 10.00—18.00, laugardaga frá kl. 10.00—16.00.
NÝ LÍNA
Hverfisgata 6 Símí 562 2862
STÆRÐIR 40-52
EFTIRFARANDI er
bréf Hannesar Hólm-
steins Gissurarsonar
til stjórnar Rithöf-
undasambands Ís-
lands:
„Ég hef í undanfarin
tvö ár unnið að ritun
ævisögu Halldórs Kilj-
ans Laxness í þremur
bindum. Meðal þeirra
gagna, sem ég hef not-
að, er bréfasafn Hall-
dórs í Þjóðarbókhlöðu.
Ég hafði ótakmarkað-
an aðgang að því. Bréf-
in eru annars vegar
bréf til hans frá öðrum
aðilum, til dæmis
Kristjáni Albertssyni og Gunnari
Gunnarssyni, hins vegar bréf frá
Halldóri til annarra, og eru þau bréf
þar annaðhvort vegna þess, að hann
hefur tekið afrit af þeim (sem er óal-
gengt, sérstaklega um eldri og fróð-
legri bréfin), eða vegna þess, að
hann eða aðrir hafa falast eftir og
fengið bréfin (eða afrit þeirra) aft-
ur. Ég tel fullvíst, að viðtakendur
bréfanna hafi flestir látið þau af
hendi í þeirri trú, að þau yrðu
geymd á safni og aðgengileg fræði-
mönnum. Ætti að vera auðvelt að
kanna það.
Þetta bréfasafn Halldórs var af-
hent Þjóðarbókhlöðu til varðveislu,
eins og segir í bréfi frá Auði Lax-
ness, á degi íslenskrar tungu 1996.
Auður sagði við það tækifæri meðal
annars, samkvæmt fréttum Morg-
unblaðsins, að í bréfunum væru
engin leyndarmál. Hún og fjöl-
skylda hennar kærðu sig ekki um að
hagnast á útgáfu bréfanna. Það
væri ekki í anda skáldsins. Auður
tók hins vegar fram, að hún hefði
ekki afhent ýmis einkabréf sín.
Bréfasafnið hefur síðan verið opið
gestum Þjóðarbókhlöðunnar án
nokkurra takmarkana, í um sjö ár.
18. september sl. skrifaði Auður
Laxness undir bréf til safnsins, þar
sem lagt var fyrir safnið að tak-
marka aðgang að safninu við einn
mann, Halldór Guðmundsson. Síðar
var Helgu Kress bætt við með
munnlegum skilaboðum. Af blaða-
fréttum og viðtölum við Guðnýju
Halldórsdóttur, sem fer með málið
fyrir hönd Auðar, móður sinnar, er
ljóst, að þessari takmörkun er beint
gegn mér og til þess gerð að tor-
velda eða koma í veg fyrir, að ég
geti skrifað ævisögu mína um Hall-
dór. Hvort sem menn kjósa að sam-
þykkja það eða hafna því, liggur að
minnsta kosti fyrir, að þeim fræði-
mönnum, sem hyggjast stunda
rannsóknir á ævi og verkum Hall-
dórs Kiljans Laxness, er gert erfitt
fyrir með þessari aðgangstakmörk-
un.
Ég tel eðlilegt, að látið verði á
málið reyna. Til þess þarf lögfræði-
aðstoð.
Ég fer þess á leit, að Rithöfunda-
sambandið leggi þessa aðstoð af
mörkum. (Ég fái notið starfskrafta
lögfræðings sambandsins.) Spurn-
ingarnar, sem hljóta að vakna, eru
meðal annars þessar:
1. Er einhvers staðar í lögum
heimild fyrir Þjóðarbókhlöðuna til
að framfylgja slíkri ósk um óefnis-
lega aðgangstakmörkun í ljósi
stjórnsýslulaga, upplýsingalaga,
jafnræðisreglu stjórnarskrárinnar
og annarra gildandi laga og réttar?
Til frekari skýringar þessari spurn-
ingu skal þetta tekið fram. Setjum
svo, að fjölskylda skáldsins hefði
sent Þjóðarbókhlöðunni ósk um, að
aðeins hvítir menn fengju aðgang
að bréfasafninu, en ekki svartir.
Hefði Þjóðarbókhlaðan mátt fram-
fylgja þeirri ósk að núgildandi rétti
íslenskum? Setjum svo, að fjöl-
skylda skáldsins hefði ekki sagt
þetta opinberlega, en í reynd aðeins
veitt hvítum mönnum
og ekki svörtum að-
gang að safninu, og að
ljóst væri af viðtölum
við fjölskylduna, að
þetta væri engin til-
viljun, heldur sakir
fordóma í garð svartra
manna (til dæmis
hefðu menn úr fjöl-
skyldunni verið í fram-
boði fyrir flokka, sem
styddu kynþáttafor-
dóma, eða farið al-
mennt niðrandi orðum
um svarta menn).
Hefði það breytt ein-
hverju um svarið? Og
hefði einhverju breytt
um svarið, ef sett er í stað svartra
manna nafnið Hannes Hólmsteinn
Gissurarson, en í stað hvítra manna
Halldór Guðmundsson?
2. Getur Þjóðarbókhlaðan fram-
fylgt ósk fjölskyldu Halldórs Kilj-
ans Laxness um að takmarka að-
gang minn eða annarra rithöfunda
og fræðimanna að bréfum frá mönn-
um, til dæmis Kristjáni Albertssyni
og Gunnari Gunnarssyni, sem
geymd eru í bréfasafni Halldórs?
Breytir það einhverju, ef handhafar
höfundarréttar þessara manna lýsa
því sérstaklega yfir, að þeir vilji
leyfa aðgang minn og annarra
fræðimanna að þessum bréfum?
3. Getur Þjóðarbókhlaðan fram-
fylgt ósk fjölskyldu Halldórs Kilj-
ans Laxness um að takmarka að-
gang minn eða annarra rithöfunda
og fræðimanna að bréfum frá Hall-
dóri til manna, sem hafa sérstak-
lega látið bréfin af hendi (við Hall-
dór, fjölskyldu hans, Stefán
Einarsson eða Peter Hallberg),
vegna þess að þeir vildu, að þau
væru aðgengileg á safni, sem opið
væri fræðimönnum og rithöfund-
um? Breytir það einhverju, ef þeir,
sem létu bréfin af hendi, eða lögleg-
ir fulltrúar þeirra óska sérstaklega
eftir því, að aðgangur að þeim sé op-
inn?
4. Nú hefur aðgangur að þessum
bréfum, bæði til og frá Halldóri,
verið ótakmarkaður í sjö ár, eins og
ég veit af eigin reynslu. Jafngildir
það ekki birtingu bréfanna? Í Bern-
arsáttmálanum, sem íslenskur höf-
undarréttur hvílir á, segir, að fræði-
menn megi „make quotations from
a work which has already been
made available to the public provid-
ed that their making is compatible
with fair practise and their extent
does not exeed that justified by the
purpose etc“. Er ekki unnt að segja,
að bréfasafnið hafi verið „made
available to the public“, svo að um
tilvitnanir í það megi fara eins og
um birt verk?
5. Höfundarréttur takmarkast
sem kunnugt er af almannahags-
munum í tengslum við nauðsyn á
gagnrýni, fræðilegum rannsóknum,
umræðum og öðru slíku. Styður það
ekki enn frekar, að ég megi nota og
vísa til bréfasafns Halldórs Kiljans
Laxness? (Ég hef til dæmis rekist á
dæmi þess, að ranglega hafi verið
vitnað í bréf Halldórs. Á ég ekki að
fá að leiðrétta það?)
6. Ég hef verið að skrifa ævisögu
Halldórs Kiljans Laxness í tvö ár,
eins og þegar hefur komið fram. Ég
hef þess vegna stofnað til ríkra fjár-
hagsskuldbindinga og get gert ná-
kvæma grein fyrir þeim fyrir dóm-
stólum, ef þörf krefur. Allir vita
líka, að bókaútgáfa á Íslandi miðast
við ákveðinn tíma, þegar sala er
sem mest. Nú kann hin fyrirvara-
lausa lokun Þjóðarbókhlöðunnar
samkvæmt ósk fjölskyldu Halldórs
Kiljans Laxness á bréfasafni hans
að kosta röskun á verki mínu og töf
á því, en hugsanlegar tekjur af því
eru háðar útkomutímanum. Er ekki
stofnað til skaðabótaskyldu vegna
slíkrar röskunar? Og hver ber slíka
skaðabótaskyldu, fjölskylda skálds-
ins eða Þjóðarbókhlaðan?
7. Bréfasafn Halldórs Kiljans
Laxness var fyrir sjö árum falið
Þjóðarbókhlöðunni til varðveislu,
eins og það var orðað. Merkir orðið
varðveisla hér ekki, að safnið taki að
sér að geyma bréfin og veita fræði-
mönnum og áhugamönnum aðgang
að þeim eftir almennum reglum,
nema annað sé tekið fram? Er ekki
ljóst, að allir lögðu þann skilning í
þetta, þegar bréfasafnið var afhent?
Hefði ella þurft að taka fram, að
bréfasafnið væri einmitt afhent, af
því að engin leyndarmál væru í því,
en haldið væri eftir bréfum, sem
geymdu viðkvæm einkamál?
8. Elsta dóttir Halldórs Kiljans
Laxness, María Halldórsdóttir, hef-
ur sagt mér, að hún hafi ekki verið
höfð með í ráðum um þessa að-
gangstakmörkun.
Breytir það engu? Hefur hún til
dæmis sjálf ekki aðgang að þessum
bréfum? Getur hún ekki falið öðr-
um, hafi hún slíkan aðgang, að
skoða bréfin fyrir sína hönd?
Ég tel, að skera verði úr þessum
spurningum og öðrum, sem kunna
að rísa. Með kærri kveðju, Hannes
Hólmsteinn Gissurarson.“
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
Bréf til stjórnar Rithöf-
undasambands Íslands
Hannes Hólmsteinn
Gissurarson
Tískuvöruverslun Laugavegi 25
LEIKRITIÐ Ólafía eftir Guðrúnu
Ásmundsdóttur verður frumsýnt í
Reykjavík í Fríkirkjunni og Iðnó
miðvikudaginn 8. október.
Fyrri hluti sýningarinnar verður
sýndur í Fríkirkjunni en í hléi
munu leikarar og sýningargestir
ganga yfir í Iðnó til að fá sér kaffi-
sopa og horfa á seinni helming leik-
ritsins.
Leikritið fjallar um Ólafíu Jó-
hannsdóttur en Norðmenn hafa
kallað hana Móður Teresu norðurs-
ins.
Leikritið er afrakstur margra
ára starfs og rannsókna Guðrúnar
Ásmundsdóttur.
Ólafía bjó í Noregi í 17 ár og
vann hún afrek sín á meðal hinna
fátækustu; götufólks, vændis-
kvenna, róna og sýfilissjúkra.
Ólafía var mikil eldsál og lét hún til
sín taka í kvenfrelsismálum hér
heima svo um munaði. Hún var ann-
álaður ræðuskörungur og var af
aldamótafólki sögð „mælskasta
kona landsins“, segir í frétta-
tilkynningu frá Leikhúsinu í kirkj-
unni, sem stendur að sýningunni.
Norðmenn hafa heiðrað minn-
ingu Ólafíu með því að nefna götu
og sjúkrahús eftir henni. Nú vilja
þeir heiðra minningu hennar enn
frekar því í nóvember nk. fer fram
hátíðleg athöfn þar sem valin verð-
ur Mannvinur ársins og eru verð-
launin kennd við Ólafíu. Vigdís
Finnbogadóttir hefur verið fengin
til að afhenda verðlaunin.
Edda Björgvinsdóttir fer með
hlutverk Ólafíu og Þröstur Leó
Gunnarsson fer með hlutverk Ein-
ars Benediktssonar. Auk þeirra
kemur fjöldi annarra leikara fram í
sýningunni.
Leikritið Ólafía verður einnig
sýnt í Fríkirkjunni og Iðnó mið-
vikudaginn 22. október og miðviku-
daginn 29. október. Allar sýningar
hefjast kl. 20.
Ólafía sýnd í Frí-
kirkjunni og Iðnó
Edda Björgvinsdóttir í hlutverki
Ólafíu Jóhannsdóttur.