Morgunblaðið - 09.10.2003, Blaðsíða 4
-/ * #+%
-4 %#
5 % !%*
-/ * #+%
-4 %#
5 % !%*
-/ * #+%
-4 %#
5 % !%*
-/ * #+%
-4 %#
5 % !%*
%#
%
%
#
%
**
$%
"
"
*
$*
"
)0 !
6%
3%
7
/8
'*%
.
/8
'*%
.
/8
'*%
.
+
,
+
-
.,/
! 9!$ ! 9!$ ! 9!$
"# $! " "0 " "* "# $! " "0 " "* "# $! " "0 " "* "# $! " "0 " "* "# $! " "0 " "*
!"#$ %
&'()*
5 ,0 0##
%!(! ! *
(# %$##0!8
'*% , *(+ ,%
! 9!$(, ! 9!$0$! 9!$
% -!, *,%
:; $
,$ %
!"'"-
"$*
5 ,0 0##(!% !%*
<%
,! )% %,0 0##
%(! 9!$%**% % 0$
0##%(! 9!$%**% %
, , ,
1
=
=
ÍSLENZKUR sjávarútvegur hefur lengi verið duglegur að
bjarga sér enda drifinn áfram af hugsjónamönnum með óbilandi
kjark. Sóknin í úthafið sem hófst á ný af krafti fyrir rúmum ára-
tug hefur skilað þjóðinni tugum milljarða króna í útflutnings-
tekjur. Á árum áður þurfti útvegurinn oft aðstoð stjórnvalda með
ýmsum hætti til að vinna bug á erfiðleikum, enda skipti útveg-
urinn þjóðarbúið þá mun meira máli en nú. Sú aðstoð var því mið-
ur oft í formi gengisfellinga, sem í raun leystu engan vanda, held-
ur frestuðu honum aðeins, voru í raun aðeins eins konar afréttari
til að fresta timburmönnunum.
Afréttarinn heyrir til allrar hamingju sögunni til. Sjávar-
útvegur er í dag rekinn á ábyrgan hátt með hagnað fyrir ein-
staklinga, land og þjóð í huga. Honum eru settar ákveðnar leik-
reglur og að mestu látinn í friði að öðru leyti, þótt enn séu uppi
raddir um að nota hann sem eins konar félagsmálastofnun. Kvóta-
kerfið og frjálst framsal aflaheimilda var á sínum tíma undirstaða
sóknar á úthafið, sóknar í úthafs-
karfa, þorsk í Barentshafi, rækju á
Flæmska hattinum, norsk-íslenzku
síldina og kolmunnann. Þegar útrás-
in hófst voru verulegra þrengingar í
íslenzkum sjávarútvegi vegna tak-
markaðra veiðiheimilda og of stórs
flota. Vegna framsalsins gátu útgerðir stærri og öflugri skipa
leyft sér að leggja í þá áhættu að sækja á úthafið og leigðu frá sér
aflaheimildir til þeirra sem vantaði verkefni innan lögsögu á með-
an, báðum aðilum til góða.
Þau fiskveiðiréttindi sem íslenzkir útvegsmenn hafa skilað ís-
lenzku þjóðinni utan lögsögu og úr sameiginlegum flökkustofnum
eru milljarða tuga virði virði fyrir þjóðarbúið og skapa atvinnu
fyrir fjölda manna.
Ævintýrið um kolmunnann er skýrt dæmi um þetta. Nú stend-
ur yfir æðisgengið kapphlaup helztu fiskveiðiþjóðanna um að afla
sér fiskveiðréttinda til frambúðar úr þessum gjöfula stofni. Fyrir
vikið kann að vera veitt meira en fiskifræðingar hafa lagt til en
engu að síður vex stofninum stöðugt fiskur um hrygg. Íslendingar
ætla sér á þessu ári að veiða um fjórðung þess sem veitt verður,
ríflega hálfa milljón tonna. Norðmenn eru heldur stórtækari með
um 700.000 tonn, en Evrópusambandið hefur ætlað sér svipaðan
hlut og Íslendingar. Meðan á þessu kapphlaupi stendur er meira
hugsað um magn en gæði og nýting á kolmunna til manneldis
liggur að mestu niðri. Slíkar hugmyndir eru þó alls ekki nýjar af
nálinni því fyrir nærri 30 árum voru til dæmis gerðar miklar til-
raunir til vinnslu á kolmunna til manneldis í Neskaupstað. Norð-
firðingar eru ekki af baki dottnir og hugsa sér enn að róa á þau
mið sem gætu aukið verðmæti kolmunnans allt að tífalt. Kolmunni
er herramannsmatur, hvort sem hann er hertur, saltaður eða et-
inn ferskur á ýmsa vegu. Nú skilar kolmunnaafli okkar Íslend-
ingar okkur um fjórum milljörðum króna að minnsta kosti í út-
flutningstekjur. Þegar kapphlaupinu um veiðiheimildir lýkur og
þjóðirnar hafa komizt að samkomulagi um skiptingu aflans tekur
við nýtt kapphlaup sem snýst um nýtingu til manneldis og að
vinna markaði fyrir afurðirnar. Það kapphlaup mun skila okkur
enn meiri tekjum þegar fram í sækir.
BRYGGJUSPJALL HJÖRTUR GÍSLASON
Gjöful útrás
Kolmunninn skilar
fjórum til fimm
milljörðum í út-
flutningstekjur.
hjgi@mbl.is
ÁRIÐ 2002 er án efa eitt það
bezta í mjöl- og lýsisvinnslu á síð-
ari árum, en þar fór saman mikið
framleiðsla og gott verð á mjöl- og
lýsisafurðum. Heildarútkoman
sýndi að verksmiðjurnar voru að
meðaltali reknar með 16% hagnaði
á síðasta ári. Árið 2001 varð liðlega
6% hagnaður samkvæmt sömu út-
tekt, en þar á undan komu tvö erf-
ið ár, með 6–11% halla.
Þetta kemur fram í könnun
Samtaka fiskvinnslustöðva á af-
komu í mjöl- og lýsisvinnslu. Í úr-
takinu vegna 2002 voru 18 verk-
smiðjur, sem saman tóku á móti og
framleiddu 93% af framleiðslu
verksmiðjanna. Eingöngu ein verk-
smiðja í úttektinni var rekin með
halla á síðasta ári. Verð á hráefni
til bræðslu hjá þeim verksmiðjum,
sem tóku þátt í áður nefndri úttekt
hafði að meðaltali hækkað um 32%
á milli áranna 2001 og 2002.
Arnar Sigurmundsson, formaður
SF, fjallaði um þetta mál í skýrslu
sinni á aðalfundi samtakanna og
sagði þá meðal annars: „Fyrir
tveimur árum urðu á ný mikil um-
skipti til hins betra í mjöl- og lýs-
isvinnslu hér á landi. Verð á afurð-
um hækkaði þá verulega og hélt sú
þróun áfram á síðasta ári.
Miklar sveiflur
Miklar sveiflur hafa verið í hráefn-
ismagni og afurðum mjöl- og lýs-
isvinnslunnar á undanförnum ár-
um. Þetta sést bezt þegar tímabilið
frá 1993–2002 er skoðað. Árleg
framleiðsla verksmiðjanna hefur
sveiflazt frá 265 þúsund tonnum
árin 1994 og 1995 upp í 388 þúsund
tonn árið 1996 og endaði í 367 þús-
und tonnum af mjöli og lýsi á síð-
asta ári. Sömu sögu er að segja um
skilaverð á mjöl- og lýsi, en þar
komst fob. meðalverð umreiknað í
íslenskar krónur í hámark árið
2002.
Skilaverð til verksmiðjanna var
nokkuð stöðugt í erlendri mynt á
síðasta ári, en hefur lækkað nokk-
uð frá síðustu áramótum. Hafa
verður í huga að mjöl og lýsi er að
miklu leyti selt í bandaríkjadoll-
urum og brezkum pundum, en
þessir gjaldmiðlar hafa lækkað
verulega á þessu sama tímabili.
Eftir hækkun afurðaverðsins á síð-
asta ári hefur mjölverð lækkað
nokkuð í erlendri mynt, en lýs-
isverð haldist að mestu.“
Mun meira af kolmunna
Á síðustu vetrarvertíð tóku verk-
smiðjurnar á móti 615 þúsund
tonnum af loðnu til vinnslu á móti
913 þúsund tonnum árið áður sem
var metvertíð. Sumarveiðar á
loðnu hafa ekki gengið eins vel og í
ár tóku verksmiðjurnar á móti 155
þúsund tonnum á móti 208 þúsund
á sumarvertíðinni í fyrra. Rúmlega
þriðjungur aflans í sumar, eða 58
þúsund tonn var úr erlendum
veiðiskipum. Á árinu hafa verk-
smiðjurnar tekið á móti um 423
þúsund tonnum af kolmunna, sem
er mun meira magn en í fyrra, en
þá hafði verið landað 163 þúsund
tonnum á sama tíma. Skýringar á
mun meiri veiði á kollmunna má
rekja til meiri heildarkvóta sem í
ár er 547 þúsund tonn, á móti 282
þúsund tonna heildarkvóta á síð-
asta ári. Innlend fiskiskip hafa
landað um 350 þúsund tonnum til
innlendra verksmiðja, en því til
viðbótar hafa erlend veiðiskip land-
að hér um 74 þúsund tonnum af
kolmunna.
Rúmlega 73 þúsund tonnum úr
norsk-íslenzka síldarstofninum hef-
ur verið landað til bræðslu á árinu,
sem er 3 þúsund tonnum meira en
á sama tíma í fyrra. Nær allur
þessi afli er af innlendum fiskiskip-
um að undanskildum einum farmi,
rúmlega þúsund tonnum úr einu
erlendu veiðiskipi.
Alls hafa verksmiðjurnar tekið á
móti um 1.270 þúsund tonnum til
bræðslu á þessu ári sem er 84 þús-
und tonnum minna en á sama tíma
í fyrra.
Um 16% hagnaður í mjöli og lýsi
Árið 2002 eitt hið bezta í þessari
vinnslu á síðustu árum
%02%>
02 >
%!2*>
2>
%$2%>
*2 >
02 >
%$20>
%2 >
!2*
02!>
."
'" '
/
'
$$
1! % ! ## #/-
SÖGUFÉLAG Ísfirðinga hefur
gefið út bókina Fiskvinnsla í sextíu
ár – Þættir úr sögu fiskvinnslu á
Ísafirði frá 1934 til 1993. Höfundur
er Jón Páll Halldórsson, fyrrver-
andi framkvæmdastjóri á Ísafirði.
Bókin er óbeint framhald af bók
Jóns Páls Frá línuveiðum til tog-
veiða sem kom út árið 1999. Þar var
rakin útgerðarsaga Ísafjarðar á
fimmtíu ára tímabili, frá árinu 1944
til 1993. Í nýju bókinni eru aftur á
móti dregnir saman helstu þættirn-
ir í sögu fiskvinnslu á Ísafirði á sex-
tíu ára tímabili, frá árinu 1934 til
1993.
Þar er rakin ítarlega þróun og
uppbygging hraðfrystingar á fiski á
Ísafirði sem og upphaf og þróun
rækjuvinnslu, allt til ársins 1993.
Þá er sagt frá saltfisk- og skreið-
arverkun á þessu tímabili. Einnig
eru frásagnir af þeim mönnum sem
lögðu grunn og stóðu í fararbroddi
fiskvinnslu á tímabilinu.
„Þetta tímabil er á ýmsan hátt
eitt athyglisverðasta tímabil í at-
vinnusögu þjóðarinnar og um leið
helsta framfaraskeiðið,“ segir Jón
Páll. „Í upphafi þess eða árið 1935
lokuðust saltfiskmarkaðirnir í Mið-
jarðarhafslöndum vegna borgara-
stríðsins á Spáni og í kjölfarið
vegna heimsstyrjaldarinnar síðari,
sem batt enda á alla saltfiskverkun
á löngu árabili. Þá var farið að huga
að nýjum vinnslugreinum. Öll
stríðsárin var afli bátaútvegsins og
togaranna því að stórum hluta flutt-
ur út ísvarinn til Bretlands eða um
80% af afla Ísfirðinga á þessum ár-
um. Menn sáu í hendi sér að slíkur
útflutningur væri ekki til frambúð-
ar. Því fóru menn um þetta leyti að
huga einnig að hraðfrystingu á fisk
og rækjuvinnslu.“
Saltfiskverslun hafði um árabil
verið undirstaða útflutnings sjávar-
fangs frá Ísafirði, þegar hér var
komið við sögu. Jón Páll segir að í
miðri kreppunni á fjórða áratug
aldarinnar hafi hraðfrysting botn-
fiskaflans hafist, fyrsta frystihúsið
hafi verið reist á Ísafirði árið 1936
og frystingin síðan farið vaxandi á
stríðsárunum. „Á sama tíma hófu
Ísfirðingar veiðar og vinnslu á
rækju sem var algjört nýmæli hér á
landi og síðar hófust veiðar á út-
hafsrækju sem að enn jók á rækju-
vinnsluna í landinu.“
Önnur sjónarmið
Jón Páll segir miklar sviptingar
einkenna þetta tímabil sem rakið er
í bókinni, s.s. varðandi sölu afurð-
anna og eignarhald fyrirtækjanna.
Saga fiskvinnslu á Ísafirði endur-
spegli þannig nokkuð vel sögu ís-
lenskrar fiskvinnslu á þessum tíma.
„Það ríktu allt önnur sjónarmið á
þessum tíma en gera í dag. Meg-
inþorri þeirra manna sem réðust í
hraðfrystingu og rækjuvinnslu á
þessum tíma voru brenndir af at-
vinnuleysi og kreppu og vildu
leggja allt sitt af mörkum að skapa
betra Ísland. Ég held því fram að
þeir hafi fyrst og fremst verið hug-
sjónamenn. Þeir áttu sér þá hug-
sjón að skapa atvinnutækifæri fyrir
fólkið í landinu en ekki endilega að
safna auði eða verðbréfum.“
Jón Páll segir sögu fiskvinnsl-
unnar vera öðrum þræði tæknisögu
en ekki síður hagsögu. „Atvinnu-
greinin átti við mikla erfiðleika að
etja lengst af á tímabilinu. Þá var
stöðug verðbólga, sem fór hæst allt
upp í 132% í maí árið 1983, og hirti
þannig ávinninginn af hækkandi
verðlagi og aukinni framleiðslu í tvo
áratugi. Það átta sig ekki allir á því
hve geysilega þýðingu þjóðarsáttin
hafði sem gerð var árið 1986. Um-
hverfið sem við búum við í dag er
allt annað og betra en fiskvinnslan
starfaði við allt þetta tímabil sem
rakið er í bókinni,“ segir Jón Páll.
Saga hugsjónamanna
Ný bók um fisk-
vinnslu á Ísafirði
á árunum 1934
til 1993
Morgunblaðið/Halldór Sveinbjörns
Jón Páll Halldórsson, framkvæmdastjóri á Ísafirði.
Hróðugir frumherjar, þeir Þorvald-
ur Guðmundsson og Tryggvi Jóns-
son, með fyrstu framleiðslu Rækju-
verksmiðju Ísafjarðar, hinn 23. júní
1936, fyrstu íslensku rækjuna sem
var tilbúin til útflutnings.