Morgunblaðið - 11.10.2003, Blaðsíða 6

L
ÍNA langsokkur, Hjalti
litli, Stikilsberja-
Finnur, Dísa ljósálfur
og fleiri eru hetjur
barnabókmenntanna
sem margir af þeim
sem nú eru fullorðnir
þekkja. Þau sem nú eru börn kann-
ast líka við einhverjar af þessum
sögupersónum en hafa svo til við-
bótar t.d. Harry Potter, Mörtu
smörtu, Blíðfinn, Huldu og Brimi.
Barnabækur hafa breyst mikið í
tímans rás, að mati þeirra Iðunnar
Steinsdóttur, Guðlaugar Richter og
Guðrúnar Hannesdóttur sem allar
eru í stjórn Íslandsdeildar IBBY-
samtakanna.
„Ég held ég muni eftir hverri
einustu mynd í öllum bókum sem
ég las sem krakki. Myndirnar voru
svo fáar,“ segir Guðrún sem sjálf
hefur skrifað átta barnabækur og
myndskreytt en umfjöllunarefni
hennar er m.a. íslensk vísnahefð.
IBBY eru alþjóðleg samtök 65
ríkja víðs vegar um heim. Heitið er
skammstöfun á enska heitinu Int-
ernational Board on Books for Yo-
ung People. Samtökin voru stofnuð
í Sviss árið 1953 og eiga því hálfrar
aldar afmæli nú í haust. Aðdrag-
andann að stofnun alþjóðlegu sam-
takanna má rekja til hugsjóna
þýsku konunnar Jellu Lepman.
Hún vildi vekja áhuga á bók-
menntum hjá börnum og ungling-
um eftir stríðið þegar menningar-
og sálarlíf margra var í rúst. Hún
áleit að góðar barnabækur gætu
byggt brú á milli þjóða heims, miðl-
að fróðleik og þar með skilningi á
milli ólíkra menningarsamfélaga,
eins og segir á vef IBBY á Íslandi.
Ýtt við útgefendum
Íslandsdeild IBBY var stofnuð
árið 1985 og er félagsskapur
áhugafólks sem starfar í anda þess-
ara hugsjóna og vill efla barna-
menningu, m.a. með útbreiðslu
vandaðra bóka fyrir börn og ung-
linga.
„Í stjórn IBBY á Íslandi velst
bara skemmtilegt fólk,“ segja þær
stjórnarkonur hlæjandi. Í stjórn-
inni eru rithöfundar, mynd-
skreytar, bókasafnsfræðingar,
kennarar og fólk sem starfar við
bókaútgáfu. Reynst hefur vel að
stjórnarmeðlimir komi úr ólíkum
áttum og hafi tengsl inn í mismun-
andi hópa. Kennarar viti t.d. vel
hvað höfðar til krakkanna.
„Við viljum vera hluti af stoð-
kerfi í kringum barnabókmenntir,
ýta við útgefendum og komast í
samband við foreldra,“ segir Guð-
laug sem einnig er ritstjóri tíma-
ritsins Börn og menning sem IBBY
gefur út. Með tímaritinu vilja sam-
tökin skapa vitræna umræðu um
barnamenningu og ná þannig til
foreldra og allra þeirra sem áhuga
hafa á menningarstarfi fyrir börn
og með börnum. Þær stöllur hafa
hug á að koma tímaritinu víðar að,
því staðreyndin er sú að margir
hafa aldrei litið það augum þó það
hafi komið út í núverandi mynd í
sjö ár.
Starf samtakanna hér á landi
hefur aukist undanfarin ár. Áhugi á
barnabókum hefur farið vaxandi og
þátttaka í atburðum á vegum fé-
lagsins sífellt betri. Bókakaffi með
ákveðnu þema eru t.d. haldin tvisv-
ar á ári þar sem gestir hafa verið
duglegir að viðra skoðanir sínar
ekki síður en frummælendur.
Barnabækur njóta
meiri virðingar
Allar hafa viðmælendur Daglegs
lífs skrifað barnabækur og á Iðunn
lengsta ferilinn, en yfir tuttugu ár
eru síðan fyrsta bókin hennar Kná-
ir krakkar kom út. Guðlaug hefur
skrifað þrjár bækur, þ.á m. Son
Sigurðar árið 1987, auk þess sem
hún hefur þýtt fjölmargar bækur
fyrir börn og unglinga.
Iðunn segir að nú njóti barna-
bækur meiri virðingar en áður var.
Sagan af
bláa hnett-
inum eftir
Andra Snæ
Magnason
hlaut Íslensku
bókmennta-
verðlaunin árið 1999
og það markar
kannski upphafið að
uppreisn æru
barnabókanna,
barnabókahöfundar eru
orðnir sýnilegri. Fleiri
barnabækur hafa einnig
hlotið viðurkenningar af
ýmsu tagi, m.a. frá IBBY
á Íslandi, sem veitir svokallaða
Vorvinda-viðurkenningu árlega
fyrir framlag til barnamenningar.
Íslandsdeild IBBY hefur einn-
ig staðið að útgáfu tveggja bóka
í samvinnu við Mál og
menningu og
nú síðast
smásagna-
safninu Auga
Óðins sem er
nýkomið út.
Þar skrifa sjö
rithöfundar út
frá norrænni
goðafræði og
jafnmargir
myndhöfundar
myndskreyta bók-
ina. Fyrir níu árum
gaf IBBY á Íslandi
út sams konar bók
þar sem rithöfundar
lögðu íslenskar þjóð-
sögur til grundvallar.
19. október nk. verður
haldin hátíð í tilefni af útkomu
Auga Óðins og þá verður einnig til-
kynnt hverjir eru tilnefndir á al-
þjóðlegan heiðurslista IBBY frá Ís-
landi. Það verður einn rithöfundur,
einn myndskreytir og einn þýð-
andi.
Barnamenningarstofnun
mikilvæg
Margir taka undir með þeim Ið-
unni, Guðrúnu og Guðlaugu að mik-
ilvægt sé að sett verði á laggirnar
Barnamenningarstofnun hér á
landi, eins og víða tíðkast erlendis.
Hlutverk slíkrar stofnunar yrði
m.a. að miðla upplýsingum um ís-
lenskar barnabókmenntir auk þess
að hýsa safn barnabóka, tímarita
og fræðibóka um barnabókmenntir.
En hvað þarf góð barnabók að
hafa til að bera?
„Númer eitt þarf hún að vera
skemmtileg og grípandi á einhvern
hátt, texti, myndir eða hvort
tveggja. Hún þarf að hafa ein-
hverja dýpt, umfjöllunarefnið má
ekki vera bara eitthvað út í loftið,“
segir Guðlaug.
Ef börn læra ekki ung að skríða inn í
ímyndunarheim bókarinnar, getur orðið
erfitt að komast þangað síðar, eins og einn
viðmælandi Steingerðar Ólafsdóttur komst
að orði. Foreldrar geta aukið líkur á að börn
þeirra fái aðgang að heimi bókarinnar m.a.
með því að lesa fyrir þau í stundarfjórðung
á dag allt frá fæðingu.
Morgunblaðið/Kristinn
Stjórnarkonur IBBY á Íslandi ásamt lestr-
arhestum í hópi barna og barnabarna. Guðrún
er efst í tröppunum, þá Guðlaug og Iðunn í horn-
inu með barnabarn í fanginu.
DAGLEGT LÍF
6 B LAUGARDAGUR 11. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Bókaormar
„Fiðrildaflugið var
mesta undrið á bláa
hnettinum og sann-
kallaður gleðidag-
ur. Þá lögðust börn-
in á bakið og
fylgdust með loftinu
fyllast af fiðrildum í
öllum heimsins lit-
um og hverfa á eftir
sólinni bak við sjón-
deildarhringinn.“
(Úr Sögunni af bláa
hnettinum eftir
Andra Snæ Magna-
son, mynd eftir Ás-
laugu Jónsdóttur
bls. 6-7.)
Fjölbreytt lesefni:
 Söguna um Dísu ljósálf eftir hinn
hollenska myndlistarmenntaða
G.T. Rotman hafa margir Íslend-
ingar lesið. Sagan minnir á mynda-
sögu þar sem mynd er á hverri síðu
og textinn á við: „Seinna um kvöld-
ið hvíslaði kona skógarhöggsmanns-
ins einhverju í eyra manns síns og
kinkaði hann þá kolli. Síðan - ó,
hugsið ykkur það, kæru börn - reis
hann á fætur, þessi harðbrjósta mað-
ur, og tók stór og mikil skæri og klippti
báða vængina af Dísu litlu, hvorn á eftir
öðrum. Og síðan þreif hann gullnu stjörn-
una úr hári hennar.“ (Dísa ljósálfur, 1928, bls. 9).
 Nýrri eru bækurnar um Harry Potter eftir J.K. Rowling, en þær hafa ýtt
verulega undir lestur hjá mörgum sem ella læsu lítið.
 Einar Áskel þekkja barnabókalesendur líka vel. Strákinn sem býr einn
með pabba sínum en aldrei er minnst á mömmuna. Höfundur er hin
sænska Gunilla Bergström.
 IBBY á Íslandi stendur að útgáfu á bókinni Auga Óðins sem inniheldur
sögur eftir sjö íslenska rithöfunda og sjö myndskreyta. Yrkisefnið er
norræn goðafræði en bókin er nýkomin út.
IBBY á Íslandi gef-
ur út tímaritið
Börn og menning.
Inn í
ímyndunarheima