Morgunblaðið - 18.10.2003, Blaðsíða 43

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. OKTÓBER 2003 43
Dömu- og
herranáttföt
Opið virka daga frá kl. 11-18,
laugardaga frá kl. 11-15.
undirfataverslun
Síðumúla 3
Hættumat fyrir Bíldudal
Í samræmi við ákvæði laga nr. 49/1997 og reglugerðar
nr. 505/2000 hefur verið unnin tillaga að hættumati
vegna ofanflóða fyrir Bíldudal.
Tillagan liggur nú frammi til kynningar á bókasafninu
á Bíldudal, á skrifstofu Vesturbyggðar á Patreksfirði
og er einnig kynnt á heimasíðu Veðurstofu Íslands
www.vedur.is/snjoflod/haettumat
Athugasemdum skal skilað til skrifstofu Vesturbyggðar
á Patreksfirði fyrir 15. nóvember næstkomandi.
Hættumatsnefnd Vesturbyggðar
LÖGREGLAN í Reykjavík hefur
undanfarin ár þurft að kljást við
rekstrarvanda. Til að varpa nokkru
ljósi á hann og ýmis
atriði í nýframlögðu
fjárlagafrumvarpi er
þessi grein skrifuð.
Rekstrarvand-
anum hefur einkum
verið mætt með
fækkun lögreglu-
manna og minni yfirvinnu síðustu ár-
in enda eru laun um 84% af heildar-
útgjöldum lögreglunnar. Ársverk
lögreglumanna verða um 265 á árinu
2003 og ekki eru líkur til að þau auk-
ist að ráði á næsta ári. Dóms-
málaráðherra á að ákveða fjölda
stöðugilda lögreglumanna skv. lög-
reglulögum og eru þau nú 295 hjá
lögreglunni í Reykjavík. Þarna er
mikið misræmi sem ekki verður lag-
að nema með því að hækka fjárveit-
ingar til að manna þessi 30 lausu
stöðugildi eða fækka skráðum stöðu-
gildum í takt við fjárveitingar. En
hvorugt er gert.
Raunhækkanir fjárveitinga
síðustu árin
Samkvæmt fjárlagafrumvarpi
2004 hækka fjárveitingar til lögregl-
unnar í Reykjavík um 15 m.kr. til að
gera lögregluna sýnilegri og efla for-
varnastarf og er það að sjálfsögðu já-
kvætt. En þessi hækkun er innan við
1% hækkun og heldur ekki í við
margvíslegar kostnaðarhækkanir
síðustu ára sem ekki hafa fengist
fjárveitingar fyrir. Má þar nefna
hækkun launatengdra gjalda, hækk-
anir vegna ökutækja lögreglunnar og
hækkanir vegna fjarskipta lögregl-
unnar. Þegar hækkanir fjárveitinga
eru vegnar á móti þessum kostn-
aðarhækkunum þá er niðurstaðan sú
að raunhækkun fjárveitinga síðustu
árin er nær engin. Á meðan hefur t.d.
íbúum fjölgað, bifreiðum fjölgað og
Reykjavíkurborg stækkað (t.d. Graf-
arholtshverfið).
Ósamræmi í fjárlagafrumvarpi
Lítils samræmis virðist gæta hvort
og hvenær fjárveitingar eru hækk-
aðar. Nokkur dæmi skulu hér nefnd
en hægt er að taka mun fleiri:

Húsaleigukostnaður embættisins
hefur aukist síðustu árin vegna
hækkana á leigusamningum og
vegna viðbótarhúsnæðis. Allir
samningar hafa verið gerðir með
samþykki dómsmálaráðuneytisins
og fjármálaráðuneytisins en með
því skilyrði að fjárveitingar hækki
ekki. Dómsmálaráðuneytið er hins
vegar nýflutt í nýtt húsnæði og þar
hækka ráðuneytin fjárveitingar
vegna aukins kostnaðar.

Hælisleitendum hefur fjölgað síð-
ustu árin og margvísleg umsýsla
vegna dvalarleyfa útlendinga auk-
ist. Útlendingastofnun og lögregla
vinna við þessi mál. Fjárveiting
hækkar vegna þessa til Útlend-
ingastofnunar en beiðni lögregl-
unnar í Reykjavík um hækkun
vegna þessa er hafnað.

Mikil aukning sekta síðustu árin
hefur kallað á margvíslegan kostn-
að lögreglunnar vegna útsendingu
sekta og innheimtu þeirra. Fjár-
veiting er hækkuð til þess embætt-
is sem sér um útsendingu sekta en
fjárveitingar til að standa undir
innheimtu hjá lögreglunni í
Reykjavík hækka ekki. Þetta hef-
ur síðan haft í för með sér mikla
fækkun umferðarsekta og um leið
tekjutap upp á tugi milljóna króna
fyrir ríkissjóð á árinu 2003.

Föngum hefur fjölgað síðustu árin
og því hefur þurft að hækka fjár-
veitingar til Fangelsismálastofn-
unar. En fjölgun fanga kemur í
kjölfar fleiri og/ eða alvarlegri af-
brota. Hins vegar hefur tillögum
lögreglunnar í Reykjavík um
auknar fjárveitingar vegna rann-
sóknar sakamála verið hafnað.

Fjármálaráðherra boðar hækkun
gjalda af bensíni sem mun þýða
um 1 m.kr. kostnaðarauka fyrir
lögregluna í Reykjavík. Það kemur
ofan á um 20 m.kr. hækkun kostn-
aðar vegna aksturs lögreglubíla
frá 2000 til 2003. Vart eykst sýni-
leg löggæsla ef draga þarf enn
frekar úr akstri ökutækja lögregl-
unnar og ekki í takt við áherslur
dómsmálaráðherra og rík-
isstjórnar um sýnilegri löggæslu.
Þá vekur athygli nú sem oft áður
að fjárveitingar eru hækkaðar vegna
rekstrarhalla ýmissa embætta og
stofnana. Rekstrarvandi og kostn-
aðarhækkanir hafa ekki verið næg
ástæða til hækkunar fjárveitinga til
lögreglunnar í Reykjavík síðustu ár-
in og grundvallarrekstur embættis-
ins hefur ekki fengist skoðaður. Ef
embætti leysa málin sjálf, jafnvel
með miklum niðurskurði, eru fjár-
veitingar og rekstur þá ekkert skoð-
uð? Er ekkert litið til árangurs stofn-
ana, faglega og rekstrarlega, þegar
fjárveitingar eru ákveðnar? Jafnvel
vaknar sú spurning hvort það „borgi
sig“ fyrir rekstur stofnana að stand-
ast ekki fjárlög þegar til lengri tíma
er litið og treysta á „björgunar-
aðgerðir“ fjármálaráðherra.
Stefnuyfirlýsing ríkisstjórn-
arinnar vs. stefnumörkun
ríkisstjórnarinnar
Ríkisstjórnin ætlar sér að styrkja
lögregluna í landinu eins og stefnu-
yfirlýsing hennar ber með sér:
„Haldið verður áfram að styrkja lög-
regluna í landinu, m.a. með því að
auka sýnilega löggæslu. Öryggi
borgaranna verður að hafa forgang.
Vinna þarf að auknu umferðarör-
yggi, bæði í dreifbýli og þéttbýli, m.a.
með gerð mislægra gatnamóta og
lýsingu vega.“
Hins vegar ber stefnumörkun rík-
isstjórnarinnar í löggæslu næstu 4
árin eins og hún kemur fram í fjár-
lagafrumvarpi þetta ekki með sér. Í
töflu á bls. 351 um útgjaldaþróun
kemur fram að ríkisstjórnin áætlar
að auka framlag til löggæslumála úr
4.906 milljónum króna í 5.046 m.kr.
milli áranna 2004 og 2007. Þessi
aukning er um 0,94% árleg aukning.
Mannfjölgun á Íslandi hefur verið
rúmlega 1% síðustu árin. Hækkanir
fjárveitinga halda því varla í við
mannfjölgun. Það er því ekki hægt að
sjá að stefnumörkun ríkisstjórn-
arinnar skv. fjárlagafrumvarpi sé í
miklum takti við stefnuyfirlýsingu
ríkisstjórnarinnar frá því í vor.
Fjárveitingavaldið ræður því hve
stór og öflug lögreglan er hverju
sinni og stjórnendum hennar ber að
fara eftir ákvörðunum þess. En til
þess að geta tekið slíkar ákvarðanir
þarf fjárveitingavaldið að vera vel
upplýst. Ef menn hafa áhuga á að
kynna sér rekstur embættisins nán-
ar er bent á ársskýrslur Lög-
reglustjórans í Reykjavík síðustu ár-
in (www.lr.is).
Lögreglan í Reykjavík og
fjárlagafrumvarp 2004
Eftir Sólmund Má Jónsson
Höfundur er framkvæmdastjóri
rekstrar- og þjónustusviðs Lög-
reglustjórans í Reykjavík.
NOKKUR umræða hefur orðið á
árinu um lyfsöluna í landinu. Aukin
framlög ríkisins vegna lyfjakaupa
hefur verið ofarlega
í umræðunni og
hafa ýmsar skýr-
ingar verið nefndar.
Í grein um sam-
keppni á samheita-
lyfjamarkaði í Dan-
mörku sem birtist í
Mbl. 13. september sl. var hins-
vegar bent á að það væri hagstætt
fyrir söluaðila lyfja á Íslandi að
verð lyfja væri skráð sem hæst því
þá greiddi ríkið hæsta mögulega
hlut í hverju lyfi. Það sem næðist
út úr ríkinu af hverju lyfi væri há-
markað. Einnig kom fram í sömu
frétt að í Danmörku væri heild-
sölum bannað að gefa apótekum
afslætti nema sem næmi hagræð-
ingu í dreifingu en hér á landi
væru engin slík ákvæði. Þannig
geta heildsalar, eða jafnvel hinn
erlendi lyfjaframleiðandi, gefið ein-
stökum lyfsölum ótakmaraðan og
veltutengdan afslátt á sama tíma
og ríkið er látið greiða sem allra
mest. Þannig hámarkast hlutur
„keðju“ lyfsalans. Í umræddri frétt
Mbl. var talið að hugsanlegir af-
slættir eigi aðallega við svokallaðar
„keðjur“ og hafi ýtt undir „keðju-
myndun“ í rekstri apóteka hér á
landi.
Að mati undirritaðs var það stór
slys að leyfa „keðjumyndun“ á
rekstrarformi apóteka á Íslandi.
Enginn sjáanlegur sparnaður hef-
ur orðið í lyfsölunni, þvert á móti
hafa útgjöld ríkisins hækkað mikið
og enginn ávinningur er fyrir við-
skiptavinina hvað þá heldur að það
fólk sem er að vinna á þessum
vettvangi, búi við bættan hag.
Lyfjafræðingar höfðu horft til
þess að hin nýju lyfsölulög mundu
veita frelsi í lyfsölunni en í stað
frelsisins kom nýtt „helsi“, ný ein-
okun sem er afl milljarða fyr-
irtækja eins og Baugs/Lyfju.
Ábyrgð á þessu er að sjálfsögðu
hjá alþingismönnum sem sam-
þykktu þessi nýju „frelsislög“ í lyf-
sölunni með þessum hætti.
Eins og önnur fyrirtæki sem
reka skal með hagnaði samkvæmt
arðsemiskröfu þá er Baugur/Bónus
einmitt slíkt fyrirtæki og hefur
fólk verið mjög þakklátt verðlækk-
unum á matvörum og annarri þjón-
ustu sem fyrirtækjasamsteypan
hefur staðið fyrir. Þessi verðlækk-
un hefur þó ekki leitt til lækkunar
á verði lyfja. Til að ná árangri í
rekstri „keðju“ þarf flókna og dýra
vinnslu í markaðsmálum og víð-
tæka rannsókn á því hvernig fólk
hagar sínum innkaupum, hvaða
vörur það kaupir, hvers vegna,
hvenær og hvar. Almennt eru
þetta kallaðar markaðsrannsóknir
og stjórnun samskipta við við-
skiptavini eða CRM. Sem eitt af
fyrirtækjum Baugs virðist Lyfja
apótek hafa aðgang að þessari
flóknu og dýru vinnslu og er lík-
lega eini aðilinn í lyfsölu í landinu
sem hefur fjárhagsleg tök og
tæknilega burði að framkvæma
rándýra vinnslu af þessu tagi. Út-
koman er að með háþróuðum að-
ferðum sem eru þróaðar til að fá
fólk til að kaupa allskonar neyslu-
vöru á niðursettu verði þá er þetta
milljóna markaðskerfi keyrt af
alefli til að venja reglulegar komur
fólks í Lyfju, væntanleg til að
versla lyf. Fólk sem rætt er við
veit varla hvers vegna það fer í
Lyfju. Það bara fer þangað. Sjá
má fólk á harða hlaupum fyrir ut-
an Lyfju, svo mikið liggur við að
komast þar inn. En hvað er það
sem veldur þessari spennu að kom-
ast í Lyfju?
Með þessu flókna og öfluga
markaðskerfi er búið að greina
mikinn fjölda fólks þannig að lang-
anir, þarfir og innkaupahegðun
fólksins hefur verið nákvæmlega
rannsökuð. Byggt á allskonar
gögnum sem Lyfja/Baugur hefur
aflað sér um viðskiptavinina er
unnt að fara mjög nærri um þessar
þarfir fólksins, jafnvel langt fram í
tímann. Með því að aðlaga rekstur
Lyfju að innkaupahegðun fólks er
takmarkinu náð og lyfsalan og
hagnaðurinn hámarkaður. Upplýs-
ingarnar sem byggt er á geta ým-
ist verið komnar úr verslunum
Baugs eða úr lyfseðlum í Lyfju sbr
rannsókn Svönu Helen Björns-
dóttur verkfræðings. Úr þessu er
síðan unnið og fínspilað á þarfir
einstaklinga og hópa á þann hátt
að þetta fólk finni sig knúið til að
versla í Lyfju. Oftar en ekki er
fólk með lyfseðla fárveikt þannig
að það hefur væntanlega mun
minni mótstöðu gegn hverskonar
markaðsplotti en þeir sem ekki eru
lasnir.
Í skýrslu sem Svana Helen
Björnsdóttir verkfræðingur vann
fyrir Persónuvernd þá kom einmitt
fram staðfesting á fjölda brota sem
stjórnendur Lyfju framkvæmdu
með ólöglegri meðferð persónu-
pplýsinga, að “stjórnendur Lyfju
geri viðskiptaáætlanir sem byggj-
ast á öflun upplýsinga um aldur
viðskiptavina, lyfjakaup þeirra og
hvar þeir kaupi lyfin svo vitnað sé
nánast beint í skýrslu verkfræð-
ingsins. Brot stjórnenda Lyfju
hafa því verið rækilega staðfest af
fagmönnum sem tilnefndir hafa
verið af þar til bærum yfirvöldum.
Þá er enn algerlega órannsakaður
sá þáttur sem snýr að Lyfjastofn-
un en það eru brot á Lyfsölulögum
og reglugerð um lyfsöluleyfi og
lyfjabúðir sem skapast við þessa
ógnvænlegu markaðssetningu á
lyfjum hjá Lyfju en algerlega er
óheimilt að hvetja til lyfjakaupa
með beinum eða óbeinum hætti.
Það skyldi þó ekki vera að lyfja-
reikningur ríkisins hafi snar hækk-
að vegna þeirra markaðstengdu
pressu og ólöglegu persónugrein-
ingu á innkaupahegðunn við-
skiptavina og sem virðist hvíla á
fólki eins og mara og fer bara í
Lyfju, hvað sem það kostar?
Lyfsalan og
lyfjaverð í
landinu
Eftir Sigurð Sigurðsson
Höfundur er annar eigandi
Skipholts Apóteks.
Tafla 1.
Þróun starfsmannafjölda síðustu árin
Ársverk mánaðarlauna 2000 2001 2002 2003
(áætlað)
Lögreglumenn 287,0 267,0 274,6 265
Afleysingamenn í lögreglu 10,0 10,0 10,0 8,0
Aðrir starfsmenn 77,0 72,5 83,3 75
Alls 374,0 349,5 367,4 348
Ath. að milli áranna 2000 og 2001 fækkaði ársverkum um 7 vegna flutnings
stjórnstöðvar embættisins til Fjarskiptamiðstöðvar lögreglunnar.
ALÞJÓÐLEGUR beinverndardagur er mánudaginn 20. október næst-
komandi og á þessum degi ár hvert halda beinverndarfélög innan Al-
þjóðlegu beinverndarsamtakanna IOF, sem eru 155 talsins frá 75 löndum,
upp á daginn í því skyni að vekja athygli almennings og
stjórnvalda á þeim mikla vágesti, beinþynningu. Í ár er yf-
irskriftin Lífsgæði – komum í veg fyrir fyrsta brot.
Vágesturinn er í senn dulinn, því fólk veit oft ekki af hon-
um fyrr en við fyrsta brot, og einnig alvarlegur, því hann
skerðir lífsgæði verulega hjá þeim, sem brotna af völdum
hans. Allt það sem heilbrigðu fólki finnst sjálfsagt að gera,
s.s. að vera félagslega virkt, sinna fjölskyldu og vinum,
ferðast, hreyfa sig o.s.frv. verður ekki lengur sjálfsagt. Það
er því mikilvægt að koma í veg fyrir beinbrot af völdum beinþynningar.
Rannsóknir benda til þess að eftir fyrsta brot fylgi önnur á eftir sem geta
haft afar hamlandi afleiðingar fyrir þolendur þeirra. Algengustu brotin
eru úlnliðsbrot, samfallsbrot í hrygg og mjaðmabrot. Talið er að um þriðja
hver kona og áttundi hver karl brotni af völdum beinþynningar einhvern
tíma á lífsleiðinni.
En hvernig getum við komið í veg fyrir fyrsta brot? Það fyrsta sem kem-
ur upp í hugann er forvarnir, þar sem kapp er lagt á að börn og unglingar
nái góðri beinþéttni í uppvextinum. Hjá stúlkum eru árin 11–14 ára mik-
ilvæg, en á þeim árum á mesti beinvöxturinn sér stað og hjá drengjum árin
13–17 ára. Á þessum árum verður að gæta vel að kalkríkri næringu og
hollri hreyfingu. Einnig er mikilvægt hér á landi að börn taki lýsi eða
fjölvítamíntöflur til að fá D-vítamín, sérstaklega yfir vetrarmánuðina.
Aldrei er of seint að hefja forvörn með bættum lífsvenjum, og ég hvet
landsmenn til þess að taka áhættupróf sem segir til um horfur á beinþynn-
ingu. Þetta áhættupróf er að finna á heimasíðu Beinverndar www.bein-
vernd.is. Sem betur fer er hægt að greina beinþynningu með svokölluðum
beinþéttnimælingum og hægt er að meðhöndla sjúkdóminn með beinþéttn-
ilyfjum til þess að draga úr líkum á beinbrotum.
Verndum lífsgæðin – kom-
um í veg fyrir fyrsta brot
Eftir Halldóru Björnsdóttur
Höfundur er íþróttafræðingur og framkvæmdastjóri Beinverndar.