Morgunblaðið - 18.10.2003, Blaðsíða 44

UMRÆÐAN
44 LAUGARDAGUR 18. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ÞRJÁR gerðir takmarka í sam-
skiptum.
1 Það sem þú sættir þig við frá
öðrum til þín
2 Það sem þú
sættir þig við frá
þér til annarra
3 Það sem þú
sættir þig við frá
þér þín sjálfs
Mörk – takmörk,
hjálpa þér að greina á milli þess
sem ert þú og þess sem ert ekki
þú. Takmörk snúast um það að
vera ábyrgur í samskiptum við
aðra frekar en að taka á ábyrgð á
öðrum. Mörk eru einnig um það
að leyfa því góða að koma að sér
en halda því slæma frá sér.
Allir málaflokkar tilheyra ann-
aðhvort manni sjálfum, öðrum eða
Guði.
Mín mál eru mínar hugsanir, til-
finningar, mínar langanir, mín orð,
ákvarðanir mínar og gjörðir mín-
ar. Annarra mál eru annarra
hugsanir, tilfinningar, annarra
langanir, orð, ákvarðanir og gjörð-
ir. Og mál Guðs er eiginlega flest
allt annað.
Að tileinka sér mörk er að læra
að sjá um og hugsa um eigin mál.
Þegar maður er villtur í hvar
mörkin liggja þá er tilhneiging til
að taka ábyrgð á málum annarra.
En þú berð aðeins ábyrgð á mál-
um sem snerta þig en ert ábyrgur
gagnvart öðrum. Þetta þýðir að þú
berð aðeins ábyrgð á að sjá um að
þú sjálfur sért hamingjusamur.
Með því að vera ábyrgur gagn-
vart öðrum í stað þess að taka
ábyrgð á öðrum manneskjum þá
ertu til staðar þegar manneskjan
þarf á hjálp þinni að halda en
heldur þig á mottunni að öðru
leyti. (Þó þetta hljómi kannski
kuldalega og óvinsamlega þá er
það ekki þannig í raunveruleik-
anum.) Með því að hugsa um eigin
mál þá hefur maður tögl og hagld-
ir á eigin lífi og gefur öðrum frelsi
og traust til að höndla sín mál og
lifa sínu lífi.
Á endanum getur þú aðeins
stuðlað að eigin þroska og vexti
ekki annarra.
Mörk eru líka um það að segja
nei.
Það snýst um að segja nei við
aðra sem vilja láta þig taka
ábyrgð á þeirra málum og að
segja nei við sjálfan þig þegar þú
vilt bera ábyrgð á málum annarra.
Tilfinningar þínar munu hjálpa
þér að finna hvenær þú vildir hafa
sagt nei í stað þess að játa.
Gremja, skömm, sársauki, sam-
viskubit, reiði, vonbrigði og þung-
lyndi geta allt verið vísbendingar
um að þú sagðir ekki nei þegar þú
vildir hafa sagt nei.
Er þér misboðið yfir einhverju
sem sagt við þig? Láttu gremjuna
leiða þig að hugmyndum að lausn-
um í málinu.
Fyllistu samviskubits og sekt-
arkenndar yfir því hvernig þú
komst fram við barnið sitt? Láttu
samvikskubitið og sektarkenndina
hjálpa þér að búa til mörk sem
hindra þig í að gera þetta aftur.
Talar þú stanslaust niður til þín
og gerir lítið úr sjálfum þér í hug-
anum? Láttu þá þunglyndið varða
þér leiðina til að setja sjálfum þér
mörk gegn sjálfsniðurrifi.
Í öllum þessum dæmum er lyk-
ilorðið – nei. – Nei, ég vil ekki
lengur líða það að einhver beiti
mig andlegu ofbeldi. Nei, ég vil
aldrei aftur skaða barnið mitt.
Nei, ég vil aldrei aftur niðurlægja
sjálfa mig og gera mig svo þung-
lynda að ég get ekki hreyft mig.
Afhverju segjum við þá ekki
nei? Það eru tvær ástæður fyrir
því.
Ef ég segi nei, þá verður hann
reiður, hann hafnar mér, ég verð
rekin, ég verð ástlaus, ég fæ sam-
viskubit. Eða, ef ég segi nei, þá
mun mér líða illa og finnast ég
vera vond og hafa samviskubit yfir
því að segja nei. Það furðulega er
þó að því oftar sem maður segir
nei því minna samviskubit fær
maður og mætir minna neikvæði.
Í staðinn eykst sjálfsálitið með
hverju nei-i og maður öðlast meiri
virðingu frá öðrum.
Því miður er enn erfiðara að
segja nei við sjálfan sig en aðra.
En sem betur fer þá eykst kraft-
urinn til að segja nei við sjálfan
sig því oftar sem maður segir nei
við aðra.
Fyrst þegar maður getur sagt
óhikað nei getur maður sagt óhik-
að já.
Hvers vegna er það? Þangað til
maður er frjáls til að segja nei þá
er jáið þitt, kannski eða nei í dul-
argervi. Það er sjaldan ósvikið já.
Þegar þú hefur leyst nei-in úr
fjötrum verða já-in líka frjáls. Það
er yndislegt tilfinning að segja já
sem kemur frá innstu hjartarótum
– já.
Listin að segja nei
og setja mörk
Eftir Gitte Lassen
Höfundur er ráðgjafi og heilari.GETUR verið að mennta-
málaráðherra sé að ganga á bak
orða sinna um Tónlistarhús þegar
hann segir að ekki eigi að vera að-
staða fyrir óperu í
húsinu? Hann og
forveri hans sögðu
allt annað fyrir
rúmu ári. Þá lýsti
Björn Bjarnason
m.a. þessu yfir:
„Þess vegna er ég
þeirrar skoðunar, að á málefna-
legum forsendum og í samvinnu
við þá, sem falið verður að vinna
að framkvæmd málsins og útboði,
eigi að vinna að því að salurinn
verði útfærður með þessum hætti.
Þá verða menn einnig að tala
skýrt um efnisþætti málsins, það
gerði ég: gryfja og ljósabúnaður í
salinn til að unnt væri að setja upp
gestasýningar.“ Og Tómas Ingi
bætti um betur: „Það er rétt að
Björn Bjarnason lýsti því yfir að
hans vilji stæði til að húsið yrði
búið hljómsveitargryfju og ljósa-
búnaði, þannig að þar væri hægt
að flytja óperur. Ég hef lýst því
yfir að ég vilji standa við þessa
viljayfirlýsingu og ekkert hafi
breyst í þeim efnum.“
Nú segir Tómas Ingi að ekki sé
gert ráð fyrir óperu og rökin eru:
„Af því bara, það var búið að
ákveða annað.“ Ráðamenn Óp-
erunnar mega bara þakka fyrir að
fá opinberan styrk til reskstrar
síns og væri nær að halda sig á
mottunni.
Engin óperustefna
Svo virðist sem íslensk stórn-
völd undir forystu mennta-
málaráðuneytisins hafi ekki mark-
að sér neina sjálfstæða skoðun eða
stefnu í framtíðarmálum óp-
eruflutnings.
Ég hef átt viðræður við fjölda
aðila, sem hafa tekið þátt í og
staðið vörð um þann þátt íslensks
tónlistar- og menningarlífs sem
mál tónlistarhúss varðar helst. Þar
má nefna fulltrúa Íslensku óp-
erunnar, stjórnanda Íslenska list-
dansflokksins, Svein Einarsson
leikstjóra, Jón Þórarinsson tón-
skáld og fleiri, sem hafa lýst sig
mjög fylgjandi því að í tónlistar-
húsi yrði aðstaða fyrir óperuflutn-
ing og fleiri listgreinar. Sama máli
mun gegna um Stefán Baldursson
þjóðleikhússtjóra og Þórunni Sig-
urðardóttur, framkvæmdastjóra
Listahátíðar. Þá hef ég rætt við
Ólaf B. Thors, formann nefndar
um skipulag svæðis fyrir tónlistar-
hús og ráðstefnumiðstöð, og Þor-
kel Helgason, stjórnarformann
Sinfóníuhljómsveitar Íslands. Þeir
eru alls ekki andvígir mínum hug-
myndum, en hjá þeim gætir var-
kárni um að stjórnmálamenn gætu
fallið frá öllu saman ef rætt væri
um breytingar. Stjórn SÍ mun
ekki hafa fjallað um þetta mál og
hefur stofnunin því enga opinbera
afstöðu tekið til þessara mála.
Stjórn Íslensku óperunnar hefur
lýst þeirri eindregnu afstöðu sinni
að hún telji nauðsynlegt að að-
staða verði fyrir óperuflutning í
tónlistarhúsinu. Neikvæð svör
hafa fengist frá menntamálaráð-
herra, hér áður fyrr m.a. á þeim
forsendum að bandarískt ráðgjaf-
arfyrirtæki telji að ekki fáist
nægilega góður hljómburður í hús-
inu verði miðað við annað en flutn-
ing sinfónískrar tónlistar. Ráðgjaf-
arnir sögðu víst að þá næðist ekki
fullkominn (optimal) hljómburður,
heldur aðeins frábær (excellent).
Málflutningur og rök mennta-
málaráðherra eru hvorki full-
komin né frábær. Þau eru ein-
faldlega vanhugsuð og vond.
Væntanlegt tónlistarhús á að
sjálfsögðu að vera vettvangur
sem flestra listgreina, en ekki að-
eins sinfóníunnar, sem mun ekki
nýta húsið til tónlistarflutnings
oftar en einu sinni í viku skv. fyr-
irliggjandi áætlunum. Sem vett-
vangur fyrir listflutning stefnir í
að tónlistarhúsið verði dautt hús.
Um það mun áfram ríkja mikill
ágreiningur og ergelsi, sem mun
strax koma fram við vígslu þess
og bygging hússins mun ekki
verða aðstandendum þess til við-
eigandi sóma. Ég leyfi mér því að
skora á menntamálaráðherra að
breyta afstöðu sinni í þessu máli
og gera þær málamiðlanir, sem
nauðsynlegar verða til að koma
til móts við þarfir sem flestra
listgreina.
Falskir tónar ráðherra?
Eftir Árna Tómas Ragnarsson
Höfundur er læknir.
AÐ komast að því að barn er
með langvinnan eða ólæknandi
sjúkdóm, varanlega fötlun eða
önnur þroskafrávik er foreldrum
áfall sem óþarfi er að fjölyrða um.
Væntingar um
framtíð barnsins
breytast í áhyggj-
ur.
Við tekur grein-
ing, rannsóknir,
meðferð, upplýs-
ingaleit um eðli
sjúkdómsins eða
hömlunarinnar, út-
vegun hjálpartækja
o.fl. Þessu fylgir
vinnutap vegna
umönnunar með
tilheyrandi fjár-
hagsvanda. Sam-
skipti við heil-
brigðis-, félags- og
skólakerfi verða
flókin og krefjandi.
Fjölskyldulífið fer
að snúast um þarfir hins veika
eða fatlaða barns og lítill tími
gefst til að sinna öðrum þáttum
hefðbundins fjölskyldulífs. Það
sem kemur foreldrum mest á
óvart er hve mikill tími fer í að
skipuleggja líf fjölskyldunnar og
fá yfirsýn yfir þann stuðning sem
tiltækur er vítt og breitt um
„kerfið“ og hve oft þeim er vísað
milli staða. Ætla má að 4.000–
5.000 börn á Íslandi hafi sérþarfir
vegna langvinnra sjúkdóma, fötl-
unar, athyglisbrests með eða án
ofvirkni, misþroska eða annarra
frávika.
Þjónustumiðstöðin Sjónarhóll
Nú í vor undirrituðu Foreldra-
félag barna með AD/HD, Lands-
samtökin Þroskahjálp, Styrkt-
arfélag lamaðra og fatlaðra og
Umhyggja, félag til stuðnings
langveikum börnum samning um
stofnun sjálfseignarstofnunar,
sem mun sjá um rekstur þjón-
ustumiðstöðvarinnar Sjónarhóls
fyrir foreldra barna með sérþarf-
ir.
Þarfir foreldra fyrir stuðning
og leiðbeiningar eru um margt
þær sömu burtséð frá því hvert
frávik barnsins er og oft geta
skilin t.a.m. á milli sjúkdóms og
fötlunar verið óljós.
Ljóst er að slík sam-
vinna eykur skilvirkni
og auðveldar samnýt-
ingu þeirrar þekkingar
sem býr í hverju fé-
lagi. Hugmyndin er að
þau samtök sem að
miðstöðinni standa
verði þar til húsa með
starfsemi sína.
Starf og markmið
Þjónustumiðstöðinni
er ætlað að veita foreldrum barna
með sérþarfir stuðning til að fóta
sig í hlutverki sínu. Ráðgjafar
stöðvarinnar kynna foreldrum
þau réttindi sem þeir hafa frá
hinu opinbera og veita þeim að-
stoð við að fá notið þeirra. Ef
þurfa þykir kemur ráðgjafi á sam-
vinnu þeirra sem veita viðkom-
andi fjölskyldu þjónustu svo sem
skóla, heilsugæslu, sjúkrahús, fé-
lagsþjónustu, svæðisskrifstofu
málefna fatlaðra o.s.frv. Ráðgjaf-
arnir hafa það hlutverk að létta
undir með foreldrunum . Þjón-
ustumiðstöðinni er ekki ætlað að
koma í stað neinnar starfsemi
sem nú er rekin af opinberum að-
ilum heldur starfa með þeim
stofnunum og gera starf þeirra
skilvirkara.
Í þjónustumiðstöðinni verður
lögð áhersla á að foreldrar fái já-
kvætt viðmót sem einkennist af
stuðningi og virðingu. Þarfir fjöl-
skyldunnar verða í brennidepli.
Miðstöðinni er ætlað að veita
fræðslu í formi námskeiða og
stuðningshópa fyrir foreldra. Hún
mun greiða foreldrum leið til að
kynnast fólki í svipuðum sporum
og hagsmunasamtökum sem
starfa að réttindamálum þeirra.
Þjónusta við allt landið
Þrátt fyrir að gert sé ráð fyrir
að höfuðstöðvarnar verði í
Reykjavík, verður mikil áhersla
lögð á að þjóna fjölskyldum á
landinu öllu. Freistað verður, í
samvinnu við viðkomandi stofn-
anir, að ná til þeirra sem koma til
höfuðborgarinnar vegna barna
sinna, svo sem í greiningu eða
rannsóknir. Mikil áhersla verður
lögð á að þjónustuaðilar um land
allt verði meðvitaðir um þjónustu-
miðstöðina og bendi foreldrum á
hana. Ráðgjafar fari til funda út á
land ef þörf krefði og ef æskilegt
væri, hefðu viðveru þar á
ákveðnum dögum. Verð-
ur þjónustumiðstöðin
með grænt símanúmer.
Samstarf og fræðsla
Fræðslustarf er mjög
mikilvæg þjónusta við
fjölskyldurnar, þ.e. að
skipuleggja fræðslu til
allra þeirra aðila sem
starfa með börnum;
skóla, íþróttafélaga,
sveitarfélaga, fé-
lagasamtaka o.s.frv.
Mikið er lagt upp úr góðu sam-
starfi við þá sem starfa að mál-
efnum barna með sérþarfir hér á
landi. Einnig er mikilvægt að
tryggja góð tengsl við ráðuneyti
og sveitarfélög svo vinna megi að
einföldun og samræmingu þjón-
ustu.
Aukið svigrúm
Það er álit okkar sem að und-
irbúningi þessa máls hafa starfað
að þjónustumiðstöð sem þessi
muni gefa fjölskyldum barna með
sérþarfir aukið svigrúm til eðli-
legra lífshátta. Við teljum að slík
miðstöð auki skilning og þekkingu
í samfélaginu og auki samvinnu
fjölskyldna og faghópa. Miðstöð
sem þessi mun auðvelda for-
eldrum að njóta hæfileika sinna í
samfélaginu og vonandi er að hún
dragi úr skilnuðum hjóna í þess-
um hópi sem því miður eru nokk-
uð algengir í dag. Við teljum að
draga megi úr álagstengdum
sjúkdómum sem tengjast erfiðum
fjölskylduaðstæðum sem af frá-
viki barns leiðir. Við fullyrðum að
stofnun slíkrar þjónustu-
miðstöðvar dragi úr raunkostnaði
samfélagsins varðandi þennan
málaflokk.
Forsætisráðherra hefur falið fé-
lagsmálaráðuneyti, heilbrigð-
ismálaráðuneyti og mennta-
málaráðuneyti að ræða við félögin
um stuðning ríkisstjórnarinnar
við málefnið. Þrátt fyrir að engin
svör hafi borist frá stjórnvöldum
ennþá bindum við miklar vænt-
ingar við samstarf íslenskra
stjórnvalda og Sjónarhóls.
Frá okkar Sjónarhóli
Eftir Rögnu Marinósdóttur og Friðrik Sigurðsson
Ragna er formaður stjórnar Sjón-
arhóls og Friðrik varaformaður.
Friðrik
Sigurðsson
Ragna
Marinósdóttir
HEFURÐU einhvern tíma virkilega í alvörunni prófað að setjast niður
og gefið þér tíma til að horfa í augun á frelsara þínum Jesú Kristi?
Þú ættir að prófa það. Veistu, eftir því sem þú horfir lengur og dýpra í
augun á honum munt þú smám saman skynja og meðtaka
að þú ert elskaður raunverulegri, djúpri elsku. Elskaður
af ómótstæðilegri ást, elskaður út af lífinu, elskaður af
sjálfu lífinu. Honum sem er vegurinn, sannleikurinn, upp-
risan og lífið sjálft.
Hvernig förum við svo að því að horfa í augun á Jesú?
Meðal annars getum við gert það með því að setjast nið-
ur og gefið okkur tíma til þess að lesa í Biblíunni eða
Nýja testamentinu okkar. Hugleiða síðan orðin með okkur
og í bæn til hans sem skynjar þarfir okkar betur en við sjálf og bænheyr-
ir okkur langt umfram það sem hugur okkar kann að hugsa upp eða
biðja um. Við getum speglað okkur í þeirri mögnuðu bók sem Biblían er
og komist þannig að því hver við erum, hver staða okkar er, hvert við
stefnum og hver tilgangurinn með lífi okkar er. Þannig komumst við
einnig og ekki síður að því hver Guð er og hvað hann vill okkur. Við lær-
um að upplifa Guð á nýjan hátt og fyrir sumum kannski áður óþekktan
hátt. Við förum að sjá okkur sjálf og samferðamenn okkar í öðru ljósi.
Verðum þannig upplýst um tilgang lífsins, kærleika Guðs, náð og fyr-
irgefningu. Þannig fyllist hjarta okkar smám saman af þeim himneska
friði sem enginn getur gefið nema Jesús Kristur. Friði sem er dýpri og
varanlegri en við fáum sjálf skilið. Friði sem enginn megnar frá okkur
að taka.
Gefðu þér tíma í alvöru og prófaðu að horfa í augun á frelsara þínum
Jesú Kristi.
Hefurðu einhvern tíma
í alvörunni prófað að…
Eftir Sigurbjörn Þorkelsson
Höfundur er rithöfundur, framkvæmdastjóri Laugarneskirkju
og forseti Gídeonfélagsins á Íslandi.