Morgunblaðið - 23.10.2003, Blaðsíða 24

LISTIR
24 FIMMTUDAGUR 23. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Í GEGNUM tíðina hafa listamenn
haft áhrif á samfélag sitt með ýmsu
móti og minnist ég (skop)kenningar
sem segir að fyrsti myndlistarmaður-
inn hafi ekki endilega verið sá sem
fyrstur krotaði mynd á helli, heldur
sá sem gerði hellamálverk sem hafði
þau áhrif að veiðimenn hellasam-
félagsins upplifðu sig ósigrandi þegar
þeir horfðu á myndina og með þá til-
finningu héldu þeir svo á veiðar.
Myndin hafði semsagt bein áhrif á
samfélagið. Myndlist er ekki skilin frá
því samfélaginu. Hún er hluti af því
og jafnframt raunsær spegill þess
hugarfars sem ríkir í hverju menn-
ingarsamfélagi fyrir sig, hvort sem
um trúarlegt, heimspekilegt eða fé-
lagslegt hugarfar sé að ræða. Lista-
menn vinna þó misjafnlega markvisst
með samfélagsleg málefni og sumir
hverjir nota myndlist til þess að varpa
ljósi á það sem er í deiglunni hverju
sinni, taka þá ýmist skýra afstöðu
sjálfir eða vinna í einhverskonar
heimildarform sem hlutlaus áhorf-
andi.
Myndlist kann líka að vera notuð af
menningarsamfélagi til þess að upp-
hefja sjálft sig. Bandaríski abstrakt
expressjónisminn var t.d. notaður í
pólitískum tilgangi og dældi banda-
ríska ríkisstjórnin í samvinnu við auð-
kýfinga eins og Rockefeller, pening-
um í að kynna þessa bandarísku
myndlistarbylgju í Evrópu um miðja
síðustu öld, sem mótvægi við rúss-
neska sósjalrealismann og þá sem
táknmynd hins frjálsa manns og hins
nýja stórveldis sem hafði tekið við af
Evrópu á öllum sviðum, þ.á m. í list-
um. Abstrakt expressjónisminn var
reyndar ekki kynntur á Íslandi að
sömu áfergju. En bandaríski herinn
kom og byggði hér herstöð, flugvöll,
setti upp kanasjónvarp, útvarp með
Wolf Man Jack og hafist var handa
við að Ameríkuvæða Íslendinga.
Herstöðin í Keflavík hefur fyrir
löngu skotið djúpum rótum í þjóðar-
sál okkar, sumir segja þær fúnar, aðr-
ir segja þær styrkar. Þetta 4.000
manna einangraða þorp hefur ekki
verið sérlega aðgengilegt íslenskum
almenningi þessa síðustu fjóra ára-
tugi en nú hafa myndlistarmennirnir
Erik Pauser og Spessi lagt í að gera
skil á daglegu lífi íbúa innan girðing-
arinnar í myndbandsinnsetningu í
Nýlistasafninu sem nefnist „Base“.
Spessi ætti að vera flestum íslenskum
listunnendum kunnur, en Erik Pau-
ser er aftur á móti sænskur listamað-
ur og er þetta í fyrsta sinn sem þeir
tveir skapa verk saman. Erik hefur
áður unnið í samstarfi. Leikstýrði
m.a. heimildamyndinni „Lucky
People Center international“ ásamt
Johann Soderbergh, þar sem gerð er
útekt á dans „kúltúr“ ólíkra menning-
arsamfélaga. En mynd þessi var ein-
mitt sýnd nýlega hér í sjónvarpinu.
Alls eru þetta fjögur myndbönd varp-
að á tvo veggi safnsins og spanna 38
mínútur hvert. Má skipta þemanu í
tvo hluta, þ.e. starfsumhverfi og fjöl-
skyldulíf. Íbúar herstöðvarinnar
reyna að lifa eðlilegu fjölskyldulífi
innan girðingarinnar og við fylgjumst
með degi í lífi ungrar yfirkonu í hern-
um, sjáum hana í starfi þar sem hún
leiðbeinir óbreyttum hermanni í því
hvernig skuli bregðast við hryðju-
verkum og sýnir honum hreint frá-
leitt kynningarmyndband undir fyr-
irsögninni „Taliban bodies – Let the
bodies hit the floor“ og sýnir það „yf-
irburði“ bandaríska hersins. Við er-
um svo leidd um herstöðina, sjáum
barnaafmæli á stöðinni, barnaskólann
þar sem nemendur byrja daginn á því
að lýsa yfir hollustu sinni við banda-
ríska fánann, lítum inn á fjölskyldu-
basar, keiluhöll, skyndibitastaði og
hlýðum á nokkur viðtöl við hermenn
sem starfa mestallan daginn á bak við
skrifborð. Að mörgu leyti er þetta
dapurleg sjón að sjá, óskaplega
óspennandi líferni, sérstaklega fyrir
fjölskyldur. Írónían er þó ekki langt
undan og allt smellur þetta saman í
vel útfærðri innsetningu listamann-
anna sem rótar upp í tilfinningaskal-
anum svo maður veit hreint ekki
hvort betra sé að gráta eða hlæja.
Stríð og útopía
Í Gallerí Hlemmi sýnir sænski
listamaðurinn Jon Brunberg tvö verk
undir yfirskriftinni 101 ár og Fram-
tíðartillaga fyrir mannkynið. Í aðal-
rými gallerísins hefur listamaðurinn
varpað grafískri hreyfimynd á vegg-
inn. Myndin sýnir landakort og
spannar myndskeiðið 20 sekúndur. Í
þennan skamma tíma rennur ártalið
1900–2000 á skjánum ásamt
sprengjuhljóði og gulum og rauðum
punktum er merkja hvar styrjaldir
hafa verið háðar á tímabilinu. Tala
látinna telur samhliða ártalinu og nær
upp í tæpa hundrað milljón á þessu
101 ári. Það er helst þessi háa tala
sem slær mann, en útfærslan er ann-
ars lítt spennandi, hvorki aðlaðandi
né fráhrindandi, bara klárar upplýs-
ingar í mynd.
Í fremra rými gallerísins sýnir
Brunberg verk sem hann vann með
sænsku listamannasamtökunum
SOC. Það er mun forvitnilegra verk
sem byggist á samkeppni um tillögur
að hinu fullkomna samfélagi eða „The
Utopian World Championship“ og má
fylgjast með keppninni á heimasíðu
SOC, þ.e. www.soc.nu/utopian. Á
veggnum í Gallerí Hlemmi hefur
listamaðurinn gert annað landakort
og merkir inn á það hvaðan keppend-
ur og dómnefnd koma. Jafnframt má
glugga í ritgerð sigurvegarans í
fyrra, TROY, „Glundroði nýja heims-
ins“. Samkvæmt sýningarskrá þá er
ætlunin með verkefninu að kanna
stöðu útópískra hugmynda í dag. Það
er svolítill gæðastjórnunarkeimur af
þessu öllu saman, en á kómískan
máta. Gæti allt eins verið verkefni á
vegum Samtaka iðnaðarins þótt
markmiðið kunni að vera öllu háleit-
ara hjá SOC. Þetta verk er lýsandi
dæmi um myndlistarverk þar sem
samfélagið tekur beinan þátt í sköpun
verksins og í þessu tilfelli mörg ólík
samfélög. Framtakið er því mjög
áhugavert og reyndar mun áhuga-
verðara á Netinu en í galleríinu, sem
virkar frekar sem kynning á því en
markviss sýning.
Hinn íslenski arfur
Jon Brunberg er þriðji Svíinn til að
sýna í Gallerí Hlemmi á síðustu 15
mánuðum. Fyrst var það Elin
Wykström, svo Thomas Broomé og
nú Jon Brunberg. Þykir mér athygl-
isvert að allir þessir listamenn, sem
og Erik Pauser ásamt Spessa í Ný-
listasafninu, vinna með samfélagsleg
eða pólitísk málefni. Wykström deildi
á þrælabúðir sem stórfyrirtæki reka í
þriðja heiminum og Broomé tók fyrir
Ameríkuvæðinguna. Ádeilin pólitísk
myndlist er ekki svo tíð á Íslandi og
þá síst að tekin séu fyrir þetta alþjóð-
lega félagsleg málefni. Þeir listamenn
sem markvisst vinna með samfélags-
leg málefni halda sig frekar við ís-
lenskan veruleika og þá hinn íslenska
arf í nútímanum. Það er vissulega
nauðsynlegt þar sem arfurinn kann
auðveldlega að gleymast í nútíman-
um, þjóð, samfélag og einstaklingur
þurfa jú alltaf að skilgreina sig í nýju
samhengi og oft á tíðum eru það
myndlistarmenn sem taka það hlut-
verk. Einn slíkra listamanna er Birgir
Andrésson sem um þessar mundir
sýnir í Kling & Bang galleríi. Birgir
dregur engar glansmyndir af hinum
þjóðlega arfi. Minnisstæð eru verk
hans um flakkara og umrenninga og
framlag hans á Feneyjatvíæringinn
árið 1995 þar sem hann sýndi íslenska
ullarfána í sauðarlitum.
Sýningin í Kling & Bang nefnist
„Alcofountain“ og er samstarfsverk-
efni á milli Birgis Andréssonar, Sig-
urðar Sveins Halldórssonar og Hlyns
Sigurbergssonar, en þeir síðarnefndu
sjá um útlitshönnun listaverksins.
Um er að ræða þrjá heimilisgos-
brunna á hillum, sýndir í fullri virkni
og uppstilltir í kassa. Þetta eru syk-
ursætir brunnar í postulínsskálum en
í stað vatns rennur íslenskt brennivín
út um brunnopið. Umbúðirnar eða
kassinn er vel útfært, en hvort það sé
gert til að pakka inn gosbrunni eða til
að gera umbúðir brennivínsflösku
meira aðlaðandi er nokkuð sem sýn-
ingargestur verður að gera upp við
sjálfa sig. Vissulega má túlka þetta
verk á ýmsa vegu en þar sem áfeng-
isneysla Íslendinga er ekki til mikillar
fyrirmyndar finnst mér áhugaverðast
að sjá þetta sem myndlíkingu fyrir
blindni á vímuneyslu Íslendinga, þar
sem drykkjumenningin er sett í fal-
legar umbúðir og þannig er eitthvað
gert fagurt á yfirborðinu en ófagurt
undir niðri. Ekki má svo gleyma hinni
eilífu glímu listamannsins við að ná
fram andanum í efninu. Í þessu tilfelli
er það vínandinn sem leggst yfir sýn-
ingarrýmið og inn um öndunarfæri
sýningargestsins sem bætist þá við
hinn sjónræna þátt.
Þjóðlegt og
alþjóðlegt
Frá sýningu Spessa og Eriks Pauser í Nýlistasafninu. „Alcofountain“ Birgis, Sigurðar og Hlyns.
Staðreyndir um mannfall í styrjöldum í 101 ár í útfærslu Jon Brunbergs.
Jón B. K. Ransu
MYNDLIST
Nýlistasafnið
MYNDBANDSINNSETNING
SPESSI OG ERIK PAUSER
Opið frá miðvikudegi til sunnudags frá kl.
14–17. Sýningu lýkur 16. nóvember.
Gallerí Hlemmur
BLÖNDUÐ TÆKNI
JON BRUNBERG
Opið frá fimmtudegi til sunnudags frá kl.
14–18 Sýningu lýkur 26. október.
Kling og bang
BLÖNDUÐ TÆKNI
BIRGIR ANDRÉSSON
SIGURÐUR SVEINN HALLDÓRSSON
HLYNUR SIGURBERGSSON
Opið fimmtudag til sunnudags frá kl. 14–
18. Sýningu lýkur 26. október.
LEIKFÉLAG Akureyrar frumsýnir í kvöld
leikritið „Ástarbréf“ eftir bandaríska höfund-
inn A.R. Gurney. Sýnt verður í Ketilhúsinu við
Kaupvangsstræti, en unnið er að endurbótum
á Samkomuhúsinu um þessar mundir.
Tvö hlutverk eru í leikritinu og með þau
fara Saga Jónsdóttir og Þráinn Karlsson.
Listrænn ábyrgðarmaður sýningarinnar er
Þorsteinn Bachmann leikhússtjóri. Úlfur
Hjörvar þýddi verkið.
„Þetta er eitt af þekktustu verkum Gurn-
eys, en hann var afkastamikið leikskáld og
hlaut margvísleg verðlaun og viðurkenningar
fyrir verk sín,“ sagði Þorsteinn. Verkið er
skrifað árið 1989 þegar höfundurinn er kom-
inn á efri ár og sagði Þorsteinn að hann hefði
að einhverju leyti byggt það á eigin reynslu.
Ástarbréf var sýnt í Þjóðleikhúsinu fyrir tíu
árum, 1993, og fóru þau Herdís Þorvalds-
dóttir og Gunnar Eyjólfsson þá með hlut-
verkin.
Verkið fjallar um samband tveggja ein-
staklinga ævina á enda í gegnum bréfaskrift-
ir. Þetta eru þau Andrew og Melissa og þau
byrja að skrifast á strax sem börn.
„Þetta er einstaklega hugljúf saga, áhorf-
endur fá þarna tækifæri til að fylgjast með
tveimur einstaklingum, konu og karli, allt frá
bernsku og fram á efri ár. Það eru bréfin sem
þeim fara á milli sem eru uppistaðan í verk-
inu,“ sagði Þorsteinn. „Það er eitthvað fallegt
og sammannlegt við þetta verk, eitthvað sem
allir þekkja.“
Þau Melissa og Andrew feta hvort sinn veg-
inn í lífinu, hann verður lögfræðingur og öld-
ungadeildarþingmaður, sem m.a. kemst í 60
mínútur, en hún gerist listamaður sem á dálít-
ið bágt með að umgangast flöskuna um tíma.
„Þau ná einhvern veginn aldrei almennilega
saman, en bera þó ástarhug hvort til annars,
hann endurspeglast í bréfum þeirra,“ sagði
Þorsteinn.
Hann sagði verkið vel skrifað og það hefði
verið leikið víða um heim og notið vinsælda
hvarvetna. Enda væri það ríkt að innihaldi
þótt umgjörðin væri einföld. „Þetta er leikið
aftur og aftur, það má segja að þetta sé sígild
sýning,“ sagði Þorsteinn. Hann sagði verkið
sérlega meðfærilegt. „Þetta verk hentar okk-
ur sérstaklega vel, það er þægilegt fyrir leik-
húsbudduna.“ Þorsteinn sagði höfundinn gefa
boltann nokkuð frjálsan; þetta væri verk sem
þyrfti einfaldlega að „lesast upphátt“ eins og
hann orðaði það.
Leikfélagið hefur fengið Arnór Vilbergs-
son píanóleikara til liðs við sig og leikur hann
ljúfa tóna á meðan þau Saga og Þráinn, í hlut-
verkum Melissu og Andrews, lesa bréfin sín.
„Við viljum skapa hér notalegt andrúms-
loft, þægilega rómantíska stemmningu,“
sagði Þorsteinn, en leikhúsgestir sitja til
borðs meðan á sýningu stendur og í samstarfi
við Kaffi Karólínu verður unnt að kaupa veit-
ingar.
Önnur sýning á Ástarbréfum verður annað
kvöld, föstudagskvöld, síðan verður sýnt 31.
október, en í nóvember verður sýnt á laug-
ardagskvöldum. Þegar á líður mánuðinn sem
og í desember er ætlunin að bjóða leik-
húsgestum upp á jólahlaðborð fyrir sýningu.
Þarf einfaldlega
að lesast upphátt!
Morgunblaðið/KristjánSaga Jónsdóttir og Þráinn Karlsson í hlutverkum sínum í Ástarbréfum.
Myndlistargagnrýni
endaslepp
Vegna mistaka féllu lokaorð
um myndlistarsýningu Söru
Björnsdóttur í Lesbókinni á
laugardaginn var niður. Rétt er
setningin svona: „Sara sýnir
einmitt engan hlut í listasafn-
inu, en hún sýnir samt sem áð-
ur óm rýmisins eða bergmál
þess.“ Beðist er velvirðingar á
mistökunum.
LEIÐRÉTT