Morgunblaðið - 25.10.2003, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 25. OKTÓBER 2003 33
NÚ ÞEGAR Norður-landaráðsþing hefst í Óslónk. mánudag er mikilvægtað muna að norrænt sam-
starf er ekki einangrað frá umheim-
inum heldur er það hluti af aukinni
alþjóðavæðingu. Samstarfið er lif-
andi ferli í sífelldri þróun sem tekur
breytingum í takt við umhverfið.
Samrunaþróun Evrópu hefur mikil
áhrif á Norðurlönd og er í raun stór
áskorun fyrir norrænt samstarf.
Stækkun Evrópusambandsins eyk-
ur þörfina á að Norðurlönd hafi
samráð um hagsmunamál sín í Evr-
ópusamstarfinu og á það jafnt við
norrænu ESB-löndin og Ísland og
Noreg sem valið hafa að tengjast
Evrópu með EES-samningnum.
Staða norræns samstarfs í breyttri
Evrópu er einmitt eitt af helstu
málunum sem tekin verða til um-
fjöllunar á Norðurlandaráðsþinginu.
Annað stórt og mikilvægt mál sem
fyrir þinginu liggur er áframhald-
andi vinna við að afnema landa-
mærahindranir á Norðurlöndum. Í
fljótu bragði virðist um tvö óskyld
mál að ræða en þegar betur er að
gáð eru þau tengd.
Norðurlöndin í
evrópsku samstarfi
Samstarf Evrópuríkjanna bæði
breikkar og dýpkar þegar 10 ný að-
ildarríki bíða inngöngu í ESB og
metnaðarfull stjórnarskrá með um-
fangsmiklum stjórnsýsluumbótum
er í bígerð. Stækkun sambandsins
felur í sér ný tækifæri fyrir Norð-
urlandaráð því flest bendir til þess
að samstarf ríkjahópa með sameig-
inleg gildi og hagsmuni muni aukast
til muna innan ESB.
Norðurlönd hafa valið ólíkar leið-
ir til þátttöku í yfirstandandi sam-
runaþróun Evrópu og raunar ólíkar
leiðir til þátttöku innan ESB t.d.
hvað varðar evruna. Hvað sem því
líður er Evrópuréttur fyrirferð-
armikill í löggjöf allra Norðurlanda,
jafnt þeirra sem taka þátt í mótun
hans sem og þeirra sem standa utan
þeirrar ákvarðanatöku. Þrátt fyrir
að Norðurlönd hafi valið ólíkar leið-
ir á þessum sviðum breytir það ekki
því að löndin hafa svipaða hagsmuni
og lífsgildi sem þau standa best
vörð um í sameiningu. Norð-
urlöndin hafa, hvert í sínu lagi,
byggt upp háþróuð velferðar- og
menntakerfi sem eru mörgum ríkj-
um fyrirmynd. Þau búa við sterka
lýðræðishefð, öflugt réttarríki og fé-
lagslegan jöfnuð. Með samstöðu og
samstarfi í Evrópumálum standa
Norðurlöndin mun sterkari að vígi
til að þoka gildum sínum og hags-
munum í Evrópu.
Norðurlönd
sem fyrirmynd
Norðurlöndin eru öflug heild sem
oft á tíðum hefur haft forystu um
breytingar og orðið öðru svæð-
isbundnu samstarfi fyrirmynd. Skýr
dæmi um þetta eru sameiginlegur
vinnumarkaður og vegabréfa-
samstarf Norðurlanda sem komið
var á fót áratugum áður en slíkt hið
sama varð raunin innan ESB. Ann-
að dæmi er jafnréttismálin en þó að
ýmislegt skorti á að fullu jafnrétti
sé náð, t.d. í launamálum, er hlutur
kvenna samkvæmt flestum mæli-
stikum betri á Norðurlöndum en
annars staðar í Evrópu og raunar
heiminum öllum. Framsækin um-
hverfisstefna hefur einnig vakið at-
hygli umheimsins.
Með því að vera fyrirmynd hvað
varðar þjóðfélagsbyggingu og sam-
starf á milli þjóða hafa Norðurlönd
sem ríkjahópur styrkari stöðu til að
hafa áhrif á alþjóðavettvangi. Til að
tryggja þá frumkvöðlastöðu Norð-
urlanda áfram er mikilvægt að fyrir
liggi skýr framtíðarsýn fyrir nor-
rænt samstarf og að Norðurlönd
verði áfram skrefi framar í
framþróun.
Landamærahindranir
Ef Norðurlönd vilja halda þeirri
stöðu að geta verið öðrum Evr-
ópuþjóðum fyrirmynd er mikilvægt
að vandamál varðandi landamæra-
hindranir á Norðurlöndum verði
leyst hið bráðasta. Lausn á landa-
mærahindrunum hefur verið for-
gangsmál á yfirstandandi starfsári
en samkvæmt Norrback-skýrslunni
sem kynnt var á síðasta ári þurfa
einstaklingar sem nú um stundir
flytja á milli Norðurlanda að kljást
við ýmsar tæknilegar hindranir og
vandamál. Um 300.000 Norður-
landabúar búa annars staðar á
Norðurlöndum en í heimalandi sínu
og upp hafa komið margvísleg
vandamál tengd almannatrygg-
ingum og skattlagningu á tekjum,
eftirlaunagreiðslum og ýmiss konar
bótum á milli landa. Í skýrslunni
kom fram að víða er pottur brotinn
varðandi það að farið sé eftir nor-
rænum samningum um réttindi
Norðurlandabúa og að hluti vand-
ans er vanþekking embættis-
mannakerfisins. Þrátt fyrir þessi
vandamál eru erfiðleikar við að
flytjast á milli Norðurlanda mun
minni en á milli ESB-ríkjanna.
Norðurlönd hafa haft sameiginlegan
vinnumarkað mun lengur en ESB
og helmingi algengara er að Norð-
urlandabúar búi og starfi annars
staðar á Norðrulöndum en í heima-
landi sínu en að íbúi ESB geri slíkt
hið sama.
Takist Norðurlöndunum að ryðja
landamærahindrunum úr vegi
standa þau sterkar að vígi sem
svæði í örum vexti sem getur þá
með auknum þunga gert tillögur að
norrænum lausnum á evrópskum
vettvangi og ýtt undir að Evrópa
lagi sig að Norðurlöndum ekki síður
en að Norðurlönd aðlagi sig Evr-
ópu.
Staða Íslands
Norrænt samstarf hefur verið Ís-
lendingum einkar happadrjúgt á
liðnum árum og áratugum og
spannað vítt svið eins og atvinnu-,
mennta- og menningarmál. Hér er
þó hvorki staður né stund til að tí-
unda margvíslegan ávinning okkar
af því. Oft gleymist í þeirri umræðu
hve samstarfið hefur mikið gildi
fyrir alþjóðasamskipti okkar. Norð-
urlöndin eru okkar nánustu banda-
menn í alþjóðamálum og leitum við
fyrst eftir stuðningi bræðraþjóða
okkar þegar mikilvæg hagsmuna-
mál Íslands ber upp á vettvangi al-
þjóðasamfélagsins.
Ljóst er að Ísland nýtur góðs af
norrænu samstarfi í Evrópumálum
enda er þar vettvangur til viðræðna
við þau af ríkjum ESB sem tengjast
okkur nánustu böndum. Þar mæt-
um við velvilja og getum mælt fyrir
áherslumálum okkar í Evrópusam-
starfinu með fullum skilningi á ís-
lenskum aðstæðum og sérstöðu.
Hvort sem við Íslendingar ákveðum
að halda tengslum okkar við ESB í
gegnum EES-samninginn eða sækj-
um um aðild að ESB einhvern tíma
í framtíðinni er það stuðningur
frændþjóðanna sem við reiðum okk-
ur á. Í ljósi þeirrar óvissu sem ríkir
um framtíð EES-samningsins er
það afar jákvætt fyrir okkur að
staða og hlutverk Norðurlanda í
Evrópu sé í brennidepli í norrænu
samstarfi. Norðurlandasamstarfið
mun eftir sem áður vera okkar mik-
ilvægasti pólitíski samráðsvett-
vangur í Evrópumálum og brú okk-
ar til álfunnar hvernig sem við
kjósum að haga tengslum okkar við
hana.
Norrænt
samstarf í
nýrri Evrópu
Eftir Jónínu Bjartmarz
Höfundur er alþingismaður og formað-
ur Íslandsdeildar Norðurlandaráðs.
málum. Í samningnum felst viljayfirlýsing
beggja aðila um víðtækt samstarf, en með-
al þess sem þegar hefur verið gert má
nefna byggingu rannsóknarstofu fyrir
gæðaeftirlit með sjávarfangi sem komin er
í fullan gang undir stjórn íslenskra sér-
fræðinga.
Það hefur svo sannarlega verið lær-
dómsríkt að heimsækja Afríku þessa síð-
ustu daga og vafalaust mun margt af því
sem Íslendingar hafa orðið áskynja nýtast
í þeirri stefnumótun til framtíðar sem nú
er unnið að í utanríkisráðuneytinu, enda
bendir margt til þess að á Íslandi hafi
skapast þverpólitísk samstaða um aukna
þróunarsamvinnu á næstu árum. Því ber
svo sannarlega að fagna.
Þróunarstofnunar Sameinuðu þjóðanna yf-
ir menntunarstig, lífslíkur og þjóðartekjur.
Því fer hins vegar fjarri að uppgjöf sé
ríkjandi í þessu fallega og stórbrotna landi.
Kraftur og uppbygging einkennir mann-
lífið í höfuðborginni og alls staðar má sjá
stórhýsi í byggingu. Nýtt og risavaxið ál-
ver hefur aukið hagvöxt og útflutnings-
tekjur til mikilla muna, sem og nýleg gas-
leiðsla sem liggur til nágrannaríkisins
Suður-Afríku. Þá er ótalinn uppgangur í
sjávarútvegi sem skapar sífellt fleirum at-
vinnu í landinu, eykur gjaldeyristekjur og
fæðir vitaskuld stóran hluta landsmanna á
hverjum degi.
Íslendingar hafa heilmikið til málanna
að leggja í sjávarútvegi og í vikunni var
undirritaður tímamótasamningur milli
Þróunarsamvinnustofnunar Íslands og
sjávarútvegsráðuneytisins í Mósambík um
samstarf til þriggja ára í sjávarútvegs-
nileg heimsókn til AVIMAS,
a ekkna og einstæðra mæðra,
ku sendinefndinni heim sann-
ina fyrir verkefni af þessu tagi.
unnið að því að uppfræða kon-
ndi þeirra og barna þeirra, t.d.
u um kynsjúkdóma, barneignir
e, héraði skammt utan við höf-
hefur ÞSSÍ reist heilsugæslu-
við Rauða krossinn, bæði á Ís-
ósambík og gengist fyrir
brigðisstarfsfólks á svæðinu.
einnig samstarf við Hjálp-
junnar um vatnsöflun í Tete-
mikill meirihluta landsmanna í
ifir við mikla fátækt og jafnvel
iri en sex af hverjum tíu hafa
iptanna en sem nemur einum
dal og á þessu ári skipar Mós-
sæti af alls 175 þjóðum á lista
éf
Höfundur er formaður stjórnar Þróunarsam-
vinnustofnunar Íslands og aðstoðarmaður
utanríkisráðherra.
Morgunblaðið/Þorkell
í Tete-héraði í Mósambík. Oft þurfa menn að fara langa leið til að fá neysluhæft vatn, jafnvel tugi kílómetra.
arbrjóst þeirra ríkja sem berjast fyrir al-
þjóðasamningi um reglur fyrir vopna-
viðskipti í heiminum. Við höfum unnið með
mjög virkum hætti að öryggismálum á nor-
rænum vettvangi og komið á dagskrá hlut-
um eins og borgaralegum, friðsamlegum
og fyrirbyggjandi aðgerðum á átakasvæð-
um, nýrri skilgreiningu á öryggishugtak-
inu ásamt fleiru.
Barátta vinstri grænna í Norð-
urlandaráði snýst um að Norðurlöndin þori
að halda sjálfstæði sínu og sjálfstæðri rödd
í samfélagi þjóðanna á evrópska og hnatt-
ræna vísu; þau standi vörð um velferð-
arsamfélög sín og geri lýðræði og mann-
réttindum hátt undir höfði. Því aðeins hafa
Norðurlöndin hlutverki að gegna úti í hin-
um stóra heimi að þau þori að vera þau
sjálf, vera öðrum fyrirmynd, séu óhrædd
við að tala fyrir gildum sínum sem eru frið-
samleg og lýðræðisleg samvinna sjálf-
stæðra ríkja á jafnræðisgrunni. Norð-
urlandaráð og norrænt samstarf almennt
er viðurkennt sem eitt glæsilegasta dæmið
um árangursríka svæðissamvinnu af því
tagi á heimsvísu.
Allt þetta og miklu meira til verður rætt
í Stórþingshúsinu í Osló í næstu viku.
flutt er inn frá atvinnuleysis- og láglauna-
svæðum verði til þess að grafa undan öllum
þeim réttindum launafólks sem hefur kost-
að áratugabaráttu að byggja upp. Hin hlið-
in tengist því að starfsemi verði flutt út til
þessara landa og gert þar út á atvinnuleysi
og neyð fólks.
Málið hefur því á sér ýmsar hliðar. Þær
jákvæðu eru að sjálfsögðu að íbúum þess-
ara landa, ekki síst ungu fólki, opnast ýms-
ir möguleikar sem áður voru lokaðir. Von-
andi getur það gagnast báðum aðilum.
Jákvæð þróun á Írlandi sl. 10–15 ár er
oft tekin sem dæmi um hið ákjósanlega
sem gæti gerst en dæmin um hið gagn-
stæða eru því miður allt of mörg.
Öryggismál á dagskrá
í norrænu samstarfi
Lengi vel voru öryggismál ekki til um-
ræðu á Norðurlandaráðsþingum. Slíkt er
nú liðin tíð og á seinni árum hafa umræður
iðulega orðið hvað líflegastar þegar þau
mál ber á góma.
Nýlega skildi leiðir Norðurlandanna
þegar Ísland og Danmörk studdu hern-
aðaraðgerðir Bandaríkjamanna og Breta í
Írak. Ekki er ólíklegt að það beri á góma
nú.
Við í vinstrigræna flokkahópnum höfum
lagt til að Norðurlöndin skipi sér í fylking-
um leið og öll Norðurlöndin
ameiginlegur vinnumarkaður
rnir haft frjálsan rétt til ferða-
nnuleitar innan svæðisins. Nor-
lið hefur því sannað að þetta
gt samábyrgt velferðarkerfi og
orgara og atvinnulífs þurfa síð-
ð vera andstæður.
u framundan miklar breytingar.
æni vinnumarkaður er að opnast
ðildarríkjum Evrópusambands-
un maí á næsta ári. Það gildir
sland og Noreg vegna aðildar
nri markaði Evrópusambands-
velli EES-samningsins. Í nýrri
kýrslu, „Vinna fyrir alla – nor-
rhorn á opinn samevrópskan
að“ er bent á mörg krefjandi úr-
en einnig möguleika sem þess-
eytingar færa okkur upp í
pbygging vinnumark-
gs í Eystrasaltsríkjunum og í
afar brotakennd. Þátttaka í
lögum er lítil, vinnuveitenda-
k og lítil hefð fyrir miðlægum og
m kjarasamningum.
m neikvæðar hliðar hnattvæð-
engjast tilraunum til fé-
ndirboða er framferði ítalska
Impregilo við Kárahnjúka.
einmitt sú að ódýrt vinnuafl sem
Höfundur er alþingismaður og formaður
Vinstri grænna.
g vinna saman