Morgunblaðið - 31.10.2003, Blaðsíða 37

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 31. OKTÓBER 2003 37
SAMSPIL ríkis og markaðar er eitt
mikilvægasta viðfangsefni stjórnmála
samtímans. Kreddufullir hægri menn
og þeirra fylgifiskar
hafa lengi stillt upp
markaði sem and-
stæðu ríkis. Þeir hafa
fært flókið samspil
viðskipta, stjórnmála
og menningar í ein-
faldan trúarlegan
búning þar sem ríkið er hið illa en
markaðurinn af guði sendur. En fátt í
okkar samfélagi er svo einfalt eins og
sjá má af verkum núverandi rík-
isstjórnar Davíðs Oddssonar þar sem
Sjálfstæðismenn hafa talað um
óþurftareðli ríkisins, – og vissulega
staðið fyrir nauðsynlegri einkavæð-
ingu, – en á sama tíma hefur ríkið þan-
ist út sem aldrei fyrr.
Sú þensla hefur hins vegar verið
ómarkviss og án alls leiðarljóss um
hvaða þætti í starfi ríkisins beri að
styrkja og hverja ekki. Í augum jafn-
aðarmanna hefur verið sýnilegt
hversu núverandi ríkisstjórn, þrátt
fyrir sífellt öflugri ríkissjóð, hefur
grafið undan máttarstólpum hinnar
samfélagslegu velferðar sem er
heilsugæsla og menntun.
Ljóst er því að skýr sýn á ríki og
markað hlýtur að vera einn af horn-
steinum í stefnu sérhvers stjórn-
málaflokks. Öfugt við hægri menn eru
jafnaðarmenn ekki reiðubúnir að gera
lítið úr hlutverki ríkisins í atvinnulífi
og á markaði þó svo þeir telji að ríkið
eigi ekki að vera virkur þátttakandi í
samkeppnisrekstri. Markaðurinn
þarfnast ríkisins. Fyrir utan að setja
markaði lög og reglur og reka stofn-
anir sem annast aðhald og eftirlit er
nauðsynlegt að ríkið taki virkan þátt í
að gera einstaklingum og fyrirtækjum
í vexti það kleift að takast á við sam-
keppni á markaði. Þessi sýn birtist í
sannfæringu fyrir því að ríkið eigi að
leggja mikið af mörkum til þekking-
arsköpunar jafnt í skólakerfinu, rann-
sóknarstofnunum sem og í þeim fyr-
irtækjum sem sinna rannsóknum og
þróunarvinnu. Í alþjóðavæddu nú-
tímasamfélagi þar sem sérþekking er
forsenda velfarnaðar er slíkt framlag
ríkis ekkert annað en samfélagsleg
fjárfesting. Sú fjárfesting skapar ný
og spennandi tækifæri fyrir ein-
staklinga og skilar sér margfalt til
ríkisins í formi aukinnar veltu og
skatttekna. Öfugt við hægri menn
sem telja að ríkið sé í besta falli lög-
regla á markaði, víggirðing eða
strangur faðir, þá álíta nútímalegir
jafnaðarmenn að auk aðhalds á mark-
aði eigi ríkið að tilreiða hann og búa
hann upp. Vera honum í senn faðir og
móðir.
John Kay er kunnur breskur hag-
fræðingur, sem starfað hefur við
London Business School, London
School of Economics og við virta hag-
fræðistofnun í Oxford á Englandi,
hefur vakið umtalsverða athygli fyrir
skrif sín um ríki og markað. Auk bóka
sem hann hefur sent frá sér er hann
reglulegur dálkahöfundur í hinu
kunna blaði Financial Times. Kjarn-
inn í hugmyndum hans eru að hag-
kerfið og markaður byggist á fé-
lagslegum, pólitískum og
menningarlegum stofnunum og því sé
í raun tómt mál að tala um einhvern
aðskilnað ríkis og markaðar.
Kay þessi er gestur Samfylking-
arinnar á landsfundi flokksins nú um
helgina. Hann mun flytja erindi á
málstofu og taka þátt í umræðum.
Hann er hvalreki á fjörur íslenskra
áhugamanna um stjórnmál því sýn
hans og hugmyndir um ríki og mark-
að eru í senn ögrandi og vel rök-
studdar. Heimsókn John Kays er lið-
ur í mótun framtíðarstefnu
Samfylkingarinnar en það er metn-
aður flokksins að hafa skýra afstöðu
til hlutverka ríkis og markaðar.
Markaður þarfnast ríkis
Eftir Ásgeir Friðgeirsson
Höfundur er varaþingmaður
Samfylkingarinnar.
MENN deila um stöðu löggjaf-
arvaldsins gagnvart framkvæmda-
valdinu, og sýnist sitt hverjum, sem
verða vill. Um það
ættu menn þó að
geta verið sammála,
að framferði fram-
kvæmdavaldsins
með setningu bráða-
birgðalaga sl. sumar
um breytingu á lög-
um um lax- og silungsveiði sé fyrir
neðan allar hellur. Frumvarp þessa
efnis lá fyrir alþingi sl. vetur. Sam-
komulag um afgreiðslu þess náðist
ekki; enda þverpólitísk andstaða við
óbermið. Samt sem áður gerir land-
búnaðarráðherra frumvarpið að lög-
um, þótt til bráðabirgða væru. Slíkt
gerir ríkisstjórn ekki nema hún hafi
öruggan meirihluta á þingi, sem stað-
festa muni bráðabirgðalögin. Þess
hefir greinilega ekki verið gætt að því
sinni.
Á sínum tíma þóttu stjórnvöld
ágeng við setningu bráðabirgðalaga í
tíma og ótíma. Fyrir því var stjórn-
arskránni breytt á þann veg, að þing
skyldi sitja allt árið, svo kalla mætti
það saman fyrirvaralaust til um-
ræðna og afgreiðslu á brýnum mál-
um, sem ekki þyldu bið. Með stjórn-
arskrárbreytingunni var því í raun
verið að afnema ósiðinn um setningu
bráðabirgðalaga. Hvað þá heldur að
setja bráðabirgðalög um málefni,
sem alþingi hafði synjað um af-
greiðslu á fyrir skemmstu!
Um hvað snýst svo þetta dæma-
lausa mál? M.a. um leyfi til að flytja
inn laxfiska erlendis frá og hefja eldi
þeirra í sjókvíum.
Sá háski, sem kann að steðja að
villta íslenzka laxastofninum, virðist
blasa við allra augum nema ráð-
stjórnarmanna og taglhnýtinga
þeirra. Sá fræðimaður er ekki finn-
anlegur, sem ekki geldur varhuga
við. Og aðvaranir streyma að úr öll-
um áttum, en stjórnvöld daufheyrast.
Járnkanslarinn Bismark sagði eitt
sinn, þegar honum ofbauð: ,,Þetta er
verra en glæpur. Þetta er heimska.“
Vilja menn reyna að gera sér í hug-
arlund að íslenzka laxastofninum yrði
spillt, eða honum jafnvel útrýmt?
Á það er hætt með uppátækinu um
innflutning eldisfisks erlendis frá.
Kannski þeir sem nú vilja freista
gæfunnar hugsi sem svo: Fallið kem-
ur eftir minn dag.
Önnur hlið á þessu máli er ámóta
óskiljanleg. Hvers vegna eru hafnar
eldistilraunir með lax við Íslands-
strendur nú, eftir þá reynslu, sem við
keyptum dýru verði fyrir áratug eða
svo? Ævintýri, sem kostaði milljarða
íslenzkra króna.
Þessu er erfitt að svara, nema
þarna séu lénsherrar aðallega á ferð-
inni, sem vilji fá sér nýja og betri
„ímynd“ í augum alþjóðar? Að þeir
séu framfarasinnaðir fullhugar, sem
séu reiðubúnir að verja miklu fé í nýj-
ungar?
Að vísu á almenningur mestallt
það fé, sem þeir hafa handa á milli, en
það er önnur saga. Á hitt ber að líta,
að eldi laxa á Íslandi verður ekki arð-
vænlegur atvinnuvegur í náinni fram-
tíð, og kannski aldrei. Við getum með
engu móti keppt við þær þjóðir, sem
lengst eru komnar í greininni, og
ráða mörkuðum. Einnig vegna fjar-
lægðar okkar og mikils flutnings-
kostnaðar.
Það er einkennilegt, þegar ég leiði
hugann að þessum málum og að fyr-
irsvarsmanni þeirra, landbún-
aðarráðherranum, stendur mér æv-
inlega skýrt fyrir hugskotssjónum
þessi vísa Káins:
Kýrrassa tók ég trú
traust hefir reynzt mér sú.
Í flórnum fæ ég að standa
fyrir náð heilags anda.
Skáldið hefir af langsýni og á hug-
arflugi sínu séð fyrir sér Framsókn-
arflórinn, þar sem kýrnar standa í
klyftir í mútum gripdeildarmanna.
Glæpur eða heimska?
Eftir Sverri Hermannsson
Höfundur er fv. formaður
Frjálslynda flokksins.
ÞEGAR fólk er komið á hinn löglega og virðulega aldur 67 ára, hugsa
menn ennfrekar um baráttumál sinnar kynslóðar en ella.
Reyndar má segja að undirritaður hafi allt frá því er hann varð sextugur
fyrir um 7 árum hugsað mikið um þessi mál og finnst hafi
vantað í landsmálaumræðuna baráttu fyrir þennan aldurshóp,
fólk sem þekkir málin af eigin raun.
Markmið nútíma fólks á og hlýtur að vera að geta sem
lengst haldið sitt eigið heimili og lifað með reisn.
Til að þessum markmiðum sé náð verður heilsan að vera í
lagi, sem vissulega er númer eitt, tvö og þrjú, menn geta misst
heilsuna á öllum aldri.
Ég minnist þess ávallt, að sumir mestu stjórnmálaskörungar tuttugustu
aldar, þ.e.a.s. Churchill, Adenauer og de Gaulle voru um áttrætt er þeirra
frami var sem mestur í pólitík, því er aldrei of seint að byrja í pólitík.
Margir hafa spurt mig, hvað ertu skipta þér af pólitík kominn á eftirlauna-
aldur. Svarið er: ég hef svo gaman af þessu og eins ég tel mig hafa eitthvað að
segja og miðla af minni lífsreynslu.
En til að fólk geti sem lengst verið heima þarf að uppfylla viss skilyrði, það
þarf að vera ávallt til hentugt húsnæði fyrir fólk er það eldist hvort sem leigu
eða eignahúsnæði, er það vill minnka við sig.
Það þarf að vera góð heimahjúkrun til staðar er menn verða lasburða. Sem
þýðir aftur á móti að í mörgum tilfellum er eldra fólk veikara er það fer á
hjúkrunarheimili, hjúkrunin verður þyngri, sem kallar á nægt starfsfólk, af
faglærðu fólki, læknum, hjúkrunarfræðingum og öðru hjálparliði og að sjálf-
sögðu nægt hjúkrunarrými.
Ekki skal ræða um málefni ellilífeyrisþega án þess að minnast á skattlagn-
ingu ellilífeyris/efirlauna sem er að mínu mati smánarblettur á íslensku þjóð-
félagi. Að staðgreiðsla skatta af ellilífeyri/eftirlaunum sé 38,54% er hreint
ótrúlegt, en á sama tíma er fjármagnstekjuskattur 10%, þessu verður að
breyta og ekki seinna en í gær, eins og stundum er sagt. Þetta er tvísköttun
eða jafnvel þrísköttun, burt með þessa fáránlegu skattheimtu.
Fasteignaskattur er einnig stórt mál fyrir þá sem á eftirlaun/ellilífeyrir
eru komnir, farnir að minnka við sig vinnu eða jafnvel farnir af vinnumark-
aði. Í þeim málum þarf vissulega að taka til hendinni og hafa jafnræði í hlut-
unum hvar sem menn annars búa á þessu landi.
Það þarf að tryggja öllum lágmarkslífeyri til að geta lifað mannsæmandi
lífi, sú tala er sérfræðingar tala um er í dag 140 þúsund og veitir ekki af. Mér
er sem ég sjái marga lifa á 60 - 90 þúsund krónum á mánuði, en það er sú upp-
hæð sem margir verða að láta sér nægja á mánuði til framfæris.
Nei góðir samlandar, við þurfum að hugsa vel um þá er á efri ár koma,
hugsa um náungann, ekki einungis um sjálfan þig.
Hugsaðu um þinn minnsta bróður og systur er á efri ár kemur, svo allir
getið lifað með reisn, að því markmiði vil ég starfa á meðan þrek og heilsa
leyfir.
Að lifa með reisn
Eftir Jón Kr. Óskarsson
Höfundur er varaþingmaður Samfylkingar í Suðvesturkjördæmi.
UNGIR sjálfstæðismenn hafa
lengi barist fyrir því að ríkisvaldið
hætti afskiptum af fjölmiðlarekstri og
til að minna á það bar-
áttumál hefur Heim-
dallur ákveðið að til-
einka þessa viku
Ríkisútvarpinu. Með
RÚV-vikunni er ætl-
unin að vekja athygli á
því að ríkisreknir fjöl-
miðlar eru tímaskekkja.
Flestum þætti væntanlega fráleitt
ef hið opinbera tæki upp á því að gefa
út ríkisdagblað með skylduáskrift.
Nákvæmlega sömu rök eiga við þeg-
ar kemur að Ríkisútvarpinu. Einka-
aðilar eru fullfærir um að reka fjöl-
miðla og ríkisrekstur skekkir því
augljóslega samkeppnisstöðuna á
þeim markaði.
Samkvæmt lögum um Ríkisútvarp-
ið skal það m.a. veita almenna frétta-
þjónustu og vera vettvangur fyrir
mismunandi skoðanir á þeim málum
sem efst eru á baugi hverju sinni eða
almenning varða. Þá skal það flytja
fjölbreytt skemmtiefni við hæfi fólks
á öllum aldri. Er virkilega einhver
ástæða til að óttast að fjölmiðlar
hætti að veita fréttaþjónustu og flytja
fjölbreytt skemmtiefni þótt ríkisvald-
ið dragi sig út af fjölmiðlamarkaðn-
um? Það er von Heimdallar að þing-
menn átti sig á þessum augljósu
sannindum hið fyrsta. Seljum einka-
aðilum Ríkisútvarpið og frelsum það
úr viðjum hins opinbera. Það er löngu
tímabært.
Vika Ríkis-
útvarpsins
hjá Heimdalli
Eftir Ragnar Jónasson
Höfundur er lögfræðingur og
varaformaður Heimdallar.