Morgunblaðið - 31.10.2003, Blaðsíða 49
BRÉF TIL BLAÐSINS
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 31. OKTÓBER 2003 49
NÚ þegar Ríkarður þriðji er sett-
ur á svið í Þjóðleikhúsinu í nýstár-
legri birtingarmynd Rimas Tum-
inas langar mig til að benda á, að
ekki hafa allir verið á einu máli
um afstöðu og túlkun Shake-
speares á þessum dularfulla
prinsi.
Til gamans má fyrst geta þess
að skotzka skáldkonan Elizabeth
MacKintosh (skáldanafn Jos-
ephine Tey) skrifaði fínan glæpa-
róman um það, hvort Ríkarður
hafi verið sá erkidjöfull sem
Shakespeare vill vera láta, eða
fórnardýr leikskáldsins og harð-
stjórnarinnar sem þá réð Eng-
landi.
Hún kemst að þeirri niðurstöðu
í þessari sögu sinni, The Daughter
of Time, að Ríkarður hafi aldrei
verið til eins og hann er kynntur í
leikgerð Shakespeares og að öllum
líkindum hafi annar gráðugur arf-
taki brezku krúnunnar komið
óorði á hann þegar fram liðu
stundir, og þá með því orðspori að
Ríkarður hafi látið drepa bróð-
ursyni sína tvo til að ná krúnunni
eftir Játvarð fjórða, föður þeirra.
Það hafi sem sagt verið keppi-
nautar Ríkarðs, túdorar, sem
ódæðin frömdu. Og þeir hafi
stjórnað áróðrinum næstu áratug-
ina.
Prinsarnir voru í haldi í Tower-
kastala, þegar þeir voru myrtir.
Þar hafði jarlinn af Worcester,
John Tiptoft, lyklavöldin, en sjálf-
ur var hann síðar drepinn eins og
tízka var í slíku umhverfi. Þess má
geta, einnig til gamans, að hann
var einn helzti menningarviti
Bretlands um sína daga, þýðandi
bæði Cesars og Cícerós, og svo
velvirkur höfundur, að páfinn mun
hafa tárazt, þegar hann las enskan
texta verka þeirra – og þurfti tals-
vert til!
Þannig voru þessar heimsbók-
menntir tilreiddar Bretum með
flekkuðum höndum hins konung-
lega böðuls.
Hinrik Tudor sigraði Ríkarð 3ja
í orrustu og tók við konungdómi
þarna á blóðugum vígvellinum; að
viðstöddum Ríkarði dauðum.
Þannig upphófst túdor-ættin
með Hinriki 7unda. Shakespeare
hefði því ekki leyft að skopstæla
hann (jarlinn af Ríkmond).
Vel mætti leiða getum að því
hvort Elísabetu fyrstu hafi ekki
verið túlkun Shakespears þóknan-
leg og afstaða hennar ýtt undir
skáldið. Og því hafi hann skrifað
leikritið með þeim hætti sem raun
ber vitni. Það er hægt að afgreiða
leikskáld með ýmsu öðru en þögn-
inni.
Leikhús voru fjölmiðlar þess
tíma, ekki sízt.
Og þar var hægt að níða mann-
orðið af hverjum sem var, ef vilji
stóð til.
Með Ríkarði 3ja voru hendur
túdoranna hvítþvegnar um aldur
og ævi.
Þannig er ekki úr vegi að skáld-
ið hafi verið áróðurstæki einvald-
ans í hásæti Bretaveldis og búið til
djöfullegan kroppinbak og illvirkja
úr Ríkarði til að losa túdor-ættina
undan ámæli. Þessu til stuðnings
er einnig leikrit Shakespeares um
Hinrik 8unda.
Ríkarður var fastur í sessi og
þurfti ekki að losna við frændur
sína, þótti heiðarlegur og sumar
heimildir segja elskaður af al-
menningi. En það þurfti að eyða
tortryggni í garð túdora. Og losna
við allar fyrirstöður. Synir Ját-
varðs 4ða voru auðvitað efstir á
blaði í þeim hópi. Elísabet systir
þeirra játvarðsdóttir lenti í hjóna-
sæng Hinriks 7unda og átti það
með öðru að tryggja stuðning jór-
víkinga við túdorinn. Jafnvíst hún
hafi lítið sem ekkert vitað um ör-
lög bræðra sinna, að minnsta kosti
ekki annað en það sem einveldinu
þóknaðist.
Allt minnir þetta á lævíst and-
rúm Kremlar á stalínstímanum,
þegar kónguló alþjóðakommún-
ismans spann vef sinn og enginn
vissi um afdrif annars; allra sízt
Svetlana, dóttir harðstjórans. Þá
voru einnig skrifaðar miklar bók-
menntir í Rússlandi eins og Eng-
landi Shakespeares fyrr á öldum.
Eða ógnaröld sturlunga á 13. öld,
þegar Sturla Þórðarson skilaði
okkur öld sinni og umhverfi, bæði
í sagnaritum og skáldskap.
Þess er þá einnig að geta að
Hinrik konungur 8undi, sonur
fyrsta túdorsins, þess sjöunda með
sama nafni og faðir Elísabetar
drottningar hinnar fyrstu, var sízt
af öllu neinn engill; hendur hans
löðrandi í blóði eins og allir vita,
morðingi eiginkvenna sinna og
annarra nábýlinga; jafnvel vina og
samstarfsmanna eins og Thomasar
Mores sem var um sína daga öðr-
um fremri að andlegu atgervi.
Og hendur Elísabetar fyrstu,
dóttur hans, að öllum líkindum
jafnblóðugar og þær sem Makbeð-
frúin var að reyna að þvo sýknt og
heilagt! En hún hafði konungs
hjarta (að eigin sögn). Og karla-
heimurinn skalf!
En allt þótti þetta valdgráðuga
slekti til fyrirmyndar sem land-
stjórnendur og þess má geta að
óvæntur friður ríkti á Bretlands-
eyjum öll stjórnarár Hinriks
7unda, en það var kærkomin
breyting eftir rósastríðin.
Í öðru lagi má benda á það sem
kanadíska skáldið Robertson Dav-
is hefur eftir Graham Greene í rit-
dómi um verk hans; að Shake-
speare hafi verið einhvers konar
fulltrúi einveldisins, hlaupatík
túdor-kapítalismans með auga á
gjöfulum fjárfestingum, landeign-
um og öðru sem fylgifiskum ein-
veldisins hlotnaðist.
Eins og kapítalistar (og pólitík-
usar) nú á dögum gína helzt yfir
öllum fréttablöðum og fjölmiðlum,
þannig reyndu túdor-kapítalistar
að leggja leikhúsin að fótum sér á
dögum Shakespeares.
Mikil skáld hafa að vísu horft
framhjá skuldbindingum sínum við
valdhafa, segir Davis, en það hafi
aldrei hvarflað að Greene, þegar
hann hugsaði til Shakespeares.
Hann hafi að dómi Greenes ekki
verið neinn málsvari lítilmagnans
eða utangarðsfólks og af honum
hafi það aldrei neinn stuðning
haft; né skilning eða samúð.
Í verkum Shakespeares er
draumkennt ævintýri, eða annar
heimur, oftast á næstu grösum við
veruleikann. Þessi annar heimur
veitir verkunum oftar en ekki
þann lífskraft sem þau búa yfir.
Hróður skáldsins snýst ekki um
andúð eða samúð, heldur færni og
skáldlegt innsæi; einstæða,
mælska ljóðlist sem er einskonar
aðalpersóna í öllum verkum hans.
Hún sómir sér vel í óvæntum sær-
ingum Rimas Tuminas; þessu
skopstælda og grátbroslega sjón-
arspili Dauðans.
Ríkarður 3ji þótti heldur ólík-
legur til ódæðisverka, þótt margir
telji hann óforbetranlegan morð-
ingja, eins og ýmsar heimildir
benda til; að vísu. En sekt hans
féll í kramið hjá krúnunni og
Shakespeare slátraði mannorði
hans og orðstír með velþóknunar-
þögn Elísabetar túdor Hinriks-
dóttur.
Það rykti reisir enginn við; aldr-
ei.
Þetta er 500 ára gömul pólitísk
glæpasaga. En hún hefur hitann
úr deiglu Shakespeares. Lífið er
stutt, sagði Hippokrates, en listin
löng. Og að sannleika hennar þarf
ekki að færa nein rök.
Ríkarður sögunnar er dauður og
gleymdur, en Ríkarður Shake-
speares lifir; það er allt og sumt!
MATTHÍAS JOHANNESSEN,
Reynimel 25A,
107 Reykjavík.
Var Shakespeare
túdor-kapítalisti?
Frá Matthíasi Johannessen
Á HAUSTINU sem nú er að líða
hefur verið mikil aðsókn að hjóna-
og sambúðarnámskeiðum þjóð-
kirkjunnar og eru þátttakendur um
6.700 talsins. Námskeiðin eru ætluð
öllum sem eru í hjónabandi eða
sambúð, ekki aðeins þeim sem eiga
við vandamál að stríða, heldur hin-
um líka sem vilja styrkja samband
sitt. Hafa námskeiðin verið haldin
allt frá árinu 1996. Námskeiðin eru
haldin reglulega yfir vetrartímann í
Hafnarfjarðarkirkju og sækir þau
fólk af öllu landinu. Í samvinnu við
Leikmannaskóla þjóðkirkjunnar
hafa námskeiðin auk þess farið
fram á Selfossi (3x), Eyrarbakka,
Eskifirði, Höfn í Hornafirði, Akur-
eyri (4x), Hvammstanga, Egilsstöð-
um (2x), Borgarnesi (2x), Akranesi
(3x), Suðureyri, Þingeyri, Ólafsvík,
hjá íslenska söfnuðinum Osló, í
Hveragerði, Hruna, Keflavík, Sel-
tjarnarnesi, í Reykjavík og í Árnesi
í Árnessýslu. Fyrir jól verða þau
einnig haldin á Húsavík og Kirkju-
bæjarklaustri. Leiðbeinandi á nám-
skeiðunum er sr. Þórhallur Heim-
isson.
Á námskeiðunum er farið í gegn-
um helstu gildrur sambúðarinnar,
hvernig fjölskyldumynstrum hægt
er að festast í, fjallað um vænting-
ar, vonir og vonbrigði þeirra sem
tilheyra fjölskyldunni. En fyrst og
fremst er talað um þær leiðir sem
hægt er að fara til að sleppa út úr
vítahring deilna og átaka í sambúð
og hvernig styrkja má innviði fjöl-
skyldunnar. Einnig eru ýmsar fjöl-
skyldugerðir skoðaðar og hvað
hægt er að gera til þess að fyrir-
byggja deilur og samskiptaörðug-
leika. Svo er rætt um hláturinn,
kynlífið, trúna, gleðina, hamingjuna
og margt, margt fleira.
Námskeiðið fer fram í formi sam-
tals milli þátttakenda og leiðbein-
anda, þar sem pörin eru m.a. látin
vinna ýmis verkefni saman og hvert
fyrir sig. Tekið skal fram að nú er
fullt á öll námskeið haustsins í
Hafnarfjarðarkirkju. Skráning
hefst á ný eftir áramót. Allar nánari
upplýsingar er að fá á heimasíðu
Hafnarfjarðarkirkju, hafnarfjard-
arkirkja.is.
ÞÓRHALLUR HEIMISSON,
sóknarprestur,
Hafnarfjarðarkirkju.
Mikil aðsókn að hjóna- og sambúð-
arnámskeiðum þjóðkirkjunnar
Frá sr. Þórhalli Heimissyni
Í tilefni af 20 ára afmæli lungnaendurhæfingar
á Reykjalundi og 65 ára afmælis SÍBS verður
opið hús á Reykjalundi föstudaginn
31. október kl. 16:00 til 18:00.
Starfsfólk okkar tekur á móti gestum og kynnir
starfsemi þessarar stærstu og fullkomnustu
endurhæfingarstofnunar landsins.
Reykjalundur - endurhæfingarmiðstöð SÍBS
Opið hús á Reykjalundi
föstudaginn 31. október
kl. 16:00 - 18:00
Sjálfskiptur, varadekk í fullri stærð, stöðugleikastýrikerfi,
barnasæti í setu aftursætis, hraðastillir, leðurgírstöng, metis diesel,
air quality system, áláferð á innréttingu, ecc tölvustýrð miðstöð, málmlitur, þjófavörn,
þokuljós að framan, raffellanlegir hliðarspeglar, gsm sími innbyggður,
minni í hliðarspeglum, 13 hátalara dolby surround
hljómkerfi, rafdrifið ökumannssæti með minni,
select sport leður, 16" metis álfelgur,
auka fyrir vetrardekk,
aftengjanlegt dráttarbeisli,
auka inniljós,
vindskeið aftan.
Ekinn: 58.000 km. • Ásett verð 3.790.000. • Tilboðsverð 3.490.000.
Möguleiki á 100% láni! • Frá ca 68.900 kr. á mánuði.
Ráðgjafar notaðra bíla Brimborgar veita nánari upplýsingar um lán.
Öruggur staður til að vera á Brimborg notaðir bílar • sími 515 7000
Búnaður:
Volvo V70 Diesel Turbo - Skrd. 20.03. 2002
TÚNFISKSTEIK
1.500,-
STÓR HUMAR
3.600,-
STÓRLÚÐU-
STEIK
1.690,-
Fiskbúðin Vör
Höfðabakka 1 • sími 587 5070f • í i
Verð á kg
ATVINNA
mbl.is
Teppi á stigaganga
Ármúla 23, sími 533 5060 • www.stepp.is