Morgunblaðið - 02.11.2003, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 2. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
HALLDÓR Ásgrímsson ut-anríkisráðherra lauk í síð-ustu viku opinberri heim-sókn til tveggja af
þróunarsamstarfsríkjum Íslands í
Afríku, Úganda og Mósambík. Þetta
er í annað sinn sem Halldór heimsæk-
ir Mósambík, en Úganda er nýjast í
hópi fjögurra þróunarsamstarfslanda
Íslands í Afríku; hin tvö eru Malaví og
Namibía.
Aðspurður hvað sé honum efst í
huga eftir ferðina segir Halldór: „Mér
er auðvitað efst í huga að við Íslend-
ingar gerum heilmikið gagn í þessum
löndum. Við höfum smátt og smátt
aukið framlög okkar til þróunarmála.
Sú stefnumótun, sem ákveðin var
1997, um að auka framlagið úr u.þ.b.
0,1% af þjóðarframleiðslu í 0,15%,
hefur staðizt í öllum meginatriðum.
Við nálgumst nú að þróunaraðstoðin
nemi 0,2% af þjóðarframleiðslunni.
Nú stendur fyrir dyrum að marka
stefnu til næstu ára og ég vildi end-
urnýja kynni mín af starfinu í Afríku
áður en við færum á fullt í þá vinnu.“
Horfið frá áherzlu á
sjávarútveg eingöngu
Halldór rifjar upp að í upphafi tví-
hliða þróunarsamstarfs Íslands var
mörkuð sú stefna að Þróunarsam-
vinnustofnun (ÞSSÍ) einbeitti sér nær
eingöngu að aðstoð við sjávarútveg og
fiskveiðar í þeim löndum, þar sem
hún starfaði. „Síðan hefur komið í ljós
að sú stefna gengur ekki upp. Fé-
lagslegu þarfirnar hrópa alls staðar á
okkur. Það þarf að sinna grunnþörf-
um í heilsugæzlu, félagsþjónustu og
menntun. Við höfum í auknum mæli
sett peninga í baráttuna gegn sárustu
fátæktinni. Þar höfum við notið þess
að vinna með öðrum íslenzkum stofn-
unum og félagasamtökum, til dæmis
Rauða krossi Íslands, Hjálparstarfi
kirkjunnar og ABC-hjálparstarfi.
Þannig hefur tekizt að gera meira úr
þeim fjármunum, sem eru til ráðstöf-
unar.“
Halldór nefnir að víða starfi ÞSSÍ
og samstarfsaðilar hennar með mun-
aðarlausum börnum, ekkjum og ein-
stæðum mæðrum. „Eitt skelfilegasta
vandamálið í Afríku er alnæmisfar-
aldurinn, sem hefur haft gífurleg
áhrif á þessi samfélög, svipt börn for-
eldrunum og fjölskyldurnar fyrir-
vinnunni. Alþjóðasamfélaginu ber
skylda til að hjálpa Afríku í barátt-
unni við þennan faraldur,“ segir Hall-
dór. „Ég tek reyndar eftir því að frá
því ég var á ferð í Mósambík 1998 hef-
ur orðið merkjanleg breyting, sem er
ekki sízt að þakka opinskárri baráttu
gegn alnæmi. Rekinn er mikill áróður
fyrir notkun verja, ekki sízt með tákn-
rænum hætti í söng og dansi. Í Mós-
ambík var á einum stað tekið á móti
okkur með smokkadansinum og
smokkasöngnum.“
Að hjálpa fólki til sjálfsbjargar
Hvað sýnist Halldóri um val Ís-
lands á samstarfsríkjum í Afríku?
Úganda, Malaví, Mósambík og
Namibía eru öll meðal þeirra Afríku-
ríkja, þar sem frjálsræði í efnahagslífi
hefur aukizt og framfarir verið tals-
verðar, en stjórnarfarið er víða gjör-
spillt. Þvælist útbreidd spilling ekki
fyrir í þróunarsamstarfinu?
„Það leikur enginn vafi á að það er
veruleg spilling í Afríku almennt. Það
fylgir fátæktinni og neyðinni og ég tel
að það sé mjög erfitt að uppræta
hana. Það hefur hins vegar ekki verið
mikið vandamál hjá okkur, vegna
þess að okkar framlög hafa verið í
formi verkefna, en við höfum ekki af-
hent fjármuni inn í fjárlög ríkisins,
sem margar þjóðir gera,“ segir Hall-
dór.
Í nýlegri skýrslu þeirra Jónasar H.
Haralz og Hermanns Ingólfssonar
um þróunarsamvinnu Íslands kemur
fram að þróunin sé í þá átt að vestræn
ríki auki almenna fjárhagslega aðstoð
til einstakra málaflokka eða verkefna.
Getur slík þróun aukið hættuna á að
peningarnir rati ekki þangað sem þeir
eiga að fara?
„Okkar reynsla er að það þurfi að
vanda sig mjög í þróunarstarfi. Það er
ekki nóg að hafa peninga, það þarf að
skipuleggja mjög vel og langt fram í
tímann. Ég get nefnt dæmi um verk-
efni, sem mér finnst hafa tekizt mjög
vel. Þróunarsamvinnustofnun hefur
hjálpað til við uppbyggingu skóla í
Úganda, sem ABC hefur jafnframt
styrkt mjög mikið. Við höfum sett
peninga í byggingar, skólastofur og
heimavist. Íslendingar styðja þar á
milli ellefu og tólf hundruð börn, sem
er gífurleg hjálp. Þar vinnur Þróun-
arsamvinnustofnun með samtökum,
þar sem íslenzkur almenningur kem-
ur líka mikið að. Þarna hrópa verk-
efnin á okkur og við munum halda
áfram að styðja þetta skólastarf.
Annað dæmi er félagslegt verkefni
í Úganda, stuðningur við fiskisam-
félögin á eyjunum í Viktoríuvatni. Þar
vilja heimamenn í reynd að við tökum
þessi samfélög nánast í fóstur og
leggjum meira til fræðslumála, heil-
brigðismála og fiskveiðimála. Þarna
eru líka gífurlegar þarfir. Ísland styð-
ur til dæmis fullorðinsfræðslu, þar
sem margir nemendurnir eru að læra
að lesa og skrifa á fullorðinsaldri.
Hins vegar er ánægjulegt að hitta
þetta fólk, því að það á auðvelt með að
tjá sig og halda ræður. Þótt ekki sé
annað en að kenna fiskimönnunum að
blóðga fiskinn eru það líka heilmiklar
framfarir, en þarna sáum við blóð-
blettina í fiskflökunum, bara af því að
menn kunna ekki að blóðga almenni-
lega.
Enn eitt dæmi um félagslegt verk-
efni, sem við erum í, er samstarf með
einstæðum mæðrum og ekkjum í
Maputo í Mósambík. Það hefur undið
mikið upp á sig og hjálpað mjög
mörgu fólki, sem bindur miklar vonir
við aðstoð Íslendinga. Við sáum hvað
okkar starf hafði skapað mikla ham-
ingju hjá þessu bágstadda fólki. Þetta
er enn eitt dæmið um verkefni, þar
sem hefur tekizt mjög vel til og við
munum halda starfinu áfram.
Í öllum þessum tilvikum erum við
að hjálpa fólki til sjálfsbjargar, að-
stoða það við að byggja sig upp og
skapa sér einhverja stöðu í lífinu, t.d.
þannig að börn ekknanna og einstæðu
mæðranna eigi sambærilega mögu-
leika og jafnaldrar þeirra. Í þessum
verkefnum, sem eru tiltölulega smá í
sniðum og unnin með nærsamfélag-
inu, er auðvelt að fylgjast með því að
peningarnir fari í það sem þeim var
ætlað. Íslendingarnir, sem þarna
vinna, hafa lagt sig mjög mikið fram
og gefa sig í þetta starf af lífi og sál.
Þetta er ekki bara vinna frá klukkan
níu til fimm. Okkar fólk er greinilega
dýrkað af heimamönnum og við fylgd-
umst með því að þegar menn sáu ís-
lenzku starfsmennina kom ljómi á
mörg andlit.“
Mikil fátækt þrátt fyrir framfarir
Halldór heimsótti Mósambík einn-
ig árið 1998. Þá var landið enn í mikl-
um sárum eftir langa borgarastyrj-
öld. Sér hann mun á ástandinu þar nú
og þá og framfarir í þeim verkefnum,
sem Íslendingar vinna að?
„Það miðar heilmikið áfram í Mós-
ambík. Í borgunum er til dæmis mikið
Við höfum sömu sk
Halldór Ásgrímsson
utanríkisráðherra er
nýkominn úr opinberri
heimsókn til tveggja af
þróunarsamstarfsríkjum
Íslands í Afríku, Úganda
og Mósambík. Ólafur Þ.
Stephensen ræddi við Hall-
dór um ferðina og stefnu
Íslands í þróunaraðstoð.
Morgunblaðið/Elín R. Sigurðardóttir
Halldór tekur við heimagerðri bastkörfu að gjöf við heilsugæzlustöðina í Hindane í Mósambík. „Þessi heilsugæzlustöð er í
ungbarnaeftirliti og mæðrahjálp og þar er fæðingaraðstaða. Það er óskaplega mikil ánægja hjá heimamönnum með þessa
stöð og þarna voru foringjar þorpanna saman komnir að bjóða Íslendingana velkomna.“
FRAMLÖG Íslands til þróunar-
aðstoðar nema á þessu ári um 1,3
milljörðum króna, eða 0,16% af
landsframleiðslu. Þar af fara 468
milljónir til svokallaðrar tvíhliða
aðstoðar, starfsemi Þróunarsam-
vinnustofnunar í fjórum Afríku-
ríkjum. Afgangurinn, 839 milljónir,
fer til marghliða aðstoðar, þ.e. al-
þjóðastofnana sem sinna þróun-
araðstoð og friðargæzlu.
Starfsmenn Þróunarsam-
vinnustofnunar eru 22, þar af
fjórir á skrifstofunni í Reykjavík,
en hinir starfa í samstarfsríkj-
unum fjórum í Afríku; Malaví, Úg-
anda, Mósambík og Namibíu.
Mósambík
Í Mósambík hefur áherzlan
lengst af verið lögð á samstarf í
sjávarútvegsmálum. Íslenzkir ráð-
gjafar starfa í sjávarútvegsráðu-
neytinu, þar sem unnið er að
gæðamálum innan fiskiðnaðarins.
Þá styður ÞSSÍ uppbyggingu
bókasafns og fræðslumiðstöðvar
fyrir ráðuneytið. Íslenzkur ráð-
gjafi starfar í kvennamálaráðu-
neytinu og ÞSSÍ styður auk þess
ýmis félagsleg verkefni í höf-
uðborginni Maputo. Stofnunin
starfar enn fremur með Rauða
krossi Íslands og Mósambík að
verkefnum á sviði heilsugæzlu í
bænum Hindane.
Úganda
Áherzlur í þróunarsamvinnu
við Úganda eru annars vegar á
sviði fiskimála og hins vegar fé-
lagslegra verkefna. Tvö sam-
starfsverkefni eru þegar komin í
framkvæmd, annað á sviði gæða-
mála í fiskiðnaði og hitt í fullorð-
insfræðslu í fiskimannasam-
félögum á Ssese-eyjum á
Viktoríuvatni. Þriðja verkefnið,
bygging heimavistar fyrir stúlkur í
unglingaskólanum í Kitetikka,
hófst í sumar. Verkefni tengt nýt-
ingu jarðhita er langt komið í und-
irbúningi og hefst síðar á árinu.
Malaví
Í Malaví eru umfangsmestu
verkefni ÞSSÍ. Stærsta verkefnið
er uppbygging heilsugæzlu í
Monkey Bay-héraði, auk þess
sem stofnunin tekur þátt í skipu-
lagningu og framkvæmd fullorð-
insfræðslu í 24 þorpum í hér-
aðinu. Stofnunin styður fisk-
eldisnám við landbúnaðarhá-
skólann í Bunda og kennslu við
sjómannaskólann í Monkey Bay.
Þá styður stofnunin mælingar og
gerð siglingakorta af Malavívatni.
Á árinu hófst bygging barnaskóla
í þorpinu Msaka fyrir um 1.200
börn, en áður hafði m.a. verið
byggður skóli í þorpinu Chirombo.
Auk þess styrkir ÞSSÍ fé-
lagasamtök sem starfa að við-
haldi sjúkrahússbygginga í höf-
uðborginni Lilongwe.
Namibía
Í Namibíu er þróunarsam-
vinnan fyrst og fremst á sviði
sjávarútvegs. Íslenzkir sérfræð-
ingar og sjómenn hafa starfað við
hafrannsóknir og namibískir líf-
fræðingar hafa verið í þjálfun á Ís-
landi. Íslenzkir sjómannakennarar
starfa við sjómannaskóla í Walvis
Bay og ráðgjafi á vegum ÞSSÍ
starfar á sjávarútvegsskrifstofu
Samtaka Suður-Afríkuríkja
(SADC) í höfuðborginni Wind-
hoek. Auk þessa leggur ÞSSÍ til fé
og ráðgjafa til stuðnings fé-
lagslegum verkefnum og fullorð-
insfræðslu í Lüderitz, Swakop-
mund, Usakos og Walvis Bay.
Staðreyndir
um þróunar-
samstarf
Morgunblaðið/Ólafur Þ. Stephensen
Tómas er
tenging við
Afríku
HALLDÓR segir að menn þurfi að að
kynnast ástandinu í þróunarlöndunum
og sjá það með eigin augum til að fá
verulegan áhuga á málefnum þeirra.
„Ég segi fyrir mig, að ferðir mínar til
Afríku hafa haft mikil áhrif á mig. Við
hjónin erum bæði mjög áhugasöm um
Afríku. Mér er það minnisstætt, þegar
við komum til Malaví í fyrri ferð okkar
árið 1998. Þá heimsóttum við barna-
þorp SOS, þar sem lítill drengur kom
upp í fangið á konunni minni og vildi
ekki sleppa henni. Það vill svo til að við
höfum stutt þennan dreng alla tíð síð-
an, hann er á okkar vegum. Hann heit-
ir Tómas. Við vildum taka að okkur að
styrkja eitt barn, og það vildi svo til að
okkur var úthlutað þessum dreng.“
Þannig eru Halldór og Sigurjóna
styrktarforeldrar Tómasar litla og
kosta uppihald hans og skólagöngu.
SOS-barnaþorpið í Malaví, sem er rétt
utan við höfuðborgina Lilongwe, er að
hluta fjármagnað með slíkum fram-
lögum frá Íslandi, en fjöldi íslenzkra
fjölskyldna styrkir börn í SOS-
barnaþorpunum víða um heim.
Tómas litli vildi helzt ekki sleppa Sigurjónu Sigurðardóttur, eiginkonu Halldórs,
þegar þau hjón heimsóttu SOS-barnaþorp í Malaví sumarið 1998.