Morgunblaðið - 02.11.2003, Blaðsíða 4

4 ∼ Morgunblaðið í 90 ár 1913 ∼ 2003
Með því að leitast sífellt við að segja sem mest frá innlendum við-
burðum og öllum nýjungum sem gerast á sviði andans mála og
veraldlegra framfara, á sviði uppeldis og íþrótta og ótal margs
annars, er unnið að því að örfa og glæða hraða daglegra fram-
fara, þjóðfélagsþróunina.
En því má heldur ekki gleyma að lögð skal sívaxandi áhersla á
að flytja fréttir af hinu stórfenglega iðukasti heimsviðburðanna.
Eftir því sem blöðunum tekst betur að vekja lesendur sína til
fróðleikslöngunar um fjölbreyttari og fjarlægari viðburði, eftir
því verður svið það stærra sem lesandinn getur vænst áhrifa frá,
þeim mun betri verða þroskaskilyrði hans.
Valtýr sló botn í þessar hugleiðingar sínar með stuttri lýsingu á nútíma
blaðamanni og þar með lýsingu á því hvernig hann sjálfur nálgaðist
starf sitt:
[Blaðamaðurinn] á að standa í straumþungri móðu daglegra við-
burða og leitast við að greina samstundis frá því sem fyrir hann
ber og hann veit að er að gerast fjær og nær.
Blaðamaðurinn sem fréttir flytur á að vera tilfinninganæmur,
alsjáandi, ópersónulegur áhorfandi hinna daglegu viðburða. –
Hann á að leiða lesendurna við hönd sér og gefa þeim útsýn yfir
allt sem er að gerast, gera þá þátttakendur í viðburðunum og
kenna þeim að greina tildrög þeirra, orsakir og afleiðingar.
Engin fyrirhöfn á að vaxa blaðamanni í augum er getur bætt
frásögn hans. Og þó hann að kvöldi sjái hvað lítið hefur áunnist,
hve ábótavant er öllu því sem hann vann í dag fyrir lesendur sína,
verður hann að vakna að morgni með sama áhugann, sömu viss-
una og í gær um það, að hver dagur færi hann í einhverju nær því
marki að umbæta starf hans, blað hans.
Á hverjum degi verður hann að finna til þess, að blaða-
mennskan, hin daglega þátttaka í öllu því sem gerist og máli
skiptir, er gróandi þjóðlífsins á öllum sviðum – er lífið sjálft.“
Sólarhringur við Morgunblaðið
Á 25 ára afmæli Morgunblaðsins 2. nóvember 1938 lýsti Valtýr hvernig
blaðið yrði til á dæmigerðum degi. Eftirfarandi kafli er stytt endursögn
á grein Valtýs:
„Reykjavík árið 1938. Klukkan er að ganga 5 að morgni. Bærinn er í
svefni og göturnar auðar. Út á Austurvöll berst dynur úr prentvélum
Ísafoldarprentsmiðju. Lögregluþjónn gengur að vélasalnum við Vall-
arstræti. Hann bankar á gluggann. Lampaskinið úr vélasalnum varpar
birtu framan í hann. Laganna vörður er þarna kominn til þess að fá ein-
tak af Morgunblaðinu sem verið er að prenta. Kannski fær hann tvö
eintök upp á gamlan kunningsskap. Því hann er daglegur gestur í
prentsmiðjunni um þetta leyti sólarhrings. Lög mæla svo fyrir, sjálf
prentfrelsislögin frá árinu 1855, en í þeim segir:
Af sérhverju riti því, sem ekki er stærra en 6 arkir, skal prent-
arinn, jafnframt því sem hann lætur af hendi ritið úr prentsmiðj-
unni, og í síðasta lagi, áður en ein stund er liðin frá því hann byrj-
aði að láta ritið af hendi, senda eitt exemplar af því í
lögregluhúsið og skal hann þegar fá kvittun fyrir því ef hann
beiðist. Ef út af er brugðið varðar það 10–250 rd. bótum.
Frá því um miðnætti hafa tvær prentvélar verið í gangi með miklum
dyn og skrölti við að prenta Morgunblaðið. Hvor vél prentar fjórar síð-
ur. Brotvél er tengd við þá prentvél sem prentar seinni síðurnar og skil-
ar hún 8 síðna blaði uppúrskornu, brotnu og samanlímdu. Prentvél-
arnar eru að til að minnsta kosti klukkan 6 að morgni en oft lengur eða
þangað til búið er að prenta allt upplag blaðsins. Það ræðst af því hve-
nær prentsíðurnar eru afgreiddar um nóttina úr setjarasalnum. Þegar
ekkert óvenjulegt er á ferðinni er það milli klukkan tólf og eitt.
Áður en Dómkirkjuklukkan hefur slegið 6 stundarslög, snarast Að-
alsteinn Ottesen afgreiðslumaður inn í prentvélasalinn við Vallarstræti.
Á sumrin, til dæmis þegar Laxfoss leggur af stað klukkan 5 að morgni,
er Aðalsteinn kominn til afgreiðslunnar á fimmta tímanum. Hann þarf
nú að hafa hraðan á við að telja blöðin og skammta blaðabunkana til
„sendisveitarinnar“ svokölluðu, blaðburðarfólksins. Það fer að hópast
að afgreiðslunni á sjöunda tímanum og er allt komið áður en klukkan
slær sjö. Afgreiðslan hefur skipt bænum í um 30 hverfi og hefur hver
sendisveitarmaður eitt hverfi að hugsa um.
Nú er komið það fram á morguninn að umferð er farin að aukast í
Austurstræti. Í afgreiðslu blaðsins er þá oft troðningur af fólki sem vill
líta yfir helsta efni blaðsins þar á staðnum um leið og það kaupir blaðið.
Sendisveitin er öll farin með sína blaðabagga. Og þá koma þeir
krakkar, sem vilja fá blaðið til lausasölu. Þeir fyrstu sem fá blaðið í
götusöluna hafa hraðan á, skella á eftir sér hurðinni um leið og þeir
þjóta út á götuna og hrópa: Morgunblaðið! Morgunblaðið! Einn hleypur
í austur, annar í vestur og sá þriðji veit af skipi sem er að leggja úr höfn
og þýtur þangað niður á hafnarbakkann. Eftir skamma stund kveða við
köll blaðadrengjanna um allan miðbæinn.
Með þessum söluhrópum blaðadrengjanna gerir Morgunblaðið vart
við sig á hverjum morgni – nema mánudögum. Sex daga vikunnar er
blaðið sú vekjaraklukka sem vekur bæjarbúa til starfa um leið og blaðið
flytur þeim frásagnir af því sem markverðast hefur gerst daginn áður
og hvað helst er væntanlegt þann daginn.
Klukkan átta byrjar dagvinnan í prentsmiðjunni. Lesmál blaðsins er
vélsett ásamt meginmáli auglýsinga. Vélsetninguna annast þrír vélsetj-
arar á degi hverjum. Einn þeirra vinnur á dagvaktinni til kl. 5 en hinir
tveir á kvöldvaktinni.
Þegar fram á daginn kemur byrjar starf blaðamannanna. Oftast nær
hafa þeir verið við blaðið fram yfir miðnætti kvöldið áður. Þeir geta því
ekki að jafnaði byrjað dagsverkið snemma.
Starf blaðamannsins er eitt í dag og annað á morgun en þó alltaf hið
sama – að vinna að því að afla efnis í blaðið sem á erindi til lesenda, að
fylgjast með því sem gerist innanlands og utan og skýra frá því á læsi-
legan hátt, að vinna að þeim áhuga- og stefnumálum sem blaðið berst
fyrir, að greiða götu þeirra manna sem til blaðsins leita í margvíslegum
erindum, að tala við menn um ýmislegt sem máli skiptir þann daginn, að
lesa það sem hönd á festir og tími vinnst til, og skrifa, seint og snemma,
og hálfgert á hlaupum. En allt sem gert er verður að miðast við það að
efnið sem safnað er saman komist fyrir á 8 blaðsíðum Morgunblaðsins
næsta dag.
Þegar líður að miðaftni lýkur dagvaktin í Ísafoldarprentsmiðju störf-
um. Prentararnir sem eiga að setja í blaðið um kvöldið koma til vinnu. Á
ritstjórnarskrifstofunni hefur ýmist verið ös eða „mannlaus bær“ að
kalla, eftir því, hvernig á hefur staðið þann daginn. Hver blaðamaður
hefur haft sínu að sinna, kannski þurft að vera úti um hvippinn og
hvappinn að hitta menn að máli, eða vera þar sem eitthvað markvert
gerðist. En fyrir hinum, sem hefur ætlað að hafa handrit til fyrir
„kvöldvaktina“ í prentsmiðjunni og setið í skrifborðsstólnum, rennur
það kannski upp klukkan að ganga fimm að hann hefur sama og engum
staf komið á pappírinn, því að hjá honum hefur verið svo mikill erill all-
an daginn. Til hans hafa komið menn í margvíslegum erindagjörðum,
sumir með greinar sem þurfa að komast í næsta blað eða að minnsta
kosti í það næstnæsta. Aðrir koma að segja fréttir, stundum þær furðu-
legustu fréttir sem þeir hafa eftir alveg áreiðanlegum heimildum og
hljóta því að vera dagsannar, en reynast rammbjagaðar og afbakaðar
þegar málið er athugað. Og enn aðrir koma með réttar fréttir, vondar
og góðar, eða með afmælis-, hjónabands- og trúlofunarfréttir. Því allir
merkisdagar manna koma Morgunblaðinu við.
Í skrifstofu blaðsins hefur líka verið mikið að gera. Þar er innt af
hendi allt bókhald fyrir blaðið og ýmislegt viðkomandi daglegum
rekstri þess, annast samband við afgreiðslumenn út um land og séð um
innheimtu á auglýsinga- og áskriftargjöldum.
Um það leyti sem starfsfólk skrifstofunnar hættir vinnu á kvöldin, og
verslanir bæjarins loka, er oft meginhlutinn óunninn af verki blaða-
manna. Þá þurfa setjarar að fá handritin sem hraðast, svo sem minnst
töf verði á verki þeirra. Þá reynir á hraðann, bæði hjá þeim sem skrifa
og þeim sem setja. Blaðamaðurinn gengur mörg kvöldin undir próf hve
fljótt hann getur fært það efni í letur sem hann hefur á prjónunum og
setjarinn hve fljótt hann getur sett. Þannig líða kvöldstundirnar á rit-
stjórnarskrifstofunum, þótt annríkið sé mismunandi mikið. Í dag mæðir
það mest á einum, á morgun á öðrum. En hver tekur í það verk sem bíð-
ur svo allir vinna sem einn maður.
Framan af kvöldinu setja handsetjararnir tveir saman auglýsing-
arnar. Þegar því verki er lokið er fyrst hægt að sjá hve mikið lesmáls-
rúm verður í blaðinu það kvöldið. Þá kemur til kasta ritstjórnarinnar að
ákveða hvaða efni verði að sitja fyrir öðru og hvað verður að sitja á hak-
anum. Því 8 síður blaðsins verða að duga undir allt, auglýsingar og les-
mál, smátt og stórt. Um þetta leyti dags fer að renna upp fyrsta myndin
af því hvernig blaðið muni líta út í fyrramálið, enda má nú gera ráð fyrir
að megnið af fréttum dagsins sé komið til ritstjórnarinnar.
En alltaf geta einhver tíðindi spurst sem kollvarpa fyrstu hugmynd-
unum um þetta, eitthvað óvænt gerst sem þarf að fá nánari vitneskju
um, skrifa um, taka afstöðu til, allt fram á síðustu stundu sem unnið er
við blaðið. Þess vegna á orðtak skátanna erindi til blaðamanna: Ávallt
viðbúinn!
Þegar farið er að ganga frá prentleturssíðum blaðsins má ekki
gleymast að prentvélarnar sem prenta blaðið eru tvær og verður helst
að haga afgreiðslu blaðsins úr setjarasal eftir því – afgreiða fyrst 1., 4.,
5. og 8. síðu blaðsins, því þær eru prentaðar í þeirri vélinni sem prentar
öðrumegin á örkina, en hinar síðurnar eru prentaðar í þeirri vél sem
skilar blaðinu í brotvélina og eru þær afgreiddar síðar.
Prófarkalestur fer að mestu leyti fram á kvöldin og sér hver blaða-
maður jafnan um prófarkir af þeim greinum sem hann skrifar. Oft er
það ekki fyrr en að afloknu dagsverki sem menn komast að því að lesa
prófarkir, en það er mikið nákvæmnisverk og því óheppilegt að það
skuli ekki hægt að vinna fyrr en menn eru orðnir þreyttir.
Það líður að miðnætti. Símar blaðsins, sem alltaf hafa hringt með
stuttu millibili allan daginn, hafa nú þagnað að mestu. Kliðurinn af um-
ferðinni í Austurstræti er hættur. Allt bendir til þess að bæjarbúar séu
yfirleitt gengnir til náða. Einn og einn maður, eftirlegukindur umferð-
Úr erlendu fréttadeildinni snemma á sjötta áratugnum. Þorsteinn Thorarensen,
síðar rithöfundur og bókaútgefandi, og Matthías Johannessen, skáld, arftaki Val-
týs, sem setið hefur á ritstjórastóli Morgunblaðsins lengur en nokkur annar, eða í
41 ár. Þorsteinn leitar frétta í stóru og öflugu útvarpstæki en Matthías les frétta-
strimlana frá Reuters.