Morgunblaðið - 04.11.2003, Blaðsíða 6

6 B ÞRIÐJUDAGUR 4. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
BÆKUR
Ljóðtímavagn
nefnist lokabindi í
þriggja ljóða-
bókasyrpu Sig-
urðar Pálssonar.
Ljóðabyggingin
hófst fyrir tuttugu
og átta árum þeg-
ar höfundur lagði
af stað með verki
sínu Ljóð vega salt. „Ljóðagerð Sig-
urðar hefur ávallt verið í stöðugri
þróun og endurnýjun, og einkennist
af skýrri hugsun og nærfærinni
skynjun skáldsins,“ segir í frétt frá
forlaginu.
Þetta er þriðja atrenna skáldsins
að ljóðtímanum en áður komu Ljóð-
tímaskyn (1999) og Ljóðtímaleit
(2001). Sú síðarnefnda var tilnefnd
til Íslensku bókmenntaverðlaunanna
og fékk Bóksalaverðlaunin í flokki
ljóðabóka.
Útgefandi er JPV útgáfa. Bókin er
79 bls., prentuð í Odda. Hunang
hannaði kápu. Verð 3.480 kr.
Ljóð
Jón Sigurðsson
– ævisaga II er
eftir Guðjón Frið-
riksson. Í þessu
síðara bindi rek-
ur Guðjón til
enda sögu Jóns
forseta, þess
manns sem Ís-
lendingar hafa
haft í meiri há-
vegum en aðra.
Í fréttatilkynningu frá útgefanda
segir m.a.: „Í ljós kemur að Jón
hefur lifað viðburðaríkara og
stormasamara lífi en margir hafa
gert sér grein fyrir. Meðal þess sem
kemur á óvart eru hinar mörgu upp-
reisnir gegn Jóni og atlögur að hon-
um í ýmsum veigamiklum málum.
Ekki er síður fengur að þeirri mynd
sem dregin er upp af persónu Jóns,
einkalífinu þar sem hann hafði
mörg járn í eldi, greiðasemi hans
og þeim fjárhagslegu ógöngum sem
hann rataði í á seinni hluta ævinn-
ar. En jafnframt er hér sögð ítarleg
stjórnmálasaga þess átakaskeiðs
sem lagði grunninn að Íslandssögu
okkar tíma – saga sjálfstæðisbar-
áttunnar.“
Guðjón hefur ritað bækur um Ein-
ar Benediktsson og Jónas frá
Hriflu. Guðjón hefur í tvígang hlotið
Íslensku bókmenntaverðlaunin fyrir
verk sín.
Útgefandi er Mál og menning.
Bókin er 635 bls., prentuð í Odda.
Kápa var hönnuð hjá Næst hf.
Verð: 5.990 kr.
Ævisaga
Svö fögur bein
er skáldsaga
eftir Alice
Sebold í þýð-
ingu Helgu Þór-
arinsdóttur.
Bókin fjallar
um lífið og
dauðann, fyr-
irgefningu og
hefnd, minn-
ingar og gleymsku. Sagan sýnir að
finna má ljós þar sem myrkrið eitt
ræður ríkjum … Og jafnvel þegar
það virðist slokkna er það þó eins
og lítill vonarneisti sem bíður þess
að tendrast á ný.
Á leið heim úr skóla mætir Susie
Salmon, fjórtán ára gömul stúlka,
morðingja sínum. Hún fer til himna
og þar fær hún allar óskir sínar
uppfylltar – nema það sem hún þrá-
ir heitast, að hverfa aftur til ástvina
sinna á jörðu niðri. Úr fjarska fylg-
ist Susie með foreldrum sínum,
systkinum og vinum takast á við
reiði, sorg og söknuð. Öll reyna þau
á sinn hátt að afbera hina skelfi-
legu martröð og smám saman legg-
ur tíminn græðandi hönd á harm-
inn.
Alice Sebold fæddist árið 1963
og býr í Kaliforníu. Bókin hlaut
ABBY verðlaunin 2003 sem eru
verðlaun breskra bóksala.
Útgefandi er JPV-útgáfa. Bókin er
328 bls., prentuð í Odda. Verð:
3.980 kr.
Skáldsaga
KONRÁÐ Gíslason var merkileg-
ur maður um margt en æviferill
hans var býsna undarlegur og hið
sama má segja um sess hans í þjóð-
arsögunni, og ekki síður í þjóðarvit-
undinni. Hann var nánasti vinur og
samstarfsmaður Jónasar Hallgríms-
sonar og einn Fjölnismanna en nöfn
þeirra lærði hvert einasta skólabarn
á Íslandi utanað langt fram eftir 20.
öld (og vonandi enn). Meðal Fjöln-
ismanna hefur Konráð nokkra sér-
stöðu í sögunni. Hann var hinn eini
þeirra er náði háum aldri en mun
engu að síður sá þeirra sem einna
minnst er þekktur með þjóðinni og
sá eini sem ekki hefur verið skrifuð
um ævisaga fyrr en nú. Þarf það
kannski ekki að koma mjög á óvart
þegar þess er gætt, að meðal
margra landa var hann næsta lítt
þekktur á efri árum sínum, nema þá
helst sem vinur og samstarfsmaður
Jónasar Hallgrímssonar. Fræg eru
ummæli íslensks stórkaupmanns
sem sagði er honum barst í hendur
listi yfir þá landa er hugðust fylgja
Konráði til grafar í Kaupmanna-
höfn: „Konráð Gíslason! – Hvaða
maður er það?“
Kannski spyrja margir þannig
enn í dag og trúlega eru þeir margir
sem kannast við nafn Fjölnismanns-
ins Konráðs Gíslasonar en vita ann-
ars lítil deili á manninum, lítið meira
en stórkaupmaðurinn, sem áður var
vitnað til. Þannig var og um marga
landa hér heima á lokaskeiði 19. ald-
ar, og reyndar nokkra í Kaup-
mannahöfn. Það stafaði ekki síst af
lunderni Konráðs. Hann var fráleitt
aldæla og vægast sagt undarlega
samansettur maður, allt í senn stór-
brotinn húmoristi og gleðimaður
þegar hann vildi það viðhafa, bráð-
skarpur lærdómsmaður, en afar við-
kvæmur og gat eins og margir slíkir
átt það til að vera óttalegt meinhorn,
fyrtinn og steigurlátur. Besta skeið
ævi hans var að líkindum tímabilið
frá því hann hóf nám við Hafnarhá-
skóla haustið 1831 og fram um 1850.
Þá var hann samvistum við félaga
sína í Fjölnishópnum, ávann sér
virðingu sem vísindamaður og hlaut
fasta stöðu sem kennari í norrænum
fræðum við háskólann. Áfallalaus
voru þessi ár þó ekki. Augnveiki
hrjáði Konráð og árið 1846 lést unn-
usta hans. Hana tregaði hann mjög
og kvæntist síðar systur hennar.
Varð það hjónaband hið farsælasta.
Konráð gegndi störfum við Hafn-
arháskóla fram undir áttrætt og
naut virðingar fyrir störf sín. Eftir
að kom fram yfir 1850 einangraðist
hann hins vegar æ meir frá löndum
sínum, hætti að mestu
að sækja samkomur
Íslendinga og sein-
ustu árin umgekkst
hann fáa. Flestir vissu
þó af honum, um hann
lék frægðarljómi sem
fornan Fjölnismann
og margir virtu hann,
ekki síst nemendur
hans. Í þeim hópi
voru menn sem mikið
létu að sér kveða í ís-
lenskum fræðum
fram eftir 20. öld og
má þar nefna Björn
M. Ólsen, Jón Þor-
kelsson yngri, Finn
Jónsson, Valtý Guðmundsson og
Boga Th. Melsteð.
Ekki leikur á tvennu, að höfundur
þessarar bókar, dr. Aðalgeir Krist-
jánsson, er öðrum núlifandi mönnum
kunnugri ævi og starfi Íslendinga í
Kaupmannahöfn á 19. öld, og þó
einkum á „rómantíska skeiðinu“,
sem svo er stundum nefnt, frá því
um 1830 og fram um 1850. Um það
hefur hann skrifað nokkrar ágætar
bækur og fjölmargar ritgerðir. Í
þessari bók segir hann sögu Kon-
ráðs Gíslasonar og tekst að draga
upp svo skýra mynd af honum að
lesandanum finnst að góður kunn-
ingi sé kvaddur þegar þráðurinn
fellur. Aðalgeir leggur mikla áherslu
á að lýsa menningar- og fræðastörf-
um Konráðs og þess vegna verður
bókin ekki einvörðungu ævisaga,
heldur einnig að hluta til saga nor-
rænna fræða á Hafnarslóð á 19. öld.
Hér segir frá fjölmörgum rannsókn-
arverkefnum og útgáfum, margir
góðir menn koma við sögu, íslenskir
og erlendir, og glögg grein er gerð
fyrir störfum Konráðs að málvönd-
un, orðabókarsmíði og rannsóknum
á dróttkvæðum skáldskap. Öll er sú
saga sögð á lifandi og skemmtilegan
hátt og verður þó aldrei yfirborðs-
kennd. Höfundur notar víða þá að-
ferð að birta orðrétta texta úr heim-
ildum, láta heimildirnar tala, eins og
stundum er sagt. Fer vel á því, enda
færa kaflar úr bréfum söguhetjunn-
ar hana tíðum nær lesandanum en
texti höfundar getur gert. Í loka-
kafla kemst bókarhöfundur svo að
orði: „Konráð hefir gjarnan verið
álitinn fánaberi íslenskrar mál-
hreinsunar og Jónas Hallgrímsson
hafði hann að leiðbeinanda. Indriði
Einarsson segir, að móðir sín hafi
aldrei gleymt því að hún átti bróður
sem var prófessor við Hafnarhá-
skóla. Hann greinir svo frá að á
Hafnarárum sínum hafi dómar gam-
alla Hafnar-Íslendinga um Konráð
verið „einskær aðdáun“. Vaxandi dá-
læti Íslendinga á ljóðmælum Jónas-
ar Hallgrímssonar varð til að varpa
frægðarljóma á Konráð, þannig að
allt lagðist á eitt þegar á ævi hans
leið að gera veg hans sem mestan í
augum íslensku þjóðarinnar.“
Í bókarlok eru prentaðar ýmsar
mikilsverðar heimildir og þar er að
finna stuttan útdrátt á dönsku og
auk hefðbundinna skráa er þar einn-
ig skrá yfir háskólafyrirlestra Kon-
ráðs á 38 ára tímabili, 1848–1886.
Allur frágangur þessarar bókar er
til sóma. Hún er prentuð á fallegan
pappír, prýdd nokkrum myndum og
sums staðar eru heimildir prentaðar
sem rammagreinar með texta. Að
öllu samanlögðu er að ritinu góður
fengur og allir áhugamenn um nor-
ræn fræði og íslenska sögu 19. aldar
hljóta að fagna því að minningu
Konráðs Gíslasonar hafi loks verið
verðugur sómi sýndur.
„Þá var stórhuga tíð“
ÆVISÖGUR
Síðasti Fjölnismaðurinn.
Ævi Konráðs Gíslasonar
AÐALGEIR KRISTJÁNSSON
Útgefandi: Skrudda, Reykjavík 2003.
310 bls., myndir.
Jón Þ. Þór
Konráð Gíslason Aðalgeir Kristjánsson
Á UNDANFÖRNUM árum hafa
skáldsögur um hlutskipti kvenna í
Kína notið mikilla vinsælda á Vest-
urlöndum, en flestar þeirra eru
skrifaðar af konum sem aldar eru
upp utan Kína, þótt þær eigi þangað
ættir að rekja og sem byggja sögur
sínar á frásögnum mæðra og for-
mæðra. Dætur Kína er hins vegar
ekki skáldsaga heldur sannar frá-
sagnir úr samtímanum, skráðar af
konu sem ólst upp í Kína, hlaut sína
menntun þar og starfaði þar sem
dagskrárgerðarkona í úvarpi til 1997
og safnaði þá lífsreynslusögum
kvenna víðsvegar af landinu, sem
hún síðan skrásetur í þessari bók
sem gefin var út í Bretlandi í fyrra.
Þetta er vel skrifuð og áhrifamikil
lesning, ekkert verið að velta sér upp
úr hörmungunum heldur sagt frá á
hófstilltan og nánast hlutlausan hátt
sem gerir frásagnirnar enn átakan-
legri en ella. Vonleysið og vanmátt-
urinn birtast ekki í textanum sjálfum
heldur liggur á milli línanna, stað-
reynd sem óþarfi er að hamra á.
Ekki það að konurnar búi allar við
bág kjör efnislega, hér eru fulltrúar
allra stétta, háskólanemar, athafna-
konur, skransölukonur, fjölmiðla-
konur, konur í afskekktu fjallaþorpi
sem byltingin gleymdi og fleiri, en
hið rótgróna viðhorf til kvenna sem
annars flokks þjóðfélagsþegna gerir
þeim öllum erfitt fyrir að njóta sín í
samtímanum þrátt fyrir opinbera
stefnu leiðtoganna sem gerir öllum
þegnum ríkisins jafnhátt undir höfði
á pappírunum. Nauðganir og kyn-
ferðisleg misnotkun eru daglegt
brauð, konum er ráðstafað sem eig-
inkonum og ástkonum af yfirmönn-
um flokksdeilda án samráðs við þær,
synir afneita mæðrum sínum sem
orðnar eru of gamlar og slitnar, hlut-
verk ungra stúlkna í leshringjum
flokksins er að vera leikföng karl-
mannanna, og á tímum aukins frjáls-
ræðis og opnara þjóðfélags verða
ungar menntakonur „einkaritarar“
auðugra manna sem líta svo á að
kynferðisleg afnot af þeim séu sjálf-
sögð og svo mætti lengi telja. Mennt-
un, þjóðfélagsstaða eða auðæfi
breyta engu um það að hlutverk
kvenna er fyrst og fremst bundið
kynferði þeirra og þær metnar eftir
því hversu „nytsamlegar“ þær eru
sem kynverur. Byltingin hefur ekki
breytt því, þótt þær hafi nú sömu
skyldur sem vinnuafl og karlmenn-
irnir.
Sterkasta frásögnin er að mínu
mati sú fyrsta þar sem ung stúlka,
sem eitrað hefur fyrir sjálfri sér til
að komast á sjúkrahús og losna
þannig við kynferðislega misnotkun
föður síns, skráir í stuttum dagbók-
arbrotum líðan sína og viðhorf til
lífsins. Einnig er frásögn mæðranna
sem missa börnin sín beint eða
óbeint af völdum mikils jarðskjálfta
grípandi en allar eru frásagnirnar
sterkar og sláandi og höfundi tekst
vel að gera mismunandi röddum
kvennanna skil auk þess sem hún
segir sína eigin sögu og leggur út af
sögum hinna og setur þær í þjóð-
félagslegt samhengi.
Þýðing Helgu Þórarinsdóttur er
vönduð og vel unnin, það eina sem
orkar tvímælis er þýðingin á bókar-
heitinu sem á ensku er The Good
Women of China – Hidden Voices.
Dætur Kína nær ekki tvíræðninni í
frumtextanum þar sem vísað er í þá
vel þekktu skilgreiningu á góðri
konu að það sé sú sem heldur kjafti
og er sæt – og er að sjálfsögðu „nyt-
samleg“ í rúminu! Kannski hjörtum
og viðhorfum (karl)mannanna svipi
saman víðar en í Súdan og Grímsnes-
inu.
„Það kvað vera fallegt í Kína“
SANNAR FRÁSAGNIR
Dætur Kína – Bældar raddir
XINRAN
Þýðandi Helga Þórarinsdóttir. JPV-útgáfa
2003, 231 bls.
Friðrika Benónýs
BUMBUKLÚBBURINN heitir
nýútkomin kilja, en bókin kom fyrst
út í Bretlandi 1999 undir nafninu The
Fat Ladies Club. Hún vakti strax þó
nokkra athygli, enda mikil eftirspurn
eftir bókum sem segja frá einkalífinu
á hreinskilinn, jafnvel bersöglan hátt.
Fimm ungar konur, Hilary, Andr-
ea, Sarah, Annette og Lyndsey,
þekktust ekkert þegar þær lentu
saman á námskeiði fyrir ófrískar
konur. Þær koma hver úr sinni átt-
inni þótt allar búi þær í Bretlandi.
Andrea er í lögreglunni, mikill stuðn-
ingsmaður Arsenal-knattspyrnuliðs-
ins og gift Bruce sem rekur fyrirtæki
í tölvubransanum, Hilary er hjúkr-
unarfræðingur sem starfar með geð-
fötluðum og er gift David, sem er
bóndi. Sarah er viðskiptafræðingur,
gift endurskoðandanum Tim, Lynds-
ey doktor í efnafræði og vísindamað-
ur, gift Tim frá Wales, en hann kall-
ast viðskiptagreinir. Lestina rekur
Annette, endurskoðandi, sem vinnur
í byggingariðnaði, gift Gavin, sem er í
tölvugeiranum. Þær eru á aldrinum
28 til 33 ára og vinna þannig að bók-
inni að valin eru ein tíu umræðuefni
sem þær skrifa allar um en hver fyrir
sig undir eigin nafni. Kaflarnir bera
nöfn á borð við Brjóst og aftur brjóst,
Kynlíf, Fyrir neðan mitti, Stóra
augnablikið sem við höfum allar beð-
ið eftir og þannig getur lesandinn
fræðzt um reynslu hverrar um sig í
meðgöngu og fæðingu.
Ég skrifaði í fyrra ritdóm um bók
sem inniheldur fæðingarsögur sjötíu
íslenzkra kvenna, Konur með einn í
útvíkkun fá enga samúð, svo hér á
landi hefur umræðuefninu verið
sinnt vel. Markhópur fyrir Bumbu-
klúbbinn hlýtur að vera ungar konur
sem standa í svipuðum sporum og
konurnar fimm, ungir foreldrar sem
vilja fræðast um reynslu annarra og
svo fólk sem hefur gaman af að heyra
um einkalíf annarra, ekki sízt ef
fjallað er um það á léttu nótunum.
Það er vissulega reynt í þessari bók,
höfundarnir taka sig alls ekki hátíð-
lega og hver um sig virðist espa hinar
til að vera sem hreinskilnastar. Þýð-
ing er að hluta til staðfærð sem sjá
má af því að Gaui litli og Bibba á Brá-
vallagötunni skjóta upp kollinum,
kunnugleg andlit fyrir íslenzka les-
endur. Bókin er fremur skemmtileg
aflestrar. Gripið er til krassandi
orðalags hér og þar og svo er pemp-
íuskapur víðs fjarri, sums staðar
óþarflega fjarlægur en slíkt er að
sjálfsögðu smekksatriði. Það er ótrú-
leg handvömm að ekki skuli nokkurs
staðar koma fram hver þýtt hafi bók-
ina, eiginlega hrein móðgun við höf-
undana og hlýtur að teljast vera eins
og klaufavilla á prófi. Villur eru
óþarflega margar og prófarkalestri
og yfirferð verulega áfátt.
Hindberjalaufate í lítratali
REYNSLUSÖGUR
Bumbuklúbbur, hjálp ég er ólétt!
HILARY GARDENER, ANDREA BERRIDGE,
SARAH GROVES, ANNETTE JONES
OG LYNDSEY LAWRENCE.
Þýðandi: NN, óþekktur. Hönnun og kápa:
Anne Maria Barthold. Prentun: Nörhaven
Book A/S, Viborg, Danmörku. Kilja, 232
bls. Útgefandi: PP Forlag 2003.
Katrín Fjeldsted