Morgunblaðið - 08.11.2003, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. NÓVEMBER 2003 B 5
1 Þrátt fyrir lakar ytri aðstæður
framan af seinustu öld kom fátt í veg
fyrir að íþróttakempur sýndu listir
sínar eða kepptu sín á milli. Hér er
Örn Eriksen að stinga sér í rafstöðv-
arlón á sundmóti í Suðursveit árið
1946, við augljósa hrifningu við-
staddra. 2 Leikfimihópur ungra
stúlkna sýnir liðleika sinn og þokka
á bökkum Varmár á fjórða áratug-
inum. Myndin er úr myndasafni
Klöru Klængsdóttir sem hún hefur
afhent Héraðsskjalasafni Mosfells-
bæjar til varðveislu. 3 Þegar mikið
er í húfi er allt lagt í sölurnar eins og
sjá má á látbragði þessa ónefnda
íþróttakappa sem reynir hér að
stökkva til sigur á íþróttamóti á
Sauðárkróki í byrjun tuttugustu ald-
ar. 4 Það er í sönnum íþróttaanda
sem þessir piltar úr Ungmennafélag-
inu Aftureldingu í Mosfellsbæ
spenna vöðva og bera brjóstin til að
sýna líkamshreysti sína í kjallara
arlands, sennilega á fjórða áratugi seinustu
r. 5 Fyrst sýn á heiminn: Um tólf ára skeið
frækti Jóhanna Hrafnfjörð fæðingarheimili í
avogi, einkarekstur á því sviði sem er nú lið-
undir lok, og hér virðir starfsstúlka hennar á
a áratugi seinustu aldar fyrir sér nýjan við-
tavin með velþóknun. 6 Þvoið yður vel um
durnar: Þær nefndir og stofnanir sem fóru
heilbrigðiseftirlit í bæjum og þorpum lands-
seinustu öld þurftu oft á tíðum að minna á
nnþætti hreinlætis og það jafnvel með afger-
hætti, eins og sjá má á þessu skilti sem dreift
höfuðstaðnum og nágrenni hans á fimmta
sjötta áratugi seinustu aldar.
5
MINNI skilningur virðisthafa verið á nauðsyníþróttakennslu fyrir stúlk-
ur en pilta á fyrri öldum að sögn dr.
Ingimars Jónssonar, og var íþrótta-
kennsla, þ.e. leikfimi, ekki tekin upp
við kvennaskólana, sem stofnaðir
voru fyrir aldamótin 1900, nema við
Kvennaskólann í Reykjavík, sem
var stofnaður 1874. Leikfimi var
kennd við skólann 1880–87, síðan
1894–97, en eftir það féll kennslan
niður allt til 1914. Fyrstu árin, eða
til 1885, kenndi Valgerður Jóns-
dóttir leikfimina, og er hún því
fyrsta konan sem kennir leikfimi
hér á landi.
Í vikublaðinu Norðurlandi birtist
grein um íþróttaiðkun kvenna vorið
1918 og segir greinarhöfundur, sem
kallar sig „Þróttur“, að það sé á
allra vitorði að líkamsrækt og
íþróttir hafi ætíð haft meira fylgi
meðal karla en kvenna. „Uppeldi
konunnar frá fyrstu tíð á að mestu
sök á þessu skilningsleysi og fálæti
fyrir íþróttum. Karlmennina þurfti
að herða til þess að þeir gætu staðist
þrautir hernaðar og annarra starfa
er karlmennsku þurfti til. Meðan
drengjunum voru kenndar íþróttir
of miku sætindaáti, of mikilli kaffi-
drykkju eða einhverju því líku, þá
gætir hún strax hófs. Verði hún vör
við að erfiður andardráttur og
rauðir blettir á nefi og kinnum stafi
af of þröngu lífstykki, þá kýs hún
strax að að sýnast svolítið gildari og
fá rauðu blettina til að hverfa. Sjái
hún að hrukkur í andlitinu, sljóleiki
í augunum og aukinn hárvöxtur á
efri vörinni sé komið af óhóflegum
sígarettureykingum, minnkar hún
strax þessa nautn til þess að grípa
nógu snemma fyrir ræturnar á ill-
gresinu. Hafi hún höfuðverk að
staðaldri og asperín og önnur með-
ul fá engan bata gefið, tekur hún,
með tárin í augunum, af sér stígvél-
in með háum hælum. Þegar hún
hefur gengið nokkurn tíma á lág-
hæluðum stígvélum hverfur höfuð-
verkurinn og eðlilegur roði kemur
aftur í kinnarnar.“
Að lokum kveðst „Þróttur“ telja
að glæða þurfi skilning kvenna og
áhuga á íþróttum, sem yrði til þess
að þær mundu hvetja börn sín til
þess að iðka íþróttir. „En nú er sá
siður landlægur hér, að mæðurnar
halda börnum sínum frá öllu sem
heitir íþróttir eða líkamsrækt.“
sátu stúlkurnar heima og lærðu að
sauma. Þetta hefur haldist allt fram
á vora daga. En nú er þetta smám
saman að breytast. Nú er komið svo
langt, að stúlkum er kennd leikfimi í
flestum skólum. Það er ekki auð-
gert að fá konurnar til að taka upp
nýja siðu, nema þeir séu bornir
fram á örmum tískunar.“
Rauðir blettir á nefi og kinnum
„Þróttur“ vitnar síðan í nýlega
grein í „einu stórblaði Bandaríkj-
anna“, sem bar yfirskriftina Er hé-
gómaskapur konunnar nytsam-
legur? og segir að ritstjóri þess
haldi því fram að öllum konum,
óháð aldri, sé mjög annt um ytra út-
lit sitt: „Honum finnst að karlmenn-
irnir ættu að vera stórhrifnir af
þessu. Í stað þess að vinna á móti hé-
gómaskapnum ættu þeir að róa að
því öllum árum að auka hann. Hvers
vegna? Vegna þess að hégómaskap-
urinn er besti málsvari heilbrigð-
innar hjá konunum. Það er öllum
ljóst, að engin kona getur haft fagr-
an andlitslit, björt og tindrandi
augu, nema hún hafi góða heilsu.
Verði konan vör við að hinn fagri
andlitslitur hennar er að hverfa af
Hégóminn besti málsvari
heilbrigðinnar hjá konum
FYRIR rétt tæpum tvö hundruðárum, eða árið 1804 hóf land-læknir að kalla eftir skýrslum
frá héraðslæknum um hvernig heil-
brigðismálum væri háttað í viðkomandi
umdæmi. Framan af voru skýrslurnar
innihaldslitlar en samfara aukinni festu
urðu þær ítarlegri. Læknar fjölluðu þar
ekki aðeins um sjúkdóma og lækningar,
heldur og heilsufar og aðstæður fólk í
víðasta skilningi. Á Þjóðskjalasafni Ís-
lands verður m.a. höfð til sýnis skýrsla
Sigmundar Sigurðssonar, héraðslæknis
á Breiðumýri í Reykdælahéraði, til
landlæknis fyrir árið 1909. Þar segir
m.a. að í héraðinu sé farið með „sveit-
arómaga eins og annað heimilisfólk,
börnum og gamalmennum yfirleitt sýnd
umönnun eftir föngum. Þá geðveika,
sem hér eru, er farið með sem annað
heimilisfólk.“
Læknir er ekki uppveðraður yfir
ástandi húsnæðismála í umdæminu og
segir húsakynni alþýðu vera nokkuð
misjöfn. „Salerni eru óvíða. Neysluvatn
er á flestum bæjum tekið úr lækjum
(bæjarlækjunum). Brunnar eru fáir. Eru
þeir opnir, hlaðnir úr hnullungsgrjóti,
ómúraðir innan, vatnið undið upp í föt-
um, hvergi dælur notaðar. Hvergi eru
mér vitanlega mykjuhaugar of nærri
neysluvatninu. Fráræsla er víðast hvar
engin. Skolp og annar úrgangur er bor-
inn í mykjuhaugana eða hellt í hlað-
varpann.“ Hann bætir þó við að „þrifn-
aður má þó yfirleitt kallast góður,
þrifalegt innanhúss og fólk fremur
snyrtilegt.“
Konur þvo líkamann
fremur en karlar
Ekki er þó allt upptalið hjá lækni:
„Nærfatnaður karlmanna er mestmegn-
is heima unninn. Þó er nokkuð notaður
útlendur nærfatnaður, úr ull og bómull
til samans. Konur brúka öllu meira út-
lendan nærfatnað, þó ekki nærri ein-
göngu. Yst fata er mest notað útlent efni
nema í pilsum kvenna.
Böð eru lítið notuð, einkum á vetrum.
Sund kann hér margt ungt fólk, einkum
karlar. Fer það því meira í vatn að
sumrinu til en ella mundi. Konur þvo
fremur líkama sinn á vetrum en karlar.“
Farið með geðveika eins og aðra
2 3
ÖLL umfjöllun um heilsufar er ná-
tengd áherslu á útlitið. Þar hefur
margt breyst á seinustu hundrað
árum. Í Morgunblaðinu 2. janúar
1914 birtist eftirfarandi grein:
„Fegurðin er „guðs gjöf“, sem
nauðsynlegri er konum en körlum.
En þó verður því ekki neitað, að
ófríðar konur, sem hafa smekk fyr-
ir því hver klæðnaður fer þeim bezt,
og eru einnig gáfaðar, eiga betra
hlutskifti að fagna en þær, sem eru
treggáfaðar þótt fríðar séu.“
Þá segir: „Amerískar konur og
franskar skeyta því lítt þótt þær séu
ófríðar eða illa vaxnar. Hitt þykir
þeim meira vert, að vera djarfar í
framkomu allri og láta engan verða
þess varan, að þær vilji draga sig í
hlé, vegna þess að aðrar konur séu
fegurri. Og þessir eiginleikar
þeirra eru þess oft valdandi, að
jafnvel Parísarbúum, sem manna
bezt kunna að meta fríðleikann,
glepst sýn og hinar ófríðustu konur
fá því gjarnan eins gott gjaforð og
þær systur þeirra, sem fríðastar
þykja.
Engin stúlka ætti að örvænta
þess að hún fái mann, enda þótt hún
sé ljót með afbrigðum. Og margt
má gera til þess að laga „verk skap-
arans“, því svo má að orði kveða, að
skynsamleg líkamsrækt, fái ger-
breytt hverjum manni. Það er
margt sem kemur hér til greina.
Líkamslýti má laga með margskon-
ar æfingum og fagurt göngulag og
limaburð má læra, með nokkurri
fyrirhöfn. Röddina má temja á
margan hátt, og er það ekki jafnlít-
ils virði og margur ætlar. Hreimþýð
rödd grípur mjúkum tökum á feg-
urðartilfinning okkar og varpar
ljóma á þann er talar.“
Engin
stúlka
ætti að
örvænta …
DAGLEGT LÍF