Morgunblaðið - 09.11.2003, Blaðsíða 12

12 C SUNNUDAGUR 9. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Á MÁLÞINGINU komusaman fræðimenn fráÍslandi, Evrópu og Afr-íku og ræddu ýmsarhliðar málverndar og
þróunar tungumála í heiminum und-
anfarin ár. Meðal framsögumanna
voru dr. Ulrich Ammon frá Gerhard-
Mercator-háskóla í Duisburg í
Þýskalandi, Deborah Cameron frá
Menntunarstofnun Lundúnahá-
skóla, Lars S. Vikör frá Oslóarhá-
skóla, Guðrún Kvaran frá íslenskri
málefnd og Kwesi Kwaa Prah frá
Miðstöð æðri rannsókna á afrísku
samfélagi, auk fleiri fræðimanna.
Dr. Ammon sagði í erindi sínu frá
tengslum tungumála og sjálfsmynd
þjóða og hvernig málhreinsun teng-
ist sjálfsmyndarhugtökum. Gerði
hann þar greinarmun á félagslegri
sjálfsmynd einstaklings og sameig-
inlegri sjálfsmynd heildar, t.d.
sjálfsmynd þjóðar. Tungumál eða
málfarsatriði geta orðið að táknum
hópsins í augum fulltrúa hans eða
orðið opinber þáttur í sameiginlegri
sjálfsmynd heildarinnar. Sem dæmi
um slíkan opinberan þátt má nefna
þjóðtungur.
Málhefð endurspeglar
samfélagsgerð landa
Ammon fjallaði meðal annars um
muninn á franskri og þýskri þjóð-
ernisvitund og hvernig sá munur
tengist muninum á þróun þjóðtung-
unnar. Þannig hefði franskan orðið
þjóðartunga Frakka til að liðka um
fyrir stjórnkerfinu í landi þar sem
fjölmörg tungumál og mállýskur
voru talaðar. Aftur á móti varð
þýska tungan ofan á í pólítískum
átökum og þjóðernismótun keisara-
dæmis úr fjölmörgum smærri her-
togaríkjum. Hann segir Þjóðverja
lengi hafa skilgreint sig sem þjóð út
frá „sömu tungu“ en Nasistar hafi
breytt þeirri skilgreiningu úr tungu-
máli og yfir í kynþátt og hafi því ekki
haft áhuga á málhreinsun. Engu að
síður hafi málhreinsun orðið að
bannorði á eftirstríðsárunum vegna
hinna hefðbundnu tengsla mál-
hreinsunar og þjóðernisstefnu. Ný-
lega voru þó stofnuð málræktar-
stamtök sem heita Verein Deutsche
Sprache og hefur að markmiði að
vernda þýska tungu gegn „innrás“
enskra málfarsáhrifa. Félagið út-
nefnir árlega „Málfalsara“ ársins,
þ.e.a.s. aðila sem hefur staðið sig
einkar illa í verndun þýskrar tungu
og birtir nafn hans víða.
Hlutverk enskra tökuorða var
einnig til umfjöllunar hjá Ulrich
Ammon, en hann taldi að með vax-
andi enskukunnáttu yrði auðveldara
að skilja þau og nýta sér þau án þess
að það spillti fyrir þýskunni sem
tungumáli. Þó væri mikilvægt að
gæta tungunnar vel, þar sem hún
væri mikilvægur hluti þýskrar
þjóðarsjálfsmyndar.
Goðsögnin um frjálslyndi Breta
Í erindi sínu fór Deborah Camer-
on yfir þá einstöku stöðu sem enska
hefur í heiminum og stöðu bresks
samfélags með alþjóðavæðingu
enskunnar. Hún sagði það algenga
skoðun meðal Breta að engin sér-
stök opinber málhreinsunarstefna
ríkti í Bretlandi, enda væri enskan
álitin heimsmál og ekki lengur eign
Breta. Bresk afstaða til máls væri
talin frjálslynd, umburðarlynd og
raunsæ og hún stjórnaðist fremur af
heilbrigðri skynsemi en af hug-
myndafræði, málið þróaðist nú á eig-
in forsendum. Sagði hún Breta
gjarnan líta á enskuna sem gjöf sína
til heimsins. Þetta sagði hún goð-
sögn, bresk stjórnvöld héldu í raun
uppi ýmiss konar dulinni málhreins-
unarstefnu.
Cameron taldi meðal annars upp
dæmi um það hvernig hnattvæðing-
arferlin geta almennt haft áhrif á
málnotkun, málviðhorf og mál-
stefnu, þá tók hún sérstaklega fyrir
hvernig þessi ferli snerta Bretland.
Þá nefndi hún að fram væri komin
landsáætlun um læsi sem miðaði að
því að efla færni í staðalmálinu, eink-
um meðal skólabarna. Hún sagði að
alþjóðavæðingin gerði það að verk-
um að breskt samfélag væri óðum að
breytast úr iðnaðarsamfélagi í við-
skipta- og þjónustusamfélag, lykilat-
riði væri að sjá til þess að Bretland
geti keppt á alþjóðamarkaði og er
því talið algerlega nauðsynlegt að
sjá til þess að vinnuafl landsins búi
yfir meiri færni í staðalmálinu.
Það kom einnig fram í máli
Cameron að dregið er úr kennslu í
erlendum málum í skólum og sagði
hún það endurspegla þá skoðun að
yfirburðastaða ensku sem heims-
máls gerði að verkum að ekki væri
lengur eins mikilvægt að verja tíma
og fjármunum í að mennta nemend-
ur í öðrum tungumálum. Hún sagði
það ennfremur vera spá sumra sér-
fræðinga að með væntanlegri
stækkun Evrópusambandsins yrði
enska vinnumál Evrópustofnana.
Bandaríkin kaffæra önnur lönd
Innflytjendur á Bretlandi voru
einnig til umtals hjá Cameron, en
flóttamenn sækja mjög til Bret-
lands, vegna þess að enskukunnátta
er almennari en önnur tungumála-
kunnátta og því meiri möguleikar á
því að bjarga sér í samfélaginu og
komast af. Sem viðbrögð við áhyggj-
um Breta af auknum fjölda nýrra
innflytjenda eru nú komin fram
tungumálapróf fyrir innflytjendur
sem sækja um breskan ríkisborg-
ararétt. Almenningur lítur gjarnan á
þessa innflytjendur sem „sníkjudýr“
sem vilji eingöngu nýta sér efna-
hagsleg tækifæri og velferðarþjón-
ustu.
Stærstu ógnina sem Bretar sjá við
enskuna sagði hún þó vera banda-
ríska ensku, sem hún sagði ógna til-
vist hefðbundinnar ensku. Hún
sagði bandaríska menningu flæða
yfir heiminn og bandarískt afþrey-
ingarefni kaffæra öll önnur menn-
ingarsvæði í bandarískum máláhrif-
um. Þetta væri raunverulegt
áhyggjuefni.
Kwesi Kwaa Prah fjallaði í sínu
erindi um Afríkumálaverkefnið, sem
hefur leitt í ljós að Afríka þarf á
tungumálum sínum að halda í
grunnmenntun sem og almennt í
afrískri samfélagsþróun. Sagði hann
Afríkulönd myndu ná þróunarmark-
miðum sínum betur á öllum stigum
menntunar ef menntakerfið í heild
byggðist á þeim tungumálum sem
upprunaleg væru í álfunni. Ef Afr-
íkulönd eiga að stefna fram á við í
menntun og framförum verði að
leyfa menningu fjöldans að njóta sín.
Menntun og fjölmiðlar verði að ná til
milljónanna í borgum og sveitum á
þann hátt að það höfði til þeirra
menningarlega og þannig að ekki sé
vísað á bug sögulegum og menning-
arlegum arfi þeirra.
Sagði Prah að þrátt fyrir stærðina
væri Afríka enginn Babelsturn. Yfir
sjötíu og fimm prósent Afríkumanna
töluðu tólf megintungur sem fyrsta,
annað eða þriðja mál. Því myndi
samræming Afríkumála þar sem
gagnkvæmur skilningur er stórauka
hagkvæmni við þróun námsgagna og
fjölmiðla- og menningarefnis, sem
yrði stórt skref til þess að styrkja
samfélagslegan grundvöll undir
menningar- og félagslegar framfarir
í Afríku. Auk þess væri það eina leið-
in til þess að efla menningarlega
hinn breiða fjölda í afrísku samfélagi
og brúa menningarbilið milli forrétt-
indahópsins og alls almennings.
Ennfremur væri þessi samræming
lykillinn að því að þurrka burt þá
fordóma, sem Afríkumál sitja uppi
með eftir nýlendutímann, að þau séu
óæðri.
Prah sagði samræmingu ritunar-
reglna og málkerfa vel á veg komna
víða í Mið-Afríku og Vestur-Afríku.
Þetta starf væri nú í fullum gangi og
niðurstöður þess kæmu fram með tíð
og tíma.
Tungumálsfærni stuðlar
að samkeppnishæfi
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Ráðstefnan var vel sótt og mikils áhuga gætti meðal fundargesta sem höfðu margs að spyrja.
Dr. Ulrich Ammon og Deborah Cameron fluttu fyrirlestra um málvernd.
Tungumál er nátengt þjóð-
ernistilfinningu og sam-
kennd í samfélagi ef marka
má fyrirlesara á málþingi
um málstöðlun og mál-
vernd sem fram fór í Há-
skóla Íslands á dögunum á
vegum íslenskrar mál-
nefndar. Svavar Knútur
Kristinsson sat málþingið,
þar sem mætir fræðimenn
lögðu einnig ríka áherslu á
mikilvægi móðurmálsfærni
fyrir velferð og hagsæld
þjóða í samfélagi nútímans.
ÁSKRIFTARDEILD netfang: askrift@mbl.is, sími 569 1122